نظام مدیریت مناطق کلانشهری

نظام مدیریت مناطق کلانشهری
اقتصاد و مدیریت شهری
معاونت پژوهشی دانشگاه تهران– امور پژوهش‏های کاربردی
آقای دکتر هیربد معصومی

در فصل اول از مرحله اول که مربوط به تعاریف و مفاهیم از کلانشهر، منظومه شهری، مگالوپولیس، ابر شهر و … پرداخته است. در فصل دوم از این مرحله، روند پیدایش و شکل‏گیری مناطق کلانشهری در کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه مورد مطالعه قرارگرفته است. فصل سوم در این فصل برخی از دسته‏بندی‏های که تا کنون در خصوص الگوهای رایج مدیریت و حکمروایی کلانشهری مطرح شده‏اند ارائه گردیده است. در دسته‏بندی‏های انجام شده در این مطالعه سعی شده است تا از نظریات برخی از مطرح‏ترین پژوهشگران مسایل کلانشهری چن ری بال و یوحانس لین، لری بورن، جرون کلینگ، کیریستین لفوره، ایند اسک و ریچارد برد بهره گرفته شود. این دسته بندیها به این شرح ارائه شده‏اند که ابتداء الگوی‏های سه گانه مدیریت کلانشهری بال و لین، پس از آن هشت رویکرد بورن، سه الگوی سازمان همکاری‏های اقتصادی و توسعه، دو الگوی جامع لفوره و زیرشاخه‏های این دو الگوی کلی و نهایتاً پنج الگوی اسلک ارائه و مورد بررسی قرار گرفته‏اند. مرحله دوم: در فصل اول از این مرحله، نقش مناطق کلانشهری در توسعه و نظام شهری ملی مورد مطالعه قرار گرفته است. براساس مطالعات این فصل از میان مراکز شهری بزرگ، کلانشهرها بیشترین سهم را در توسعه اقتصادی، منطقه‏ای و ملی ایفا می‏کنند. کلانشهرها بسته به جایگاهشان در نظام‏های منطقه‏ای، ملی و بین‏المللی، مهمترین و کاراترین مراکز فعالیت‏های اقتصادی، تولیدی، اشتغال و بهره‏وری در سطوح منطقه‏ای، ملی و فرا ملی هستند. در فصل دوم از این مرحله نظام برنامه‏ریزی مناطق کلانشهری در اروپا، امریکا، کشورهای در حال توسعه و همچنین تحولات در طرح‏های توسعه مناطق کلانشهری مورد مطالعه قرار گرفته است. براساس یافته‏های این فصل برنامه‏ریزی کلانشهری سابقه چندان طولانی ندارد. تلاش برای برنامه‏ریزی کلانشهری در جهان محدود بوده و در عین حال با مشکلاتی مواجه بوده است. یکی از وجوه تمایز اصلی بین برنامه‏ریزی شهری سنتی و برنامه‏ریزی کلانشهری، اندازه و پیچیدگی کلانشهرها است که باعث می‏شوند تا نتوان آینده آنها را به طور موثر براساس طرح‏های جامع ایستا و سنتی ترسیم کرد. برنامه‏ریزی مناطق کلانشهری اغلب از اوایل قرن نوزدهم میلادی با توجه به رشد سریع، ازدحام و افزایش تقاضا برای خدمات در شهرهای صنعتی و لزوم ایجاد ساختارهای دولتی در این مناطق مطرح گردید. فصل سوم از مرحله دوم به مطالعه نظام مدیریت خدمات عمومی شامل؛ ۱- نظام مدیریت حمل و نقل عمومی ۲- نظام مدیریت آب و فاضلاب و سایر زیر ساخت‏ها پرداخته است و بر اساس یافته‏های این فصل یکی از معضلات عمده مناطق کلانشهری در کشورهای در حال توسعه مدیریت و ارائه خدمات عمومی در محدوده این مناطق کلانشهری است. در مناطق کلانشهری کشورهای در حال توسعه با توجه به محدودیت منابع عملکردی، انسانی و نهادی از یک طرف و گسترش سریع این مناطق از طرف دیگر، تقاضا برای زیرساخت‏ها و خدمات عمومی سریعاٌ از عرضه پیشی می‏گیرد و شکافی گسترده بین عرضه و تقاضا بوجود می‏آید. مزایای واگذاری خدمات به بخش خصوصی هم کاهش هزینه‏ها و هم آسایش مقامات محلی از مشکلات اجرایی خواهد بود و این فرصت را فراهم می‏کند که مقامات محلی انرژی خود را صرف نظارت عالی، مدیریت و سیاست‏گذاری که وظایف واقعی دولتمردان است نمایند. نتایج تجارب کشورهای صنعتی نشان می‏دهد که خدماتی که به صورت انحصاری توسط دولت ارائه می‏شود، بین ۲۵ تا ۴۱ درصد بیش از واگذاری انجام امور به بخش خصوصی هزینه دربر دارد. مرحله سوم: در فصل اول از این مرحله نظام تامین منابع مالی برای مدیریت مناطق کلانشهری شامل دریافت هزینه از استفاده‏کنندگان، مالیات‏ها، تامین بودجه زیرساخت‏ها، دریافت وام، هزینه‏های توسعه و مشارکت بخش خصوصی- دولتی مورد مطالعه قرار گرفته است. در فصل دوم از این بخش به مطالعه موردی نظام مدیریتی مناطق کلانشهری در مانیل، قاهره، توکیو، لوس آنجلس، بانکوک و… پرداخته است و همچنین مروری بر نظام مدیریت مناطق کلانشهری کشور شامل طرح مجموعه شهری تهران، مطالعه طراحی نظام مدیریت مجموعه‏های شهری و مطالعه بازنگری استاتژییک نظام مدیریت اجرایی کلان شهر تهران انجام گرفته است. در فصل سوم از مرحله سوم به جمع‏بندی و ارائه چارچوبی برای مدیریت مناطق کلانشهری کشور است به اهمیت مناطق کلانشهری در توسعه ملی، روند پیدایش و شکل‏گیری مناطق کلانشهری، نظام مدیریت مناطق کلانشهری، نظام برنامه‏ریزی مناطق کلانشهری و نظام مدیریت خدمات عمومی در مناطق کلانشهری پرداخته است.