اصلاح روش‌های عملی تهیه و اجرای طرح‌های توسعه‏ شهری در ایران

اصلاح روش‌های عملی تهیه و اجرای طرح‌های توسعه‏ شهری در ایران
شهرسازی
مهندسان مشاور فرنهاد
آقای مهندس عبدالرسول پوستی

مجموعه تجارب شهرسازی جهان در قرن بیستم، حاوی درس‌های بسیار مهم و ارزنده‌ای است که بنیان‌های دانش برنامه‌ریزی و طراحی شهری را در جهان امروز عوض کرده ‏است. این تحولات در سه حوزه‏ اصلی اتفاق افتاده است: الف- نظریه‌ها و دیدگاه‌های برنامه‌ریزی و مدیریت ب- الگوها و روش‌های تهیه و تصویب طرح‌های توسعه و عمران شهری ج- وسایل و ابزارهای اجرایی طرح‌های توسعه و عمران شهری مجموعه این تحولات، نظریه‌ها و پارادایم‏های جدیدی را در عرصه‏ شهرسازی مطرح ساخته که بازنگری و اصلاح نظام‌ها و رویه‌های جاری را به یک ضرورت بدل کرده است. سیاستگذاری در نظام توسعه‏ شهری ایران با توجه به اختیارات هیئت مدیران در حوزه‏ وظایف شورای‏ عالی شهرسازی و معماری ایران، وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و سایر دستگاه‏های مؤثر در توسعه و عمران شهر (محیط‏زیست، میراث فرهنگی، آموزش، بهداشت، تربیت بدنی و…) است. از جمله ویژگی‌های ماهوی طرح‏های راهبردی، حفظ یکپارچگی در فرایند تهیه و اجرای طرح است. در واقع، میان دو سطح برنامه‌ریزی یعنی برنامه‌ریزی راهبردی و برنامه‌ریزی عملیاتی، یک پیوند درونی و منطقی برقرار است. از سوی دیگر، مراحل تهیه و تصویب طرح توسعه‏ شهر باید در انطباق با نظام اجرایی مدیریت توسعه در کشور، سازمان داده شود. به عبارت دیگر، در طرح توسعه و عمران شهری بر اساس پارادایم راهبردی، همبستگی میان برنامه‌ریزی راهبردی و مدیریت راهبردی یک ضرورت است. برنامه‌ریزی عملیاتی طرح توسعه عمران شهری باید اهداف، راهبردها و سیاست‏های پیشنهادی طرح توسعه را به اجرا درآورد. بنابراین تمام فرایند تدوین اهداف (کلان عملیاتی) راهبردها و سیاست‌ها باید در چارچوب یک نظام هماهنگ و مرتبط با برنامه‌ریزی عملیاتی سازمان یابد. ضوابط و مقررات شهرسازی، از مهم‏ترین اسناد و مدارک طرح‌های توسعه و عمران شهری به منظور انتظام‏بخشی به روابط فضایی و کالبدی اهداف طرح است که به دلایل متعدد، مورد کم‏توجهی قرار گرفته و در نتیجه، طرح‏های توسعه و عمران از یک ابزار جدی در راستای اجرای تحقق‏پذیری طرح، محروم شده است. بر این اساس نمی توان انتظار تحقق‏پذیری اهداف و آرمان‏های طرح‏های توسعه و عمران شهری را داشت. در حال حاضر، بخشی از طرح‌های توسعه‏ شهری بر عهده‏ شهرداری است و اختیارات شهرداری‏ها در زمینه‏ برنامه‌ریزی مدیریت و اجرای طرح‏های توسعه‏ شهری افزایش یافته است. نظارت مداوم بر نحوه‏ اجرای طرح توسعه و عمران شهری، مقایسه دستاوردهای واقعی با اهداف، راهبردها و سیاست‏های طرح، امری ضروری است که سرانجام باید مسئولیت آن به یک سازمان مشخص واگذار شود. شیوه‏ نظارت مناسب بر اجرای طرح‌های توسعه و عمران شهری در ایران براساس سازمان و حوزه‏ مداخله در دو سطح قابل طبقه‏بندی است: سطح اول: نظارت بر اجرای طرح‌های توسعه‏ شهری سطح دوم: نظارت بر اجرای پروژه‏های عمرانی توسعه‏ شهری در ایران، پدیده شهرنشینی در طول چند دهه اخیر با تغییرات عمیق کیفی و کمی روبه‏رو نشده است. روندهای کمی نشان می‌دهد که تحولات جمعیتی کشور در سه دهه‏ گذشته با شهرنشینی شتابان و عوارض ناشی از آن روبه‏رو شده است. در حال حاضر نظام برنامه‌ریزی فضایی و مدیریت توسعه‏ شهری در ایران، با انواع چالش‌ها و تنگناهای متعدد روبه‏روست که شناسایی آنها، لازمه‏ تلاش برای کاهش مسائل و یافتن راهکارهای مناسب برای اصلاح و بهبود روند جاری تهیه و اجرای طرح‌های توسعه و عمران شهری در ایران است. چالش‌های نظام برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری در ایران در چهار محور به شرح زیر، دسته‏بندی می‏شود: ۱. چالش‌های اقتصادی- اجتماعی و بازتاب آن در شهرنشینی و شهرسازی ۲. چالش‌های سازمانی و مدیریتی در تصمیم‏سازی و تصمیم‏گیری ۳. چالش‌های روش‌های تهیه‏ طرح‌های توسعه و عمران ۴. چالش‌های اجرای طرح‌های توسعه‏ شهری شرایط اصلاح نظام مدیریت توسعه شهری در ایران: الف- دوران گذار از پارادایم برنامه‌ریزی جامع به پارادایم در ایران ب- راهبردهای اصلاح نظام مدیریت توسعه‏ شهری در ایران