طراحی نحوه‏ ارتباط مدیریت شهری با دستگاه‏ها و نهادهای بخشی، صنفی و تخصصی

طراحی نحوه‏ ارتباط مدیریت شهری با دستگاه‏ها و نهادهای بخشی، صنفی و تخصصی
اقتصاد و مدیریت شهری
آقای مهندس امیر نورانی
خانم مهندس نسرین سرمدی

اگر به شهر به عنوان یک پدیده‏ بسیار پیچیده و به شورای شهر و شهرداری به عنوان اداره‏کنندگان اصلی آن نگاه کنیم، دانستن نکته‏های نظری در مورد اداره سیستم‏های سازمانی ضروری است. ویژگی بارز و مشترک سازمان‏هایی که با نگرش سیستمی اداره می‏شوند، انعطاف‏پذیری اینگونه تشکیلات است. برای مدیران بسیاری از سازمان‏ها ثابت شده است که برخلاف سیستم‏های دیوان‏سالار کلاسیک، سازمان‏های موفق، بر غیر ‏رسمی بودن روابط میان مدیران و کمیته‏های کاری موقتی و نه دائمی اصرار می‏ورزند. این روابط انعطاف‏پذیر، غالباً سازمان را از سکون و بی‏نظمی خاص دیوان‏سالاری سنتی در می‏آورد و آن را به سوی سرعت، پویایی و کارایی بیشتر هدایت می‏کند. کشف و کاربرد روش‏های نوین مدیریت سازمانی، حاکی از این واقعیت است که بسیاری از حوزه‏های جامعه مدرن در گردباد دگرگونی‏های عمیق ارتباطی در‏گیرند، سازماندهی و مدیریت سازمان‏ها به طریقه سنتی و «کلاسیک» که در دوره رشد و تکامل سرمایه‏داری صنعتی با نظام اجتماعی این شیوه تولید سازگار بوده، اکنون که نظام‏های پیشرفته به عصر ارتباطات و دوره فراصنعتی پانهاده‏اند، به تدریج دستخوش تحولات بنیادی می‏شود. امروزه دیگر این امر که قدرت رهبری باید از بالا به پایین اعمال شود مورد تردید واقع شده است و دیدگاه کلاسیک به سازمان، دیدگاهی دیوان‏سالاری، تشریحی، سطحی و منسوخ تلقی می‏شود. امروز، جویندگان بهترین شیوه‏های مدیریت کارا، در پی رویکردی تحلیلی و مبتنی بر تکامل کنش متقابل و دو‏سویه با نگرش انعطاف‏پذیر به روابط انسانی بین افراد و نیازهای آنان هستند، زیرا وجود نظامی مبتنی بر تعاون، بر توان مشارکت‏کنندگان در ایجاد ارتباط و ابراز خواست‏هایشان برای پیشبرد هدف مشترک، تأثیر بسزایی می‏گذارد و تنها در چنین شرایطی است که انسان‏ها می‏توانند نقش بسیار مهمی در آفرینش و دوام سازمان‏های رسمی ایفا کنند. نظام تصمیم‏گیری در هر شهر، به مانند یک سیستم، دارای عملکرد می‏باشد و عناصر و روابط موجود در این سیستم می‏بایستی با پیروی از کل سیستم عمل نموده و همواره ارتباط سیستم را با عناصر خارجی سیستم به صورت روابط رفت و برگشتی حفظ نماید و چنانچه هر یک از این عناصر یا روابط از حالت معقول خود خارج گردند، سیستم را دچار مشکل فراوان خواهند ساخت. نظام تصمیم‏گیری شهری با هدف اداره‏ امور شهر و تأمین محیط مناسب زندگی برای شهروندان به‏ عنوان زیر‏مجموعه‏ای از سیستم حکومتی بوده که با توجه به ساختار سیاسی کلان کشور نسبت به پیگیری امور، اقدام می‏نماید. عمده اهداف این سیستم در جهت اهداف کلان حکومت می‏باشد. با توجه به موارد فوق، می‏توان نتیجه گرفت که نظام تصمیم‏گیری شهری به ‏عنوان یک سیستم باز برای خود، اهداف، محیط، منابع و اجزایی را دارا می‏باشد و چنانچه هر یک از این عوامل به عللی به رکود کشیده شوند، سیستم دچار اختلال می‏گردد و نمی‏تواند به عملکرد بهینه خود بپردازد. لذا لازم است همواره:  دیدگاه سیستمی در نظام مدیریت شهری تسری داده شود.  شرایط و محیط مورد نیاز جهت فعالیت سیستم مدیریت شهری مهیا گردد.  به نقش مردم و مشارکت آنها در مدیریت شهری اهمیت داده شود.  ارتباطات درون‏سیستمی و برون‏سیستمی به گونه‏ای برقرار گردد که حداکثر بازدهی را جهت اهداف سیستم ارائه دهد. مجموعه‏ای از وزارتخانه‏ها و سازمان‏های دولتی، به‏علاوه نهاد شورای شهر به‏عنوان نماینده‏ شهروندان، به ‏همراه شهرداری طیف وسیعی از وظایف مسئولیت اداره‏ امور شهر را به عهده دارند. ناگفته پیداست که بدون سازمان یا تشکیلات هماهنگ‏کننده این مجموعه، هرروزه باید شاهد دشواری زندگی شهری و مسائل و معضلات پیچیده‏ آن باشیم. علی‏رغم تفاوت‏هایی که در سیستم مدیریت شهری کشورهای مختلف وجود دارد و طبیعتاً عناصر مدیریتی و چگونگی ارتباط آنها نیز یکسان نیست، اما با اندکی اغماض می‏توان گفت سیستم‏های مدیریت شهری هر یک منطبق بر شرایط ویژه‏ جامعه خود در فراهم ساختن شرایط مناسب زندگی برای شهروندان، موفقیت‏های قابل ملاحظه و قابل تأمل به دست آورده‏اند. آنچه می‏توان به‏ عنوان وجه مشترک سیستم‏های مذکور از آن یاد کرد، نظام شورایی است. این نظام طی قرون و سال‏های طولانی تغییرات متعددی را به خود دیده است. بدین معنا شوراها حاصل عملکرد یکباره دستگاه‏ها و یا حکومت مرکزی یا حتی اراده‏ ناگهانی افراد و گروه‏ها نبوده است، بلکه در طی زمان و تکثیر شدن جامعه پدید آمده و به تدریج تکامل بیشتری یافته است. در طی زمان به تجربیات جوامع اضافه شده و به اینسان نهادهای محلی به وجود آمده‏اند که بخش اعظمی از مسئولیت‏های دولت‏های مرکزی را به عهده گرفته و از بار وظایف آنها کاسته‏اند. نکته حائز اهمیت دیگر اینکه در نظام شورایی نه‏تنها افراد احساس مشارکت بیشتری می‏کنند، بلکه رسیدگی به مشکلات نیز سریع‏تر انجام شده و تقاضاهای آحاد مختلف مردم زودتر پاسخ داده می‏شود. علاوه بر این، نظام شورایی خود عامل مهمی در کاهش سطح کمبود و پیچیدگی‏های مختلف اداری بوده است. نکته‏ دیگری که از تجربیات مدیریت شهری و نحوه‏ ارتباط عناصر آن به دست می‏آید، لزوم تخصص در امر اداره‏ حکومت‏های محلی و رسیدگی به مشکلات هر محدوده، از موضوعاتی است که باید مورد توجه واقع شود. بدین لحاظ، لازم است که در ساختار شوراها (مدیریت شهری) افرادی دخیل باشند که دارای تخصص‏های گوناگون بوده و بر مشکلات و دفع آنها احاطه‏‏‏ نظر داشته باشند. نکات دیگری که به عنوان وجه مشترک مدیریت‏های شهری در سطح جوامع متفاوت مطرح هستند را می‏توان به شرح زیر مورد اشاره قرار داد:  به رسمیت شناختن سیستم مدیریت شهری (یا حکومت محلی) و فعالیت‏های محلی به طوری که در هیچ یک از کشورهای مطرح‏شده (در متن تحقیق) فعالیت‏های مقامات محلی نافی مسئولیت و اقتدار حکومت مرکزی نمی‏باشد.  اعتقاد به مشارکت مردم به‏عنوان یک امر لازم و ضروری و تأکید بر اختیارات و نظارت مقامات محلی.  وجود و گسترش نهادهای مختلف مدنی. یکپارچگی سیستم مدیریت محلی.  پاسخگو بودن سیستم مدیریت شهری (محلی) در برابر شهروندان. اهداف کلی و جهان‏شمول مدیریت شهری تعیین‏کننده‏ وظایف سیستم هستند و قابل ارائه در چهار قالب زیر می‏باشند:  آماده ساختن زیر‏ساخت‏های اساسی برای عملکرد کارآمد شهرها.  آماده ساختن خدمات لازم برای توسعه‏ منابع انسانی، بهبود و بهره‏وری استانداردهای زندگی شهرنشینان.  تنظیم فعالیت‏های بخش خصوصی مؤثر بر امنیت، سلامت و رفاه اجتماعی جمعیت شهری.  آماده ساختن خدمات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی فعالیت‏های مواد و عملیات کارآمد مؤسسات خصوصی در نواحی شهری. در انجام این وظایف یک نکته‏ راهبردی قابل توجه، تمایز و تفاوتی است که باید بین آماده‏کردن خدمات و تولید آنها قائل شد. آماده‏کردن به معنای تصمیم‏گیری در مورد کیفیت یک خدمت و اطمینان از عملی بودن آن به لحاظ اجرایی و مالی است. اما تولید خدمات، تشریح‏کننده عملیات و مدیریت نیروی انسانی و سایر منابع لازم برای ارائه‏ آن خدمت است. در واقع وظیفه‏ مدیریت شهری بیشتر آماده‏ کردن خدمات است تا تولید آنها. این امر موجب خواهد شد تا مسئولیت اجرایی مستقیم مدیریت شهری کمتر شده و امکان بیشتری برای رویکرد مدیریت و برنامه‏ریزی استراتژیک فراهم شود. برای تحقق اهداف فوق و انجام وظایف مذکور، راهبردهای اساسی زیر مطرح هستند: الف- باز پس گرفتن تمرکز قدرت و منابع از دولت مرکزی و واگذاری آنها به سیستم‏های مدیریت شهری ب- جلب مشارکت عموم مردم برای مدیریت شهرها ج- بهبود و توسعه‏ ساختار سازمانی و تشکیلات سیستم و امور پرسنلی و قانونی د- بهبود شیوه‏های مدیریت مالی و اقتصادی ه- تأکید بر مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیک و جامع سیستم و- بسیج کلیه منابع توسعه‏ شهری با مشارکت فعالانه بخش خصوصی و سازمان‏های مبتنی بر جامعه‏ی محلی ز- تأکید بر راهبردهای «توان بخشی» در ارتباط با مسکن و امکانات زیر‏بنایی با کمک‏های ویژه برای گروه‏های ضعیف ح- ساماندهی و بهبود کیفیت محیط فیزیکی زندگی شهری به ‏ویژه برای اکثریت عظیم فقرای شهری