بازنگری و به‏روز‏آوری آیین‏ نامه طراحی راه‏های شهری

بازنگری و به‏روز‏آوری آیین‏ نامه طراحی راه‏های شهری
شهرسازی
آقای دکتر علی اصغر اردکانیان
آقای مهندس محمد حسن شهیدی

طراحی شبکه راه‏های شهری براساس نوع استفاده مورد نظر از راه صورت می‏گیرد. راه‏ها از نظر نوع و موقعیت در شبکه، به درجه‏های مختلف تقسیم‏بندی شده‏اند. با مشخص شدن نوع راه شهری، تعیین مسیر و مشخصات هندسی به وسیله مهندس طراح ممکن می‏شود. تامین اعتبار و تخصیص منابع مالی برای مدیران و مسئولان، با روشن شدن نقش راه شهری (مثلاً راه شریانی درجه ۱ و…) مقدور خواهد شد. طبقه‏بندی کلی راه‏های شهری عبارت است از: راه‏های شریانی، خیابان‏ها و کوچه‏ها، راه‏های کناری و راه‏های ویژه. هر یک از این سه دسته، دارای درجه‏بندی‏های مختلف هستند. در این آیین‏نامه ضوابط هر نوع از مسیرها تعیین شده است، بنابراین طراح باید راه مورد نظر را در یکی از طبقه‏بندی‏ها و درجه‏بندی‏ها قرار دهد و معیارهای مربوطه را به کار ببرد. ابعاد و ویژگی‏های انواع وسایل نقلیه که از راه استفاده می‏کند، در طرح هندسی راه موثر است، بنابراین انتخاب خودروی طرح و سرعت، اولین گام در مطالعات طرح هندسی هر راه شهری است. پیش‏بینی حجم ترافیک در آینده (دور و نزدیک) و درجه‏بندی راه (از نظر کنترل دسترسی) عوامل عمده‏ای در تعیین تعداد خط‏های عبور هستند. هرچند که در نشریه‏های خارجی خودروها به شانزده گروه تقسیم شده‏اند، ولی از نظر طرح هندسی استفاده از سه یا چهار نوع خودروی طرح کافی است. سرعت طرح نیز در طول و انحنای پیچ‏ها و خم‏ها و در نتیجه در تعیین حداقل مشخصات مربوط به طرح هندسی راه شهری، تاثیر مستقیم دارد و عوامل مختلفی در انتخاب این سرعت نقش دارند. تعیین مقررات، محدودیت‏ها و شرایط ورود به راه یا خروج از آن کنترل دسترسی نامیده می‏شود که به دو دسته کنترل کامل دسترسی و کنترل نسبی دسترسی تقسیم می‏گردد. کنترل دسترسی همچنین شامل جلوگیری از ارتباط خیابان‏های فرعی و اختصاصی و نیز ناحیه‏های کناری حریم به راه نیز می‏شود. در این پژوهش معیارهای مختلف کنترل دسترسی ارائه شده است. در راه‏های شهری که در کنار آن عبور عابران پیاده مجاز است و همچنین در تقاطع‏ها باید تسهیلات عبور عابران پیاده در نظر گرفته شود. پیاده‏رو به محل عبور مجاز پیاده‏ها گفته می‏شود که به موازات سواره‏رو ولی مجزا از آن است. در طرح پیاده‏رو و نوع آن عوامل مختلفی نقش دارند که در این تحقیق به آنها پرداخته شده است. طراحان مسیر هندسی راه‏های جدید شهری، باید با توجه به شبکه موجود ترافیک شهر و موقعیت مسیر مورد مطالعه و نقطه‏نظرهای اقتصادی کوتاه‏مدت و بلندمدت طرح، جزئیات هندسی طرح و موقعیت مسیر را با مطالعات امکان‏سنجی فنی و اقتصادی بررسی و پیشنهاد کنند. همچنین این بررسی، تحت تاثیر محیط اطراف راه و منظرآرایی مسیر نیز هست. مشخصات هندسی پلان مسیر در روی نقشه‏ای به نام پلان هندسی تعیین می‏شود. پلان هندسی چنان تعیین می‏شود که بتوان شکل کامل مسیر را با تمام جزئیات هندسی آن، به دقت یک سانتیمتر، از روی نقشه به روی زمین پیاده کرد. برای این کار لازم است که کلیه نقاط تعیین‏کننده شکل هندسی راه به صورت ریاضی، با استفاده از فاصله و زاویه و یا مختصات نقاط، در روی پلان تعیین شود. نیمرخ طولی، مقطع طولی راه در امتداد حرکت وسایل نقلیه است که معمولاً از نظر سادگی نقشه‏ها، محل آن منطبق بر خط محور در نظر گرفته می‏شود. نیمرخ عرضی که بسته به درجه راه و موقعیت قرار گرفتن در مسیر (مستقیم یا پیچ) متفاوت است، نشان‏دهنده ابعاد، شیب عرضی سواره‏رو، شانه‏ها و میانه راه در صورت وجود، شیب عرضی شیروانی خاکبرداری یا خاکریزی و موقعیت حفاظ و آبروهای جانبی و میانه است و از اجزای مختلفی تشکیل شده است که در این تحقیق شرح داده شده‏اند. تقاطع‏های هم‏سطح در مناطق شهری، محل عبور وسایل نقلیه موتوری، پیاده‏ها و دوچرخه‏سواران است که هدف اصلی از طرح آن، کاهش احتمال برخورد وسایل نقلیه با یکدیگر و با پیاده و دوچرخه‏سواران، تامین آسایش، راحتی و سهولت گذر از آن است. عوامل موثر در طرح تقاطع عبارتند از: ویژگی‏های انسانی، ترافیکی و فیزیکی، ویژگی‏ موقعیت بناهای سفرساز اطراف و ویژگی‏های اقتصادی. به منظور کاهش یا حذف برخوردهای ترافیکی، ارتقای ایمنی، کاهش تاخیر و افزایش گنجایش ترافیکی، تبادل‏ها ایجاد می‏شوند. با ایجاد تبادل‏ها، احتمال برخورد میان جریان‏های متقاطع در محل تقاطع منتفی می‏شود. بنابراین تبادل جایگزین بسیار مناسبی برای تقاطع است، اما به دلیل بالا بودن هزینه، استفاده از آن بستگی به توجیه اقتصادی-اجتماعی دارد. در این پژوهش در کنار مطالعه تمامی عواملی که در طراحی راه‏های شهری و ایمنی آن نقش دارند، برای درک بیشتر موضوع از جداول، تصاویر و نمونه‏های مرتبط، نقشه‏ها و… نیز استفاده شده است.