پایان نامه ارشد شهرسازی ؛ فراغت در شهر(۷)

فصل اول – کلیات و مفاهیم نظری

۱٫۱ تعریف فراغت
واژه شناسی/تعاریف و مفاهیم
۱٫۲ تاریخچه فراغت
پیدایش فراغت/ فراغت در جهان/ فراغت در ایران
۱٫۳ فراغت در عصر حاضر
انگارش های نوین فضا و زمان/ رابطه تکنولوژی و فراغت / رابطه قدرت و فراغت /
رابطه اقتصاد و فراغت / روابط انسانی مدرن

۱٫۱ تعریف فراغت

واژه شناسی: در فرهنگ معین فراغت اینگونه معنی شده است ؛ ۱٫ پرداختن به فراغت، ۲٫ آسایش، استراحت، آسودگی، آرامش، ۳٫ بی اعتنایی ، وارستگی، ۴٫ فرصت ، مجال
دهخدا اوقات فراغت را چنین معرفی کرده است ؛ آسایش و استراحت، ضد گرفتاری از کار و مشغله، فراموش کردن.
فرهنگ عمید فراغت را ” بی تاب شدن و بی آرامی و ناشکیبایی و اضطراب ، آسایش و آسودگی از کار و شغل ” تعریف می کند.
فراغت در زبان عربی به معنای اضطراب و فراغ به معنای آسایش است. فراغ به معنی تمام شدن، دست کشیدن از کار، هدر رفتن، به پایان رسیدن ، خالی شدن و ریختن نیز آمده است.
در قرآن فراغ به معنی دست کشیدن از کار است. در تفسیر المیزان به معنای فارغ شدن و در تفسیر مجمع البیان طبرسی علاوه بر فارغ شدن، خلاص شدن نیز آمده است.
لغت loisir در زبان فرانسه و leisure در انگلیسی، از واژه ی لاتین licere اخذ شده است. فرهنگ لاروس فراغت را سرگرمی، تفریحات و فعالیت هایی می داند که به هنگام آسودگی از کار عادی، با شوق و رغبت انجام می شود. در لغت نامه ی لیتره ، فراغت عبارت است از فرصت و زمانی که پس از به انجام رساندن کار و شغل روزانه باقی می ماند.
نخستین نگاه های علمی به مقوله ی فراغت با رساله ی پل لافارگ به نام ” حق تنبل بودن ” در طرفداری از فراغت کارگران اروپایی آغاز شد. در امریکا تورشتاین وبلن کتاب ” نظریه ی طبقه ی فارغ از کار ” را به سال ۱۸۹۹ منتشر نمود و جامعه شناسی فراغت را بنا نهاد. در سال های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ پژوهش های تجربی درباره ی فراغت در اروپا و امریکا صورت گرفت.

تعاریف و مفاهیم: تعریف فراغت یکی از اساسی ترین تلاش های متفکران این حوزه بوده است. در این بخش به تعاریف ارائه شده از مفهوم اوقات فراغت می پردازیم.
تعاریف فراغت در قالب سه رویکرد عمده مطرح شده است:
۱٫ رویکردی که زمان را به دو بخش کار و غیر کار تقسیم می کند.
۲٫ رویکردی که فراغت را به عنوان فعالیت در نظر می گیرد.
۳٫ رویکردی که فراغت را به عنوان یک تجربه ی درونی معرفی می کند.

پل وایز از پیروان نظریه ی نخست است. او وقت فراغت را بخشی از وقت روزانه می داند که برای نیازهای ضروری به کار گرفته نمی شود. ( گزارش ملی جوان : ۷)
پرودون اوقات فراغت را زیر مجموعه ای از وقت آزاد تعریف می کند. نیازهای فردی مانند غذا خوردن ، خوابیدن ، مواظبت از سلامتی و نیز انجام نقش ها و وظایف خانوادگی ، اجتماعی یا مذهبی هرچند در وقت آزاد انجام می شوند اما فراغت محسوب نمی شوند. ( همان : ۷)
ناچ وقت فراغت را زمانی می داند که فرد از وظایف و فعالیت روزانه آزاد است. ( انصاری : ۲۳) فریدمن فراغت را کار نکردن تعریف کرده است و جرج لاندبرگ وقت فراغت را نقطه ی مقابل تمام فعالیت های می داند که به طور کلی وسیله ای برای رسیدن به هدف های دیگرند و به خودی خود هدفی ندارند. ( گزارش ملی جوان :۷)
ماکس کاپلان ابعاد فراغت را اینگونه برمی شمارد:
الف ) فراغت آنتی تز کار است.
ب) فراغت رهایی از وظایف و اجبارهای نقش های اجتماعی است.
ج) فراغت یک مفهوم روانشناسانه از آزادی است.
د) فراغت سرشتی از نوع بازی دارد.
کاپلان بر این نظر بود که فراغت باید از دو زاویه ی فردی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد. یعنی رضایت درونی فرد همراه با رضایت دیگری یعنی ارزش های جامعه باشد.(انصاری: ۲۱و۲۲) کاپلان اوقات فراغت را اینگونه تعریف می کند :
” اوقات فراغت رشته فعالیت ها /تجربه هایی است که تا اندازه ای خود شخص تصمیم به انجام یا کسب آن ها گرفته و در محدوده ی وقت آزاد شخص قرار می گیرد و شرکت کنندگان در این امور آن را اوقات فراغت تلقی می کنند. از دیدگاه روانی، هم پیش و هم پس ازانجام، خاطره ی آن لذت بخش است. به طور بالقوه تمام محدوده ی شوق و علاقه را در بر می گیرد. حاوی موازین و محدودیت های ویژه ای است و اینکه موقعیت هایی برای تفریح ، اعتلای شخص و خدمت به دیگران فراهم می آورد.” ( هیوود: ۱۷)

رویکرد دوم با تعریف ژوفردومازیه مشخص می شود.وی چهارنوع فعالیت را فهرست نموده است.
الف. کار برای امرار معاش
ب. تعهدات خوانوادگی
ج. تعهدات فرهنگی – اجتماعی
د. فعالیت هایی که موجب ابراز وجود خود و خود شکوفایی است.
بر این اساس تمامی فعالیت هایی که در دسته ی چهارم قرار می گیرند فراغت محسوب می شوند. سایر فعالیت ها ممکن است شبه فراغتی باشند. به عقیده ی دومازیه فراغت فعالیتی هدفمند است که با انتخاب فرد انجام می شود و باعث تکامل فردیت وی می شود. فراغت از انتظارات اجتماعی، خانوادگی، دوستان، حکومت و … جداست. آنچه فراغت راتشکیل می دهد خودِ آن فعالیت نیست بلکه کیفیت و چگونگی انجام آن فعالیت است. ( گزارش ملی جوان : ۸و۹)
نورمن سیلوم و رابینس (N.sillum & Robins) نویسندگان کتاب” عصر فراغت” اوقات فراغت را این گونه تعریف کرده اند؛فراغت مجموعه ای پیچیده از فعالیت های دلخواه است که شخص برای ارضا و غنی ساختن زندگی خود بااستفاده ازاوقات آزاد انجام می دهد.(گزارش ملی جوان: ۱۰)
در این رویکرد بیشتر بر اختیار فرد در انتخاب فعالیت دلخواه تأکید می شود. فعالیت های فراغت، لذت بخش و ارضا کننده است و گاه منافع عمومی نیز در آن وجود دارد.

رویکرد سوم بیش از فعالیت فراغتی به انسان توجه دارد. وضع روحی، گرایش ها، ارزش ها، تجربه ها و شرایط شخص در فراغت لحاظ شده است. سباستیان دگرازیا از معروف ترین نظریه پردازان این رویکرد محسوب می شود. او فراغت را حالتی از وجود و شرایط انسانی می داند که تعدادی از افراد در پی آن هستند و تعداد کمی توان دستیابی به آن را دارند.دگرازیا عامل اساسی در تعریف فراغت را حالات و شرایط فرد و احساس لذت معرفی می کند. ( گزارش ملی جوان: ۱۰)
هرچند این رویکرد خصلتی روانشناسانه دارد اما فرهنگ نیز در آن جایگاه اساسی پیدا می کند و اوقات فراغت به عنوان یک رفتار فرهنگی در شکل گیری شخصیت فرد اهمیت شایانی می یابد. در نظریه های فرهنگ و شخصیت به اوقات فراغت و نحوه ی گذران آن به عنوان محل اتصال فرهنگ و شکل گیری شخصیت توجه می شود.
آنتونی والاس معتقد است اشکال غیر فرهنگی نظیر نیازهای اساسی و غرایز انسانی از یک طرف و پیشینه ها و شرایط عمومی و اجتماعی و فرهنگی مانند اشکال تکنولو‍‍ژیک و اقتصادی و اوقات فراغت و … از سوی دیگر در روند جامعه پذیری کودک تأثیر گذاشته و شخصیت بزرگسالی وی را می سازند.
مشابه همین نظریه را انسان شناس دیگری به نام جان وایتینگ نیز ارائه نموده است. او می نویسد؛ نیازهای بیولوژیک و تأثیرات اکولوژیک از یک طرف و تولیدات فرهنگی چون کار و بازی و تفریحات از طرف دیگر بر شخصیت کودک اثر گذاشته و در نهایت شخصیت بزرگسالی او را رقم می زند. ( انصاری: ۲۲)
ژوزف پی پر مبنای موجودیت و اصالت فرهنگی یک جامعه را، فرصت ها و اوقات فراغت افراد آن جامعه می داند. جرالد بی فیتز ، فراغت را دوره یا بخشی از زندگی انسان معرفی می کند که تفریحات سالم این دوره به نوعی بیان علایق و نگرش های فرهنگی است. به نظر او فراغت برای همه ی افراد جامعه وجود دارد اما چگونگی استفاده از آن متفاوت است. در حالی که برخی فعالیت ها در زمان فراغت می تواند سودمند، سازنده و توانبخش باشد و موجب تجدید قوا و آمادگی برای کار و تلاش روزانه و رفع خستگی جسمی و روانی شود ، برخی فعالیت های ناپسند مانند بزهکاری ، قمار و سایر تفریحات ناسالم و مضر می تواند سبب سقوط انسان و تخریب شخصیت اجتماعی و فردی وی شود. ( همان : ۲۳)