اندازه شهر (City Size)

اندازه شهر (City Size)
شهرسازی
معاونت پژوهشی دانشگاه تهران– امور پژوهش‏های کاربردی
آقای دکتر فیروز توفیق

مبحث اول: اندازه شهر و ملاحظات اجتماعی در این قسمت موضوع اندازه شهر از دیدگاه جامعه‏شناختی مورد کنکاش و بررسی قرار می‏گیرد. نگاه جامعه‏شناختی به اندازه شهر، تأکید و کانون توجه خود را بر تأثیر اندازه شهر بر تعاملات اجتماعی و جنبه‏ها و صور مختلف آن دارد. به این ترتیب تلاش می‏شود تا با بهره‏گیری از مطالعات نظری و تجربی انجام شده ملاحظات اجتماعی و اندازه شهر با توجه به مباحث روابط اجتماعی، هویت اجتماعی، تضاد اجتماعی، تعلق اجتماعی، امنیت اجتماعی، بزهکاری و نیز سرمایه اجتماعی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. موارد بررسی‏شده در این مبحث عبارتند از: الف- اندازه شهر و روابط اجتماعی ب- هویت اجتماعی و فرهنگ پ- امنیت اجتماعی و بزهکاری در شهرها مبحث دوم: ملاحظات زیست‏محیطی و اندازه شهر در این قسمت موضوع اندازه شهر از دیدگاه زیست‏محیطی مورد بررسی قرار ‏می‏گیرد. با گسترش تفکر زیست‏محیطی در دهه‏های اخیر موضوع اندازه و عملکرد شهرها و ارتباط مستقیم آن با مباحث زیست‏محیطی مورد توجه و تأکید بوده است. به‏این ترتیب تلاش می‏شود تا با بهره‏گیری از متون مرتبط مباحث مربوط به ارتباط و تأثیر ملاحظات زیست‏محیطی بر تعیین اندازه شهر، نقش توان‏های محیطی در تعیین اندازه شهر، نقش شرایط انسان‏ساخت در تعیین و تحدید اندازه شهر مورد بررسی قرار‏ گرفته و با توجه به شرایط ایران آستانه‏های زیست‏محیطی، ظرفیت تحمل و پذیرش جمعیت محیط استنتاج شده و نهایتاً ماتریس دوبعدی از تعیین اندازه شهر بر اساس ملاحظات زیست‏محیطی ارائه‏گردد. موارد بررسی‏شده در این مبحث عبارتند از: الف- ارتباط و تأثیر ملاحظات زیست‏محیطی و اندازه شهر ب- نقش توان‏های محیطی در تعیین و تحلیل اندازه شهر (عوام اولیه) پ- نقش شرایط انسان ساخت در تعیین و تحدید شهر (عوامل ثانویه) ت-استنتاج و جمع‏بندی مبحث سوم: نظریه‏های اندازه بهینه شهر در این قسمت به بررسی نظریه‏های اندازه بهینه شهر پرداخته و در یک جمع‏بندی کلی نظریات مربوط به آن را به چهار گروه تقسیم‏بندی می‏کند که شامل: گروه اول، اندیشمندانی که اندازه مشخصی را به عنوان اندازه بهینه شهر پیشنهاد کرده‏اند. گروه دوم، اندیشمندانی که به مفهوم اندازه بهینه شهر اعتقادی ندارند. گروه سوم، اندیشمندانی که اندازه بهینه‏ای را مطرح نمی‏کنند یا مفهوم اندازه بهینه شهر را به ‏تنهایی معقول نمی‏دانند و معتقدند که باید به اندازه شهر در قالب سلسله‏مراتب بهینه شهری نگریست. گروه چهارم، اندیشمندانی که اندازه بهینه برای شهر را در چارچوب شهرهای کوچک، میانی و یا بزرگ مطرح می‏کنند. در ادامه به بررسی نظریه‏های مرتبط با شهرهای کوچک، میانی و بزرگ و در نهایت تجارب برخی از کشورها در ارتباط با شهرهای کوچک، بزرگ و میانی را ارائه می‏دهد. موارد بررسی‏شده در این مبحث عبارتند از: الف- نظریه‏های اندازه بهینه شهر (جمع‏بندی) ب- نظریه‏های مرتبط با شهرهای کوچک، میانی و بزرگ (جمع‏بندی) پ- تجارب کشورها (جمع‏بندی) مبحث چهارم: نظام شهری، نخست شهری و اندازه‏ شهر در این قسمت چهار فصل مورد بررسی قرار می‏گیرد که عبارتند از: فصل اول، نظریه‏ها و الگوهای نظام شهری مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته و در سه زمینه نظریه‏های فضایی نظام شهری با الگوهای ریاضی نظام شهری و نظریه‏ها و الگوهای مربوط به رتبه-اندازه شهری طبقه‏بندی و ارائه گردیده‏اند. فصل دوم، سلسله‏مراتب و نظام شهری کشور و تحول آن در گذشته، با مروری بر توزیع و تحول تعداد و اندازه‏های شهری در نظام شهری کشور در سال‏های سرشماری ۷۵-۱۳۳۵ و نیز نظام شهری و قاعده رتبه-اندازه در ایران مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. فصل سوم، نظریه‏های نخست شهری و در فصل چهارم شاخص‏های نخست شهری و نتایج بکارگیری این شاخص‏ها در شرایط ایران مطرح شده است. مبحث پنجم: مدیریت شهری و اندازه شهری در این قسمت موضوع اندازه شهر از دیدگاه مدیریت شهری مورد کنکاش و بررسی قرار‏گرفته است. پس از ارائه اهداف، در فصل اول چارچوب نظری مطالعه که دربرگیرنده مفهوم مدیریت ‏شهری و تحولات نظری در نگرش به تعیین اندازه‏ شهرها و ارتباط آن با مدیریت ‏شهری است در فصل اول ارائه شده است. در فصل دوم آن به بررسی تجارب کشورهای مختلف در ارتباط با اندازه‏ شهرها و شیوه‏ مدیریت‏ شهری پرداخته شده است و ارتباط بین اندازه‏ ‏شهر و شیوه مدیریت ‏شهری در ایران، در فصل سوم مورد بررسی قرار‏گرفته ‏است. در نهایت در فصل چهارم بر اساس یافته‏های مطالعه از مقایسه و جمع‏بندی وضعیت نظام مدیریت شهری در ایران با دیگر کشورها، راهبردها و راهکارهایی در عرصه مدیریت شهری مرتبط با اندازه‏ شهر ارائه ‏شده است.