تدوین ضوابط ایمن‏ سازی فضاهای شهری

تدوین ضوابط ایمن‏ سازی فضاهای شهری به لحاظ ایمنی شهروندان و پیشگیری از جرایم
اقتصاد و مدیریت شهری، شهرسازی
آقای دکتر اسماعیل صالحی
خانم‏ دکتر نوین تولایی، خانم مهندس شهلا مالک

توجه به نظم اجتماعی و ایجاد ساز‏و‏کارهای نهادینه برای تأمین امنیت، همزاد تمدن است. اساساً زندگی با انسان‏های دیگر، از طریق نهادهایی که این زندگی کردن را با هم تنظیم می‏کنند و امنیت آن را فراهم می‏سازد، میسر می‏شود. نیاز به نظم اجتماعی و امنیت در جوامع شهری به ‏صورت مستقیم دارای بازتاب‏های فضایی و کالبدی می‏شود و از همان ابتدا فرم و ساختار کالبدی-فضایی شهرها به ‏منظور تأمین چنین نیازی شکل گرفتند. از این رو است که اساساً نظم فرم و نظم اجتماعی شهر، نمی‏توانند جدا باشند؛ بلکه به ‏صورت موازی توسعه می‏یابند و متقابلاً یکدیگر را الهام می‏دهند. در این شرایط، عوامل اجتماعی مؤثر در پیدایش آنومی در هر جامعه به‏عنوان مشکل اجتماعی آن جامعه تلقی شده و هنجارهای پذیرفته اجتماعی نمی‏توانند در میدان عمل، جامه‏ تحقق بپوشند. از طرفی، مسأله اجتماعی یا آنچه که رفتار انحرافی یا نابهنجار شناخته می‏شود، به فرهنگ و هنجارهای آن جامعه بستگی دارد و از طرف دیگر خود به شدت تحت تأثیر عوامل اقتصادی و بحران‏های احتمالی آن هستند و تأثیر همه‏ این عوامل در یک بستر محیطی نامطلوب، تشدید می‏شود. بعد از بررسی عوامل مؤثر در پیدایش آنومی در جامعه و شهر، این نکته حائز اهمیت است که در هر حال و هر صورت، هر نوع رفتار آنومیک و جرم، می‏بایست در محل و موقعیتی رخ دهد. از این رو، در صورتی که فضای شهری را به ‏عنوان یکی از محل‏ها و موقعیت‏ها برای این موضوع، مورد بررسی قرار دهیم، باید روشن شود که چه عواملی برای پیدایش رفتار آنومیک در فضای شهری مؤثر هستند. به ‏طور کلی می‏توان این چنین نتیجه گرفت که هر چند که بر پیدایش رفتارهای آنومیک و یا جرایم شهری، عوامل مختلف و در سطوح متفاوت مؤثر هستند، ولی هر فضای شهری به ‏لحاظ ویژگی‏های خود، می‏تواند افراد بزهکار را برای ارتکاب جرایم خود در وضع مساعد یا نامساعدی قرار دهد. در واقع، فضای شهری به لحاظ همان خصلت عمومی بودن آن (امکان دسترسی بدون محدودیت عموم مردم به آن) و نیز با توجه به وجود فعالیت‏های متنوع و متعدد در آن، به ‏صورت بالقوه می‏تواند در قالب دو سر یک طیف گسترده مطرح شود که از یک سو به صحنه‏ اصطکاک اجتماعی و محل تنش‏ها و ناسازگاری‏ها مبدل شود و از سوی دیگر می‏تواند مهم‏ترین و شاخص‏ترین عرصه‏ انسجام و تعالی اجتماعی جامعه را به ‏وجود آورد. بنابراین، نقش و اهمیت ضوابط و مقررات شهرسازی بسیار بیش از آن است که تاکنون به آن توجه شده است. به طور کلی، موضوع ضوابط و مقررات شهرسازی«شکل فضایی و کالبدی شهر» است و نقش و اهمیت آن به شرح زیر تبیین می‏شود: ۱. به طور کلی ضوابط و مقررات شهرسازی حافظ منافع و ضامن خوشبختی ساکنین شهر است. ۲. ضوابط و مقررات می‏تواند به ‏عنوان مهم‏ترین ابزار در تحقق اهداف و آرمان‏های شهرسازی و حقوق، از جمله برقراری نظم و امنیت ایفا نماید. (ضوابط و مقررات شهرسازی مهم‏ترین گویش، ابزار و هنر شهرسازی در عرصه‏های حرفه‏ای محسوب می‏شود). مفاهیم این رشته، به ‏صورت مواد قانونی و آیین‏نامه بیان می‏شوند. ۳. در یک جامعه‏ پیچیده، ضوابط و مقررات شهرسازی مانع از ایجاد اغتشاش و اصطکاک ناشی از رقابت عوامل مختلف می‏گردد. (ضوابط و مقررات شهرسازی به‏ عنوان فصل مشترک دانش شهرسازی و علم حقوق، تضمینی هستند برای تأمین نیازهای شهری و منافع عمومی و خصوصی. از طرفی از این طریق، حداقل‏های مورد نیاز زندگی شهری حال و آینده تدارک دیده می‏شود و دیگر ضوابط و مقررات شهرسازی، به‏ عنوان یک سازوکار حقوقی، تضمینی هستند برای جلوگیری از اصطکاک منافع عمومی و خصوصی در عرصه‏ فعالیت‏های شهرسازی). ۴. در مجموع، ضوابط و مقررات شهرسازی، در صورتی که به نحو کارآمدی تدوین و به‏ صورت کارآمدی به اجرا گذاشته شود، می‏تواند منجر به تحقق«شهر سالم» شود و اهمیت آن نیز از همین جا ناشی می‏شود. بنابراین، برای ضوابط و مقررات شهرسازی، نقش‏های کلی اشاره شده را می‏توان قائل شد. به عبارت بهتر، در صورتی که ضوابط و مقررات شهرسازی به‏ عنوان یک ابزار کارآمد، نقش خود را خوب ایفا کنند، می‏توانند درراستای تحقق اهداف و آرمان‏های شهرسازی، زدودن عوامل و شرایط ایجاد‏کننده‏ اغتشاش فضایی و کالبدی و پیشگیری و مصونیت از بلایای طبیعی و همچنین تأمین امنیت اجتماعی به کار گرفته شود و در نتیجه، حافظ منافع و ضامن خوشبختی ساکنین شهر گردد.