طرح ترافیک

امروزه در شهرهای بزرگ کشور مشکلات ترافیکی، نمود فراوانی پیدا کرده و باعث نارضایتی مردم شده است به طوری که باعث بروز برخی ناهنجاریها و قانون شکنیها از طرف شهروندان شده است.

طبق بررسیهای به عمل آمده، مشخص گردید مشکلات حمل و نقل شهر یک معلول چند علتی است یکی از عوامل آن، عدم رعایت و بی توجهی شهروندان نسبت به قوانین ترافیک است. اولین راهی که برای برخورد با این گروه به نظر می رسد، جریمه کردن متخلف است. جریمه یکی از مهمترین ابزارهای مبارزه با تخلفات رانندگی است که استفاده از آن در کنترل بی نظمی ترافیکی موثر است. اکثر رانندگان از جریمه شدن می هراسند و در مکانهایی که ماموران راهنمایی و رانندگی حضور دارند از ارتکاب کوچکترین خلافی نیز خودداری می کنند اما همین افراد به محض فرصت یابی و به محض این که چشم ماموران را دور ببینند، به کلی قانون و حرمت آن را فراموش می کنند. اما جریمه و مجازات صرفا درمان موقت است و فاقد هرگونه تاثیر فرهنگی در جریان سامان بخشی به ترافیک و کنترل آن می باشد. از طرف دیگر در بسیاری از مکانها و زمانها ماموران راهنمایی و رانندگی در محل حضور نداشته و بسیاری از تخلفات بدور از چشم آنها صورت می پذیرد. لذا این روش نمی تواند به عنوان یک راه حل اصولی معرفی گردد.

یکی دیگر از راه حلهای ارائه شده در این زمینه، آموزش قوانین و ارتقای فرهنگ ترافیک شهروندان بوده که در ادامه سعی شده با ارائه برنامه های کوتاه مدت و دراز مدت مردم را در حل مشکلات ترافیک سهیم کرده تا از این طریق اثرات منفی ناشی از ترافیک را به حداقل رساند.

روند اجرایی شدن یک طرح ترافیکی

بطور کلی برای اینکه یک طرح ترافیکی به مرحله اجرا رسیده و بتواند اهداف از پیش تعیین شده طرح را برآورده کند، لازم است سه مرحله اصلی را طی کند که این سه مرحله عبارتند از:

–  طراحی و برنامه ریزی

– آموزش عمومی

– اجرای قانون

الف : طراحی و برنامه ریزی

گام نخست در طرح یک برنامه، بررسی مهندس طرح، در نظر گرفتن جوانب امر و ارائه طرح مقتضی می باشد. به عنوان مثال، در طرح خطوط ویژه اتوبوس یک مهندس ترافیک باید ابتدا خیابانهای اولویت دار را شناسایی و یک سیستم خط ویژه منسجم و کارا طراحی نماید.

ب : آموزش عمومی

گام بعدی اجرای یک برنامه، شامل مراحل مختلفی می باشد که عبارتند از:

– معرفی طرح یا برنامه به شهروندان

در این مرحله باید طرح را به مردم معرفی نمود و ذهنیت آنها را به طرح آشنا نمود.

– بیان اهداف اجرای طرح

یکی از مهمترین مراحل و شاید کلیدی مرحله در موفقیت یک طرح، بیان اهداف منطقی از اجرای طرح و توجیه پذیری طرح برای شهروندان می باشد. بطوریکه در حال حاضر بسیاری از طرحهای ترافیکی به دلیل عدم توجیه پذیری آن برای مردم با شکست مواجه شده و عمر چندانی نداشته اند که اصلاح فرهنگ ترافیک نیز از جمله این موارد می باشد.

– نظرخواهی از شهروندان

آخرین مرحله در این گام از برنامه، نظرخواهی از افراد جامعه در مورد طرح مورد نظر می باشد تا مشخص گردد آیا اکثریت جامعه پذیرش طرح مورد نظر را دارند یا خیر؟ اگر پذیرش عمومی وجود نداشت طرح  باید حذف یا اصلاح گردد، ولی اگر پذیرش همگانی وجود داشت باید وارد گام بعدی شد.

ج : اجرای برنامه یا قانون مصوب

در آخرین گام از اجرای برنامه، بایستی طرح مورد نظر بصورت برنامه با قوانین مقتضی تصویب گردد و ضمن اعلام آن به شهروندان یا ابلاغ به ارگانهای ذیربط، باید کنترل و نظارت بر اجرای آن انجام داد تا به پشتوانه نیروی انتظامی طرح با موفقیت اجرا گردد.

موفقیت یک پروژه در شرایطی تضمین می شود که بین سه عامل یاد شده، ارتباط مستحکم و منسجمی برقرار باشد. در شهرهایی که از فرهنگ ترافیک بالایی برخوردارند، روابط موفق این سه عامل کاملا محسوس است. به بیان دیگر، ایجاد خدشه در هر یک از سه عامل فوق، به فروپاشی و نهایتا شکست طرح یا پروژه خواهد انجامید.

به عنوان مثال سیستم کنترل هوشمند ترافیک می تواند به عنوان یک طرح سه مرحله ای معرفی گردد. بطوریکه، ابتدا مسوولین شهرداری به فکر چاره اندیشی می افتند و کنترل هوشمند تحقق می یابد. مهندس نقش خود را ایفا می نماید. مرحله بعد، آشنا نمودن مردم با این طرح که همان آموزش است و مستلزم طی مراحل متعددی است تا تاثیر مطلوب را در ذهن شهروندان بر جای نهد که به آنها اشاره گردید. نهایتا اجرای مقررات تردد خودروها و عابرین پیاده از تقاطع چراغدار می باشد. شایان ذکر است کنترل سه عامل فوق در اجرای یک طرح، به تدریج می تواند به تصحیح عادت راننده و عابر پیاده منجر شود و به رشد کیفی فرهنگ ترافیک جامعه کمک نماید.

ارائه برنامه جهت ارتقا فرهنگ ترافیک شهروندان

از جمع بندی مطالب ارائه شده مشخص می گردد جهت ارتقا فرهنگ ترافیک شهروندان نیاز به تهیه یک برنامه جامع می باشد تا از طریق آن بتوان به اهداف کوتاه مدت و دراز مدت مورد نظر دست یافت. به همین منظور در ادامه سعی شده با ارائه یک برنامه مناسب به این مهم، جامه عمل پوشاند.

تهیه و تنظیم برنامه آموزشی

اولین گام از طرح مورد نظر، تهیه برنامه ای جهت ارتقا فرهنگ ترافیک می باشد. البته بدین منظور باید ارگانهای درگیرو مرتبط با مساله تعیین گردند تا مسوولیت و شرح خدمات هر کدام جهت تهیه برنامه های مناسب مشخص گردد.

برخی از ارگانهای ذیربط عبارتند از :

*    شهرداری

*     استانداری

*    سازمان ترافیک

*    آموزش و پرورش

*    وزارت بهداشت و درمان

*    و …..

یکی از ارگانهایی که می تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا نماید، وزارت آموزش و پرورش است. آموزش و پرورش به لحاظ نقش مهم آموزشی و تربیتی خود در قبال آینده سازان این مرز و بوم، دارای سهم عظیمی در تحولات فرهنگی و اجتماعی می باشد و از آنجا که برنامه های گوناگون آموزشی و تربیتی آن سراسر کشور را تحت پوشش قرار داده و کودکان، نوجوانان و جوانان مخاطبین اصلی آن می باشند، طبعا نفوذ تعالیم و آموزشهای آن به درون خانواده ها نیز انکار پذیر است. همچنین طبق بررسیهای به عمل آمده مشخص می شود با افزایش میزان تحصیلات در افراد، تعداد تصادفات کاهش می یابد. به طوری که از جدول شماره ۱ پیداست، ۳۶ درصد فوتی های ناشی از تصادفات از بین قشر بیسواد بوده که ۳۱٫۵ درصد افراد جامعه را تشکیل میدهند اما ۵٫۵ درصد افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، فقط ۳ درصد فوتی ها را تشکیل می دهند.

لذا جای آن دارد با استفاده از امکانات وسیع آموزش و پرورش و همگانی همه صاحب نظران امر ترافیک اعم از معاونت راهنمایی و رانندگی و امور حمل و نقل نیروی انتظامی، معاونت حمل و نقل شهرداری، سازمان ترافیک و …. برنامه هایی در جهت آموزش دانش آموزان در ساعات درسی آنها گنجانده شود. و جزوه ها یا احیانا کتابهایی نیز در رابطه با این موضوع تدوین گردد که بتواند اهداف زیر را دنبال کند.

– آشنایی دانش آموزان در گروههای مختلف سنی با پیام تابلوها، چراغها و علائم راهنمایی و رانندگی که روزانه در خیابانها و معابر مختلف آنها را مشاهده می نمایند و برای آنها حاوی پیام خاص می باشند(به عنوان هدف کوتاه مدت).

– تربیت نسلی که از کودکی با قوانین تردد شهری آشنایی یافته و تمکین از این قوانین به صورت یک خصیصه ذاتی در رفتار اجتماعی او جلوه گر باشد( به عنوان هدف دراز مدت).

راهیابی دروس زندگی عملی به موضوعات درسی مدارس و توجه هرچه بیشتر وزارت آموزش و پرورش نسبت به آموزشهای زندگی عملی در کنار تئوریهای عملی(به عنوان هدف آموزشی و تربیتی). علاوه بر دانش آموزان برای سایر شهروندان نیز می توان برنامه آموزشی تهیه کرد. در این زمینه می توان استفاده کننده ها از معابر را به گروههای مختلف تقسیم نمود. به عنوان مثال می توان آنها را به رانندگان، دوچرخه سواران و عابرین پیاده تقسیم بندی نمود و برای هر یک از این دسته ها برنامه های آموزشی خاصی را تدوین کرد. همچنین در یک دسته بندی دیگر می توان استفاده کننده ها را بر مبنای رده سنی تقسیم بندی کرد تا از این طریق بتوان راهکارهای متناسب با هر رده سنی را ارائه نمود. به عنوان نمونه در یک بررسی بعمل آمده از فوتی های ناشی از تصادفات، نتیجه قابل تاملی بدست آمد.

همانطور که از جدول زیر مشخص است به عنوان مثال قسمت عمده ای از فوتی ها را عابرین پیاده تشکیل می دهند که در بین آنها عابرین زیر ۲۰ سال ۳۵ درصد و عابرین بالای ۶۰ سال ۲۸ درصد فوتی های عابرین را تشکیل می دهند که خود نشان دهنده آن است که توجه به این دو قشر و مهیا نمودن امکانات و آموزشهای ضروری برای عبور و تردد کودکان و بزرگسالان در معابر عمومی، امری الزامی است.

لذا در این زمینه تهیه برنامه های آموزشی برای عموم به تفکیک رانندگان، دوچرخه سواران و عابرین پیاده و معرفی قوانین ترافیکی جدید جهت بهبود وضع ترافیک می تواند مدنظر قرار گیرد. نکته دیگری که باید به آن توجه شود، تهیه برنامه های موردنیاز جهت معرفی طرح موردنظر به مسوولین و دست اندرکاران مسائل ترافیکی شهری است تا کاملا با اهداف مورد نظر پروژه آشنا گردند تا در این صورت خود این افراد نیز متولی آموزش و ارتقا فرهنگ ترافیک گردند. برنامه هایی که در این زمینه می توان ارائه کرد، عبارتند از:

– طراحی و تدوین دوره های آموزشی کوتاه مدت( عمومی، فنی و تخصصی و خدماتی- اداری) جهت پرسنل حوزه معاونت حمل و نقل و سازمان ترافیک، راهنمایی و رانندگی و کارشناسان شهرداریهای مناطق و سازمانهای زیر مجموعه شهرداری( همچون تاکسیرانی و اتوبوسرانی)

– اخذ مجوز راه اندازی و تاسیس دوره های آموزشی( کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد) جهت پرسنل حوزه معاونت حمل و نقل، سازمان ترافیک، راهنمایی و رانندگی و کارشناسان شهرداریهای مناطق و سازمانهای زیر مجموعه شهرداری)

– برنامه ریزی جهت برگزاری سمینارها و گردهمایی های آموزشی مرتبط با حمل و نقل و ترافیک

– طراحی بولتنهای آموزشی مرتبط با حمل و نقل و ترافیک

– طراحی بانک اطلاعاتی جامع آموزشی جهت حوزه معاونت حمل و نقل و سازمان ترافیک

نهایتا آخرین گروهی که به نظر می رسد می توان برای آنها برنامه ریزی کرد، آموزش گروههای ویژه همچون رانندگان حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس، مینی بوس و تاکسی می باشد. با توجه به اینکه روزانه تعداد قابل توجهی از سفرهای درون شهری توسط این وسایل انجام می شود، لذا نقش بسزایی در ترافیک و حمل و نقل شهر خواهند داشت. لذا ارتقا فرهنگ رانندگان فوق الذکر تا حد زیادی باعث بهبود ترافیک حمل و نقل می گردد. اقداماتی که برای این گروه می توان انجام داد، عبارتند از:

– برگزاری کلاسهای آموزشی

– برگزاری کارگاه های آموزشی

– برگزاری امتحانات مرتبط با طرح و در صورت قبولی، دادن مجوز خاص که معرف صلاحیت راننده می باشد.

آموزش طرحهای تهیه شده

پس از تهیه طرحهای تهیه شده توسط مهندسین و برنامه ریزان حمل و نقل و ترافیک، لازم است روشی مناسب و کارا جهت معرفی و آموزش طرحهای مصوب به گروههای مختلف ارائه گردد. در این زمینه ارگانها و سازمانهای مختلفی میتوانند همکاری نمایند که برخی از آنها عبارتند از:

۱٫       آموزش و پرورش

۲٫       صدا و سیما

۳٫       مطبوعات

۴٫       شهرداری

۵٫       راهنمایی و رانندگی

که در زیر به توضیح مختصری در مورد آنها خواهیم پرداخت.

الف : آموزش و پرورش

در راستای آموزش فرهنگ ترافیک از طریق آموزش و پرورش می توان از شیوه های زیر بهره جست.

– استفاده از کتب و جزوه های آموزشی متناسب با سن دانش آموزان

– بهره گیری از فیلمهای آموزشی در این زمینه

– استفاده از ساعات پرورشی و فراغت دانش آموزان جهت تعلیم مورد نظر

– استفاده از کارشناسان مجرب راهنمایی و رانندگی جهت تدریس و آموزش موضوع مورد نظر

– تشکیل دوره های آموزشی کوتاه مدت با همکاری کارشناسان راهنمایی و رانندگی به منظور آماده سازی مربیان پرورشی و سایر معلمین داوطلب و علاقه مند جهت تدریس آموزش های ترافیکی به دانش آموزان

– انجام برخی آموزش های علمی در حد ممکن مانند آموزش علمی چگونگی عبور از عرض خیابان با دقت به خط کشی عابر پیاده، توجه به توقف عابر پیاده هنگام چراغ قرمز عابر پیاده (چراغ سبز فرماندهی) و عبور به موقع هنگام چراغ سبز عابر پیاده (قرمز فرماندهی) و سایر نکات و موارد ایمنی به دانش آموزان. در این مورد نیز هماهنگی با نیروهای راهنمایی و رانندگی باعث اجرای هر چه بهتر کار خواهد شد.

– حداقل می توان از هر مقطع تحصیلی یک پایه آن را جهت این آموزشها در نظر گرفت.

– پیشنهاد می شود بخشهای عمده ای از آیین نامه رانندگی با توجه به سن دانش آموزان در دروس آخرین سال تحصیلی مقطع متوسطه به عنوان مطالعه آزاد جای داده شود.

– احداث پارکهای آموزشی ترافیک در برخی پارکهای عمومی شهر

ب : صدا و سیما

صدا و سیما از محبوبترین رسانه های گروهی در بین مردم می باشد که می تواند نقش بسیار مهمی در ارتقا فرهنگ ترافیک شهروندان از خود ایفا نماید. متاسفانه تاکنون در کشور ما در این زمینه اقدامات چندانی صورت نگرفته و نقش آن در آموزش عمومی ترافیک بسیار کمرنگ بوده است. لذا ساخت برنامه های مناسب آموزشی می تواند گام موثری در آموزش و ارتقا فرهنگ ترافیک مردم باشد. برنامه هایی که در این زمینه می توان تهیه نمود، عبارتند از:

– از طریق صدا و سیما: طراحی سوژه برای برنامه های تلوزیونی، فیلم آموزشی، پیامهای تبلیغاتی، پیامهای هشداردهنده، دوربین مخفی، میان پرده ها، میز گردها

– از طریق صدا: طراحی سوژه برای برنامه های رادیویی، گزارش، مصاحبه، پیامهای آموزشی و ….

ج : جراید

یکی دیگر از راههای گسترش آموزش فرهنگ ترافیک، استفاده از روزنامه ها، مجلات و بولتنهای تبلغاتی، نشریات، کتابهای آموزشی، چاپ بروشورها و پوسترها

د : شهرداری

یکی از ارگانهایی که می تواند نقش اساسی در آموزش فرهنگ ترافیک داشته باشد، شهرداری می باشد. شهرداری می تواند از طریق بیلبوردهای تبلیغاتی، احداث پارکهایی جهت آموزش قوانین ترافیکی، خط کشی معابر شهر، نصب تابلوهای اطلاع رسانی و …. در ارتقای فرهنگ ترافیک موثر باشد.

ر : راهنمایی و رانندگی

همانطور که در قسمتهای قبل اشاره شد، نیروهای متخصص راهنمایی و رانندگی می توانند نقش مثبتی در ارتقا فرهنگ ترافیک داشته باشند. این نیروها می توانند از طریق برگزاری کلاسهای آموزشی، تهیه برنامه های تلویزیونی، برگزاری سمینارها و چاپ نشریات به آموزش قوانین ترافیک بپردازند.

نهایتا از آموزش برنامه های مورد نظر، لازم است با نظر خواهی از اقشار مختلف، تاثیر و کارآیی طرح را بررسی نمود تا بتوان از این طریق نقاط ضعف طرح را جبران نمود و در جهت بهینه کردن طرح حرکت کرد.

اجرای طرحهای مصوب:

طرح های مصوب ممکن است بصورت یک برنامه اجرایی یا قوانین مصوب لازم الاجرا باشد که باید پس از تصویب، از طریق ارگان ذیربط به اجرا درآید. ارگانهای مختلفی در این زمینه دست اندر کارند که برخی از آنها عبارتند از:

۱٫       آموزش و پرورش

۲٫       راهنمایی و رانندگی

۳٫       معاونت حمل و نقل

۴٫       استانداری

۵٫       شهرداری

برخی از طرحها همچون آموزش فرهنگ به دانش آموزان تنها جنبه آموزشی داشته اما برخی از طرحها ایجاد زیر ساختار مناسب جهت ارتقای فرهنگ می باشد که برخی از آنها عبارتند از:

– نصب تابلو و علائم ترافیکی موردنیاز در سطح شهر

– اصلاح تابلوها و علائم ترافیکی موجود در سطح شهر

– نصب چراغهای راهنمایی با زمانبندی ثابت یا متغیر موردنیاز سطح شهر

– اصلاح زمانبندی چراغهای راهنمایی موجود در تقاطعهای سطح شهر

– ایجاد مسیرهای عابرپیاده از طریق تعریض پیاده روها، اصلاح خط کشیها و نرده های عابر پیاده

– ایجاد مسیرهای دوچرخه در سطح معابر شهر

– اصلاح و ایمن سازی مسیرهای دوچرخه موجود سطح شهر

اما برخی دیگر از طرحها همچون قوانین مصوب ترافیکی در مرحله سوم اجرا می گردد و به همین خاطر این مرحله یکی از حساس ترین و مهمترین مراحل طرح می باشد که اگر درست اجرا نگردد ممکن است اثر بخشی سایر مراحل را نیز کمرنگ کند. در حال حاضر ارگان اجرای قوانین ترافیک، راهنمایی و رانندگی می باشد که جهت تحقق این مرحله نیاز به سرمایه گذاری، جذب پرسنل و فراهم آوردن امکانات موردنیاز است. از طرف دیگر تاکید براین نکته ضرورت دارد که توسل به اقدامات قانونی محض در جهت تغییر رفتار افرادیکه در ترافیک نقش ایفا می کنند، بدون اقدامات آموزشی و بیداری کردن وجدان عمومی، نتیجه بخش نخواهد بود. لذا مشخص می شود که جهت تحقق طرحهای موردنظر، باید تمام مراحل طرح به صورت دقیق و با اهمیت یکسان اجرا گردد.

منابع:

فرضی پور، حسین، بررسی وضعیت ایمنی عبور و مرور در کشور، تازه های ترافیک، سال اول، شماره دوم، تابستان۱۳۷۸

پزشکی، نجم السادات، ضرورت آموزش و تدوین فرهنگ ترافیک، تازه های ترافیک، سال دوم، شماره ششم