طرح جامع تحقیقات شهرسازی و معماری

طرح مساله

آیا تحقیقات شهرسازی و معماری در مجموعه نهادهای پژوهشی و مرتبط با وزارت مسکن و شهرسازی نظام مند بوده است؟
هر پژوهش علمی برای پاسخگویی به یک پرسش اصلی شروع می شود که به آن سوال آغازین گویند که در فرآیند پژوهش این سوال دقیقتر و روشنتر شده و به یک یا چند سوال علمی تبدیل میشود. جستجوی نظام مندی پژوهش در مجموعه وزارت مسکن و شهرسازی نیز سوال آغازین تحقیق حاضر محسوب می شود.
عمده ترین ویژگیهای نظام مندی در پرسش فوق عبارتند از:
مدیریت هماهنگ
استمرار پیوستگی (پیوند با گذشته و تداوم در آینده)
فرآیند دار بودن، برنامه منظم و مدون تحقیقات و …
بررسیهای مقدماتی و سوابق موضوع نشانگر علائمی از نارسایی ها و مشکلات در حوزه معماری و شهرسازی به قرار زیر میباشد:
فقدان انسجام و ارتباط لازم بین عناوین و موضوعات پژوهشی
موازی کاری، عدم هماهنگی و فقدان ارتباط لازم بین نهادها و موسسات پژوهشی
فقدان روند و رویه مشخص و وحدت رویه در رابطه با تعریف،‌نظارت بر انجام و تصویب طرحهای تحقیقاتی و مطالعاتی شهرسازی و معماری
عدم پیوند کافی بین تصمیم سازی و تصمیم گیریهای حوزه با یافته های تحقیقات
عدم توجه کافی به میان بخشی و میان رشته ای بودن تحقیقات شهرسازی و معماری
بر این اساس و با توجه به پرسش اصلی و آغازین این پژوهش این طرح در پی پاسخگویی به مسائل و مشکلات زیر می باشد:
آیا موضوعات پژوهشی معماری و شهرسازی در مجموعه وزارت مسکن و شهرسازی از یک نظام برخوردار است؟
آیا انسجام و ارتباط لازم بین عناوین و موضوعات پژوهشی حوزه وجود دارد و کلاً تحقیقات حوزه واجد ساختار و نظام مندی است؟
تحقیقات شهرسازی و معماری تا چه اندازه پاسخگوی نیازهای پژوهشی حوزه هستند و جهت رسیدن به وضع مطلوب چه ساختاری باید داشته باشند؟
آیا روند و رویه گردش کار طرحهای تحقیقاتی واجد مکانیزم تعریف شده و مشخصی هستند؟

اهداف طرح

این پژوهش اهداف عمده زیر را دنبال می کند:
ایجاد انسجام و ارتباط منطقی بین موضوعات پژوهشی
تعریف ساختار، نظام و محورهای پژوهشی شهرسازی و معماری در حوزه معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی
تدوین مکانیزم تعریف و اولویت بندی طرح های مطالعاتی شهرسازی و معماری
تشخیص و تعریف روال و روند گردش کار طرحهای مطالعاتی شهرسازی و معماری (انتخاب محقق، بررسی و نظارت، تصویب و …)
هدفمند و کاربردی نمودن تحقیقات و مطالعات شهرسازی و معماری

نتایج مورد انتظار

بر مبنای اهداف و سوالات مطرح شده و برنامه پژوهش در این طرح انتظار می رود نتایج ذیل حاصل گردد:
ارائه فهرستی از نیازها و طرحهای پژوهشی اولویت دار در حوزه شهرسازی و معماری
تهیه و تدوین خط مشی و برنامه تحقیقات شهرسازی و معماری در یک دوره پنجساله و افق ده ساله
ارائه رهنمودهایی برای بهبود فرآیند بررسی و تصویب و گردش کار طرحهای مطالعاتی
بسترسازی و تخصیص بهینه منابع اعتباری به طرحهای تحقیقاتی و مطالعاتی حوزه معاونت شهرسازی و معماری

روش شناسی پژوهش

در این بخش سرفصلهای زیر مورد توجه قرار گرفته است:
الف) بررسی تمایزات روش شناختی در طبقه بندی های موجود بر اساس هدف، معیار، کاربرد، زمان عرصه، میزان ژرفایی و …
ب) بررسی روشهای خاص تحقیق بر مبنای دسته بندی های ذکر شده
با توجه به دسته بندیهای و طبقه بندیهای ذکر شده از روشهای تحقیق و با در نظر گرفتن اهداف و موضوع پژوهش حاضر می توان گفت که تحقیق فعلی از نظر روش شناختی دارای ویژگی های زیر می باشد:
این پژوهش از نظر هدف کاربردی است. زیرا که به دنبال پاسخ دهی به یک سری سوالها و ابهامهای مشخص در زمان و با هزینه معین در حوزه تحقیقات شهرسازی و معماری است و نتایج یافته ها در عمل به کار بسته خواهند شد.
چون پژوهش حاضر در صدد بهبود وضعیت تحقیقات در حوزه شهرسازی و معماری می باشد، از نوع تحقیقات توسعه ای نیز محسوب می شود.
پژوهش حاضر برای نیل به مقصود و نتایج مورد انتظار از روشها و ابزارهای ترکیبی (توصیفی، تبیینی و …) متعددی بهره می گیرد.
تحقیق فعلی، نه تنها وضعیت موجود تحقیقات شهرسازی و معماری را بررسی می کند بلکه با شناخت روند موضوع در گذشته و بررسی وضعیت فعلی در صدد شناخت چشم اندازهای آتی و ارائه برنامه پیشنهادی برای آینده تحقیقات حوزه می باشد.
این پژوهش اساساً از روشهای توصیفی و اکتشافی برای شناخت ابعاد و جوانب موضوع در گذشته «آنچه بود» و حال «آنچه هست» بهره می گیرد و در این مسیر با مقایسه گذشته و حال ( و در یک روند تحولات) تحقیقات در حوزه و نیز مقایسه فعالیت و عملکرد مراکز تحقیقاتی مشابه، به تحلیل مسائل و مشکلات و راهگشایی آنها می پردازد.
در کنار مطالعه توصیفی، پژوهش حاضر تلاش می کند با بهره گیری از روشهای هنجاری «آنچه بود» و «آنچه هست» را با «آنچه باید باشد» مقایسه کند و از این طریق شکافها و فاصله تا وضع مطلوب را نمایان سازد.
این پژوهش ضمن استفاده از روشهای غیرمستقیم (روشهای اسنادی) برای تولید اطلاعات مورد نیاز از روشهای مستقیم بهره خواهد گرفت. در این باره با بکارگیری آتی با کارشناسان و متخصصان ذیربط به تبادل نظر خواهد پرداخت.
در تجزیه و تحلیل اطلاعات به همراه بکارگیری آمارهای توصیفی، از تکنیک های محتوا، تحلیل ثانوی و تحلیل راهبردی بهره خواهد گرفت.
ج) برای اولویت بندی محورها و موضوعات پژوهشی از تلفیق تکنیک هایی چون روش دلفی، ماتریس و سیستم اثرات متقابل، روش کلاسیک وزن دهی، روش چند شاخصی و روش تجزیه و تحلیل ساختاری موضوع ها و پروژه ها حسب مورد استفاده خواهد شد.

حوزه ها و محورهای پژوهش شهرسازی و معماری

مدیریت و اداره شهر
مدیریت مشارکتی و حاکمیت شهری
مکانیسم مشارکت و واگذاری امور شهری به بخش خصوصی، گروههای غیردولتی و محلی شهری
ظرفیت سازی و توانمندسازی مدیریت های محلی شهر و زمینه سازی واگذاری امور به آنها
ارزیابی نظام موجود مدیریت شهری
نظام مدیریت مناطق کلانشهری
تامین مالی شهرداریها و نهادهای مدیریت محلی شهری
ارزیابی تجربیات مشارکت شهری و تعریف الگوهای نوین مشارکتی شهروندان

توسعه پایدار شهری و مدیریت زیست محیطی
سنجش و ارزیابی توان اکولوژیک شهرها و ظرفیت توسعه
تدوین و تعریف الگوها و شاخصهای شهر پایدار
تدوین دستورالعمل ها و ضوابط ویژه توسعه پایدار شهری
مدیریت دفع و بازیافت زباله شهری
مدیریت دفع و بازیافت ابهای سطحی و فاضلاب شهری
مدیریت تامین آب سالم شهر
مدیریت منظر و چشم اندازهای شهری
توسعه پایدار و تراکم های شهری
توسعه پایدار شکل و فرم شهری
توسعه پایدار و کاربری های زمین شهری
توسعه پایدار و کاربرد پایدار انرژی در شهر
توسعه پایدار و نظام جدید ارتباطات و اطلاع رسانی شهری
توسعه پایدار شهری و تعادل اقتصادی-اجتماعی

مسکن و زمین شهری
اقشار کم درآمد اجتماعی و شهر : سرپناه برای همه
مدیریت محلی تامین مسکن
مسکن و تراکم شهری
بازار زمین و مسکن (رسمی و غیررسمی)
منابع مالی تامین مسکن
ارتباط مسکن و توسعه شهری
سیاست زمین و عرضه زمین شهری
بانک اطلاعاتی مسکن
ارزیابی سیاست های اخیر مسکن
سیاست های نوین تامین زمین و مسکن

کنترل و مهار توسعه های خودروی شهری و اسکان غیررسمی
گونه شناسی و ریشه یابی اسکان غیررسمی
ارزیابی و جمع بندی سیاست های برخورد با اسکان غیررسمی و نتایج
راهکارهای مهار و کنترل اسکان غیررسمی
شیوه های نوین توانمندسازی، نهادسازی و ظرفیت سایز در ساماندهی اسکان غیررسمی
مطالعه و تدوین دستورکار و منشور ساماندهی و مهار اسکان غیررسمی تحقق شهر بدون زاغه تا سال ۱۴۰۰
پویا شناسی اسکان غیررسمی و استخراج راه کارهای عملی تامین مسکن کم درآمدها

ارزیابی طرحها و برنامه های معمول شهرسازی کشور و شناسایی راهکارهای تحول و دگرگونی آنها
ارزیابی اثرات و پیامدهای طرح های جامع شهری (دستاوردها و ناکارآمدیها)
ارزیابی اثرات و پیامدهای طرح های هادی شهری (دستاوردها و ناکارآمدیها)
ارزیابی اثرات و پیامدهای طرح های تفصیلی شهری (دستاوردها و ناکارآمدیها)
مطالعات و بررسی های تطبیقی و انطباقی جهت تشخیص نظام بهینه تهیه طرحهای شهری و شهرسازی کشور
تدوین مبانی نوین قیمت گذاری و تعیین حق الزحمه تهیه طرحهای شهری و شهرسازی کشور
ارزیابی روند تهیه و گردش کار طرحهای شهرسازی کشور و معرفی راهکارهای بهینه سازی آن

تدوین قانون شهرسازی و معماری کشور و هماهنگ سازی ضوابط و مقررات شهرسازی
مطالعات تطبیقی و انطباقی در ارتباط با تدوین ضوابط، دستورالعملها و استانداردهای شهرسازی و معماری (با تکیه بر سازگاری فضا-کاربری و فعالیت، سارگاری فرم و عملکرد، انطباق با شرایط، ویژگی ها و الگوهای رفتاری شهروندان)
مطالعه تطبیقی در جهت بازنگری در قانون شهرداریها و تنظیم قواعد حقوقی مدیریت شهری (با توجه به نیازهای نوین و عرصه های جدید مدیریت شهری)
ضوابط و مقررات ویژه کنترل و مهار محدوده های شهری
ضوابط و مقررات مهار حاشیه نویسی
مطالعات واگذاری وظایف جدید به شهرداریها

ارتقاء کیفیت محیط شهری و توجه به ابعاد طراحی شهری و شهرسازی
تدوین شرح خدمات طراحی شهری در سطوح مختلف طرحهای شهری و شهرسازی
تدوین دستورالعملها و ضوابط طراحی شهری (با رویکرد اجرایی) در سطوح مختلف شهری
تدوین و تعریف الگوهای طراحی شهری در بخشها و مقاطع رشد شهری
تدارک منابع نوین و الگوهای جدید طراحی شهری جهت آموزش و اجرا در شهرسازی کشور
طراحی و مبلمان شهری
عرصه های نوین طراحی شهری
برنامه ریزی اوقات فراغت و گردشگری شهری

نوسازی و بهسازی شهری
ارزیابی اثرات طرحهای نوسازی و بهسازی بر بافتهای شهری کشور
ارزیابی و تعریف مجدد شرح خدمات و شیوه تهیه طرحهای بهسازی و نوسازی شهری
شناسایی و معرفی راهکارهای اجرایی و مشارکتی بهسازی و نوسازی شهری
ارزیابی و معرفی ظرفیتهای توسعه درونی شهرهای کشور در بخشهای فرسوده و تاریخی
شناسایی و معرفی راهکارهای تامین مالی طرحهای بهسازی و نوسازی شهری

تراکم های شهری
مطالعه و شناسایی عوامل اصلی موثر در تعیین تراکم های شهری
ارزیابی تطبیقی اثرات اجرایی تراکم های شهری در کلانشهرها
تدوین نظام ضوابط بهینه سازی تراکم های شهری
تراکم و رانت های شهری، سازوکار تعادل بخشی
تراکم و کاربری زمین شهری

تحقیقات و پژوهش های معماری و شهرسازی
ارزیابی محتوایی طرحهای تحقیقاتی شهرسازی و معماری و شناخت دستاوردها و ناکارآمدیها
مطالعه و بازنگری ادواری طرح جامع تحقیقات شهرسازی و معماری
مطالعه و معرفی زمینه ایجاد سرفصل تحقیقات و پژوهش در برنامه چهارم
ارزیابی رابطه پژوهش و تحقیقات با اجرا در بخش شهرسازی و معماری
تدارک بانک اطلاعاتی تحقیقات و محققین شهرسازی و معماری کشور

بحران ها و چالش های شهری و شهرسازی کشور
مطالعه، معرفی و اولویت بندی بحرانهای اساسی کلانشهرها
مطالعه جهت سیاستگذاری مرحله ای کاهش و مقابله با بحران های شهری و شهرسازی کشور
شناسایی سریع چالشهای اساسی شهر و شهرسازی کشور جهت تدوین برنامه چهارم

تدوین نظام اجرایی شهرسازی کشور
بررسی تطبیقی و تدوین مکانیسم ارتباط نهادهای اجرایی مرتبط با شهرسازی و یکپارچه سازی نهادی و سازمانی اجرا در شهرسازی کشور
تدوین راهکارهای نظارت بر اجرای طرحهای شهری و شهرسازی کشور
مطالعه و تدوین مکانیسم بسترسازی روابط بین بخشی در اجرای طرحهای شهرسازی کشور

توسعه شهری، شهرنشینی و رشد شهری
ارزیابی الگوهای رشد شهری و شهرنشینی و شهرگرایی
محدوده های شهری در ارتباط با الگوی توسعه شهری
شاخصهای تعیین محدوده های شهری و ضوابط مرتبط
رشد کلانشهرها و تحمیل الگوهای خودرو بر اراضی پیرامونی

حمل و نقل و ارتباطات شهری
الگوهای نوین حمل و نقل و توسعه شهری
مترو و توسعه شهری و کلانشهری، مترو و ساخت و بافت شهرها
بازنگری و تدقیق آیین نامه های طراحی زاههای شهری با توجه به شرایط جدید
حمل و نقل شهری و نظام کاربریهای زمین
حمل و نقل شهری و تراکم ها
برنامه ریزی و مدیریت حمل و نقل شهری
مطالعه و امکان سنجی ایجاد مسیرهای پیاده و دوچرخه در شهرها

تعادل بخشی منطقه ای و تنظیم نظام اسکان و شبکه شهری کشور
ارتباط توسعه شهری، شهرسازی و تعادل منطقه ای
تنظیم شبکه شهری کشور مرتبط با آمایش ملی و منطقه ای و نظام اسکان
ارتباط طرحهای توسعه شهری و طرحهای ناحیه ای و منطقه ای کشور
تدوین راهکارهای تمرکز زدایی و تعادل بخشی سرزمین
توسعه متعادل و ارتباط ارگانیک شهرها و روستاها

نظام اطلاعاتی و اطلاع رسانی شهری و آگاهی بخشی به شهروندان
گسترش بانک های اطلاعاتی شهری و سازوکار به روز رسانی آنها
بکارگیری ابزار نوین اطلاع رسانی به شهروندان
بررسی های تطبیقی جهت تدوین ساختار بهینه بانکهای اطلاعاتی و سازوکارهای اطلاع رسانی شهری
مطالعه تطبیقی جهت بهینه کردن و ساماندهی نظام شناسایی و نامگذاری معابر و نشانه های شهری
کنترل و ساماندهی تبلیغات و آگهی های شهری

معماری و مسکن
ارزیابی مسکن اجتماعی و صرفه های اقتصادی – محیطی
آسیب شناسی مسکن آپارتمانی (کمی، کیفی) و رشد و تربیت کودکان
اصول طراحی اکولوژیک مجموعه های مسکونی
تاثیرات مسکن آپارتمانی بر تغییرات فرهنگی و رفتار اجتماعی و شیوه زندگی
مسکن و گروه های خاص (سالمندان، جوانان، مجردین، زنان)
فضای باز محله ای، مسکن آپارتمانی و رشد کودکان
تعیین شاخص های مسکن و تراکم
تاثیرات مسکن بر محیط زیست (کاهش اثرات مخرب آن بر محیط)
تکنولوژی ساخت مسکن

طراحی فضاهای عمومی و شهری
حقوق شهری و شهروندان
ایمنی شهری و شهروندان
معماری و ابنیه عمومی شهری
معماری و اوقات فراغت

معماری محیط و منظر
بررسی رابطه ساخت و ساز در حومه شهرها و تخریب محیط و منظر حومه شهری، تدوین ضوابط ساخت با توجه به منظر
تعیین راهکارها برای ارتقاء کیفیت محیط و منظر در ساختمانهای شهر
منظر فراشهری و تاثیرات زندگی شهری بر آن

معماری ایرانی اسلامی
تدوین اصول و مبانی طراحی معماری مساجد معاصر
تدوین اصول و مبانی طراحی معماری ابنیه عمومی
معماری اماکن مقدس

معماری و مصالح و فناوری های ساخت
ارزیابی چرخه حیات مصالح و مواد ساختمانی
ارتقاء کیفیت مصالح سنتی از نظر ساخت و طراحی
شناسایی مصالح بادوام
شناسایی و بررسی مصالح پایدار (سبز، توجه به موضوعات زیست محیطی)

مرمت ابنیه و ساختمانهای تاریخی
ارزیابی مقایسه ای کارآمدی تکنیکها و شیوه های مرمتی در ساختمانهای موجود
ارزیابی نقش اقدامات انجام شده مرمتی و پیشگیرانه در حفظ بناها و بافتهای تاریخی

معماری و نیاز گروه های خاص
تعیین نیازهای طراحی مسکن برای گروههای معلولین جسمی-حرکتی
معماری و فضای ویژه کودکان – کودکان و طبیعت در شهر و خانه
معماری و سالخوردگان
معماری و زنان

معماری و اقلیم
بازنگری الگوها و ضوابط طراحی اقلیمی برای ساختمانهای عمومی و شهری

معماری و هویت ملی – محلی
تعیین عوامل تاثیر گذار و استنتاج شاخص های هویت ملی – محلی