اصول و معیارهای سامان‏دهی و ضوابط و مقررات سیمای شهری

اصول و معیارهای سامان‏دهی و ضوابط و مقررات سیمای شهری
شهرسازی
خانم دکتر راضیه رضازاده
آقای دکتر مصطفی بهزادفر

در مراحل اول و دوم طرح پژوهشی تدوین اصول و معیارهای سامان‏دهی سیمای شهری، نخست به طرح مباحث نظری و توضیح رویکرد پژوهش حاضر پرداخته شده و سپس با رویکرد انسانی-محیطی و استفاده از تکنیک‏های روانشناسی محیطی به شناسایی معانی و مفاهیم القایی سیمای شهری پرداخته شده است. مطالعات و بررسی‏های تفصیلی انجام‏شده در خصوص تاثیر کیفیت سیمای شهری در این بخش، گزارش شده است. چنانچه ملاحظه شد، نمونه‏های متعدد محیطی در مراحل مختلف کار مورد توجه قرار گرفته و از مشارکت گروه‏های همگن متعددی نیز جهت بررسی معانی و مفاهیم محیطی و ارزیابی محیطی بهره گرفته شده است. مطالعات روانشناسی ساختار ذهنی فردی، قابلیت‏ها و توان‏های تداعی معنا توسط محیط را شناسایی و مشخص نمود. این شناسایی عمدتاً با استفاده از تکنیک شبکه و با مشارکت بیش از ۶۰ پاسخ‏دهنده در دو گروه متخصص و غیر متخصص انجام شده است. نمونه‏های محیطی که به عنوان محرک در این آزمون‏ها مورد استفاده قرار گرفته است خود به دو دسته عناصر جداره‏ای سیمای شهر و عناصر نشانه‏ای سیمای شهر قابل تقسیم بوده‏اند. نتایج این آزمون وجود سطوح مختلف معنائی از معانی صریح تا معانی سمبلیک و نمادین را در سیمای‏ شهری نشان می‏دهد. هر چند تفاوت‏های قابل انتظار در میزان و نوع معانی و مفاهیم، هم با توجه به محرک‏های محیطی یا به عبارتی محیط ‏کالبدی و هم با توجه به دریافت کننده‏های محیطی یعنی پاسخ‏دهندگان، دیده شده ‏است که در جای خود مورد بحث قرار گرفته ‏است. این مطالعات نشان داد که جداره‏ها در مجموع از مطلوبیت کمتر، قدرت نشانه‏سازی کمتر و ارزش احساسی عمومی بالاتری نسبت به نشانه‏ها برخوردار بودند. در حالی که نشانه‏ها چشمگیرتر بوده و در سطح عملکردی و به لحاظ خوانایی و راه‏یابی در شهر حائز اهمیت هستند، جداره‏ها در ایجاد محیط کلان زمینه‏ساز بوده و کیفیت آنها در سطوح احساسی و تداعی معنایی نقش قوی‏تری ایفا می‏نمایند. از این ‏رو نه‏تنها بایستی در تلاش برای نشانه‏سازی و خوانایی گام برداشت، بلکه با ساماندهی جداره‏ها و پهنه‏های موثر بر سیمای جداره‏ها و پهنه‏های موثر بر سیمای جداره‏ها بر کیفیت کلان احساسی و معنایی محیط تاثیر مثبت نهاد. طبق این مطالعات که نتایج آن با مباحث نظری پایه نیز همسو بوده ‏است محیط در سطوح مختلفی بر ادراک و احساس استفاده‏کننده تاثیر‏گذار است. دسته‏بندی ابعاد مورد توجه افراد در ارتباط با محیط در بخش مطالعات روانشناسی ساختار ذهنی فردی بر اساس نظر کارشناسی تیم پژوهش و بر مبنای مباحث نظری طرح‏شده پیشین تدوین گردید. علاوه بر این دسته‏بندی معانی و مفاهیم محیطی تداعی‏شده که در قالب واژگان توسط پاسخ‏دهندگان مطرح شده بودند، به عنوان پرسش‏های پژوهش در فهرست صفت‏های دو قطبی قرار گرفتند. بدین ترتیب زمینه انجام آزمون افتراق معنایی بر اساس فهرست تدوین‏شده صفت‏های دوقطبی آماده شد. گروه‏های پاسخ‏دهنده چندی در آزمون شرکت نمودند که نتایج پاسخ‏های هر گروه به طور مستقل گزارش گردیده و در پایان گزارش نتایج هر آزمون جمع‏بندی شده و در خصوص تاثیر ویژگی‏های کالبدی بر نحوه ادراک و ارزیابی احساسی محیط مباحثی مطرح شده ‏است. سنجش معانی و مفاهیم حاضر و قابل دریافت در سیمای ‏شهری متناسب با کیفیت‏ کالبدی آن، موضوع مورد توجه در مرحله سوم (مرحله نهایی) مطالعات بوده ‏است. از این رو سیما و منظر ‏شهری قابل تجربه از طریق محور خیابان که زمینه اصلی تجربه بصری شهر و شکل‏گیری تصویر‏ذهنی از آن می‏باشد مورد تاکید قرار گرفت. مقایسه بین معانی و مفاهیم تداعی‏شده توسط انواع جداره و منظر خیابان نشان می‏دهد که در کیفیت‏های کالبدی گوناگون، قابلیت‏های مختلفی برای نیل به اهداف و در راستای انگیزش ادراک و احساس خاصی در استفاده‏کننده وجود دارد. مقایسه بین گروه‏های متخصص و غیر متخصص و شهروندان آشنا و ناآشنا با محیط‏های مورد بررسی نیز نشان می‏دهد، در حالی ‏که تاثیرات کیفیت‏های کالبدی گوناگون بر ادراک و احساس همسو است، این ادراک و احساس تحت تاثیر آشنایی و یا تخصص، از شدت و ضعف نسبی برخوردار می‏باشد.