برنامه راهبرد توسعه شهری

مقدمه
گروه زیادی از سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری می کوشند که بیان نمایند چگونه راهبرد های توسعه شهری (CDSs)می توانند تغییرات مثبتی در زندگی عادی و نیز فقر شهری ایجاد کنند. هدف از این مطالب آن است که مروری کلی بر مبحث CDS ، کلیات این راهبرد ، سوابق و مبانی نظری مربوط به آن و نیز اهداف و علل پرداختن به این مبحث صورت پذیرد.
برنامهراهبرد توسعه شهری و کاهش فقر
می بایست در ابتدا بیان گردد که راهبرد توسعه شهری (CDS) بر این امر دلالت می کند که هیچ طرح یگانه و مشخصی که به مثابه یک CDS یا برنامه کاهش فقری کامل و بدون نقص عمل نماید، وجود ندارد.
بر این اساس باید گفت که تمامی این برنامه ها تنها راه حلهای پیشنهادی هستند برای وضع نابسامان موجود , و باز هم به این دلیل باید عنوان داشت که در مورد این دو مقوله مرتبط با یکدیگر یعنی راهبردهای توسعه شهری و هدف مطلوب که همان کاهش فقر است , تنها می توان گفت که آنها در یک ویژگی دارای شباهت هستند و آن هم قابلیت تعمیم است.
CDS یا راهبرد توسعه شهری امروزه اساسا به یک فرایند برنامه ریزی راهبردی اطلاق می شود که ممکن است به کاهش فقر و افزایش این احتمال که پیامدهای مربوط به این فرایند بروز یابند منجر گردد. ارتباط این نوع برنامه با برنامه های کاهش فقر در ادامه بیان می گردد.

منشأ برنامه راهبرد توسعه شهریCDSبرنامه راهبرد توسعه شهری نخستین بار در سال ۱۹۹۹ میلادی توسط ائتلاف شهرها کلید خورد. این برنامه پاسخی بود به اهمیت فزاینده شهرها و تغییراتی که در تئوری و عمل برنامه ریزی رخ داد.
حال ببینیم که چه دلایلی می توان برای اهمیت داشتن موضوع شهرها در این دوران بیان کرد :
• نخست بدلیل وزن فوق العاده ای که حضور جمعیت امروزه در شهرها پیدا کرده و نیز از سمت و سوی درست خارج شدن آن در برخی نواحی شهری.
• دوم بدلیل حرکت فعالیتهای اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی به سمت خوشه شدن در شهرها که به نحوی فزاینده به سوی تأثیر گذاری بر فرایندهای توسعه ملی پیش می روند ، حقیقتا نبز شهرها غالبا به عنوان موتور رشد لحاظ شده اند و امروزه نقش پر رنگی در سهم GDP ملی دارند.
نواحی شهری امروزه به نحو بارزی به عنوان اساسی ترین واحد های فضایی اقتصاد جهانی مطرح شده اند.
جوهر شهرها چگونگی مدیریت آنهاست. سه عامل در سنجش اهمیت مدیریت شهری در زمینه راهبرد توسعه شهرها نقش ایفا می کنند :
• زمینه افزایش شتاب تغییرات اقتصادی
• تمرکز زدایی و محدود نمودن نفوذ و اندازه حکومت های محلی
• شمایل مهار ناشدنی فقر و محرومیت اقتصادی
یکی از واکنش ها در مقابل این تغییرات مهار ناشدنی فزاینده ، بسط دادن تمرکز بر روی مدیریت شهری است.این که یک شهر چگونه اداره می شود ، برای تعیین موقعیت مطلوب بخشهای تولیدی آن شهر در بازارهای منطقه ای و جهانی ضروری و بنیادین است. اداره بد شهرها اغلب با تورم اقتصادی و هزینه های گزاف تحمیلی بر هر دو بخش خصوصی و عمومی اقتصاد آمیخته است. به علاوه تجربه نشان داده است که سیستم خوب اداره شهر در جهت دادن امکان زندگی خوب در شهر اساسی و ضروری است.
فقر و حاشیه نشینی اقتصادی و اجتماعی ، موانع مهم بر سر راه توسعه های شهری و ملی هستند.این پدیده ها نشان دهنده تهدیدهایی هستند که پیوستگی اجتماعی و امکان رشد قدرت خرید مردم را به خطر می اندازند. این عوامل همچنین نمایانگر انقطاعهای جدی هستند که ممکن است در آزادی ها ، فرصتهای پیشرفت و ملزوماتی که به شاخص نمودن افراد و جوامع در رخداد تغییر اجتماع منجر می شوند ، پیش آیند.
سیر تحولCDS
راهبرد توسعه شهری در ابتدا با عنوان برنامه کمک و همیاری شهری شناخته می شد و در مسیر این تفکر غالب که شهرها موتور توسعه ملی هستند ، تأکید آن بر امکان یک رشد هماهنگ در سرمایه گذاری از طریق ممکن ساختن رشد اقتصادی بود.
در این برنامه ها مقوله کاهش فقر ندرتا به عنوان محور توجه و تمرکز قرار می گرفت. کاهش فقر به عنوان یک هدف محتمل (والبته مهم) خروجی از تأکید بر “رقابت”، “قابلیت زیستی” و “نظام مندی” مطرح بود. در واقع تعدادی از صاحبنظران عقیده دارند که در اکثر طرحهای CDS متقدم ، کاهش فقر به عنوان یک پس زمینه یا در اولویت ثانوی در نظر گرفته می شد.
اگرچه با تأسیس ائتلاف شهرها و تعهد نشان داده شده از سوی این سازمان برای ارتقای شرایط زندگی برای قشر فقیر یا محروم در شهرها ، کاهش نمایان فقر در برنامه های راهبرد توسعه شهری به صورت جدی مد نظر قرار گرفت.
تأکید بر کاهش فقر به روشنی در بیان ذیل انعکاس یافته است :
یک راهبرد توسعه شهری برنامه ای اجرایی برای رشد برابر و همگون در شهرهاست ، که به نحوی توسعه یافته و پایدار برای ارتقای کیفیت زندگی برای شهروندان به اجرا در می آید. اهداف CDS شامل مجموعه ای است از چشم اندازها و برنامه های اجرایی متمرکز بر ارتقای نظام اداری و مدیریت شهری ، افزایش سرمایه گذاری برای بالا بردن میزان اشتغال و خدمات ، و نیز کاهش پایدار و نظام مند فقر شهری.
رویکرد CDS ریشه در نوع نگاهی دارد که می اندیشد رشد اقتصادی لازمه کاهش یا برچیده شدن فقر است. هر چند که می توان تمرکز نمایان تری بر کاهش فقر با تأکید بر ظرفیتهای اجتماعی و اقتصادی فقر شهری را از وجوه مشخصه CDS های امروزین برشمرد.
امروزه کاهش فقر یکی از بروندادهای ملموس ومحتمل راهبرد توسعه شهری محسوب می گردد.از زمان شروع این گونه برنامه ها ، یک تولید ثانویه CDS توأم با تمرکز بیشتر بر مقوله فقر صورت گرفت که تأکید فزاینده ای را بر کاستن از فقر نشان می داد.
CDS در عمل
در این برنامه تقدم با چند عامل است :
• فرایند تعریف جایگاه برای بازیگران کلیدی در تدوین و اجرای طرح
• مشارکت قشر فقیر جامعه در جهت رفع مشکلات خود
• حرکت به سوی تولید اقتصادی و کاهش فقر
CDS اساسا به منظور تأمین امکانات لازم برای مدیران شهری که می کوشند ابزارهای برنامه ریزی کاربریهای شهری موجود را ارتقا دهند و یا برنامه های توسعه اقتصادی را در جهت ایجاد چارچوب هرچه راهبردی تر رشد همگون شهری و توسعه پایدار هدف گیری و تهیه می گردد.
در واقع اساسا CDS ممکن است به صورت بیان همگرایی برنامه ریزی راهبردی و چارچوبهای توسعه مشارکتی در جهتی که به صورت بالقوه بتواند بر موانع هر دو رویکرد فائق آید در نظر گرفته می شود.
در برنامه ریزی راهبردی تمایل بر این است که مبانی رشد اقتصادی بر علائق و خواستهای بخش خصوصی مقدم دانسته شود. با در نظر گرفتن این نکته که توسعه مشارکتی به تمرکز محدود بر مداخله در مرحله مقیاسهای همسایگی بدون قائل شدن ارتباط کافی برای مرزهای فرایندها و فرصتهای توسعه تمایل دارد.
شاید دلیل دوام و توان منحصر به فرد و خاص رویکرد CDS را بتوان در اتصال دادن روابط بین بخشی و محلی مقیاس با دستورالعمل توسعه شهری مشاهده کرد. به علاوه راهبرد توسعه شهری نیاز به یکپارچه سازی راهبردهای توسعه اقتصاد محلی (LocalEconomicDevelopment) و راهبردهای کاهش فقر (PoormentReduceStrategy) در یک چارچوب راهبردی از توسعه شهر را به رسمیت می شناسد. از اینرو به کارگیری توأمان LED و PRS می تواند قدری از مشکلات موجود بر سر راه توسعه شهر را بکاهد.
روشن شد که “هدف” اساسی اغلب برنامه های راهبرد توسعه شهری کاستن از فقر موجود است. ولی به غیر از این گفته ها می بایست تأکید داشت که حضور بازیگران کلیدی و نقش آفرینان در عرصه های اجتماعی , اقتصادی و اداری شهر است که خواهد توانست گروههای هدف را در فرایند تصمیم گیر و تصمیم سازی دخالت دهد و نیز با ایجاد امکان نقش آفرینی برای این گروههای هدف در اجرای راهبردهای توسعه شهری ، میزان اثر بخشی برنامه ها را از حد طرحهای بطئی و موضعی به شکل مفید ، مؤثر و با ضمانت اجرایی بالا در آورد. این یک دستور العمل اجرایی نیست ولی به صورتی مؤثر خواهد توانست به تأثیر گذاری هرچه بیشتر طرحها و تبدیل شدن به نمونه های موفق کمک کند.
علل به کارگیری CDS
چرا در شهر می بایست یک راهبرد توسعه را به کار گرفت ؟ در نظر کلی پاسخ این است که CDS یا همان راهبرد توسعه شهری به مثابه پاسخی مقتضی به بخش زیادی از مشکلات اجتماعی و اقتصادی غالب شهرها جلوه می کند. CDS یک چارچوب برنامه ریزی جامع و در عین حال انعطاف پذیر است که به منظور توانمند سازی جوامع شهری برای کنترل و اداره پیامدهای تغییرات سریع اقتصادی ، رشد فزاینده نابرابری های اقتصادی و اجتماعی و نیز گستره عاجز کننده فقر طرح می شود.
روش شناسی راهبرد توسعه شهری
روش شناسی (متدولوژی) راهبرد توسعه شهری در جهت برقرار نمودن و بیان ارتباط میان CDS و کاهش فقر بیان می شود و بر محورهای زیر استوار است :
• اهداف:
که CDS را از بسیاری طرحها و برنامه های دیگر توسعه متمایز می کند. برای مثال در این شیوه برنامه ریزی بر خلاف سایر طرحهای رایج ، بر ضرورت به میدان آوردن بازیگران کلیدی و نیز ایجاد مشارکت عمومی که خواهد توانست یک موافقت کلی و در عین حال طولانی مدت را در ازای چشم اندازهای طرح ، اهداف و پشتیبانی از برنامه پدید آورد.
• فرایندها:
در فرایند تهیه راهبرد توسعه شهری تأکید فراوانی بر بهره گیری از نظرات و راهکارهای نیروها و بازیگران کلیدی محلی می شود و به همین دلیل نیز می توان فرایند تهیه این طرح را با سایر طرحهای شهری با مقیاس و هدف مشابه متفاوت دانست.
• اثرات کاهش فقر:
تمرکز بیشینه این گونه طرحها از ابتدا بر کاستن از میزان و اثرات فقر در شهرها دانست و بر این اساس راهبرد توسعه شهری می کوشد تا با استفاده از راهکارهایی برخاسته از ایده هایی برآمده از ساکنین و صاحبان نفع و نفوذ در شهرها به هرچه اجرایی تر ساختن ایده کاهش فقر در شهرها نزدیک شود.

منبع شهر جو