Gis و رابطه آن با برنامه ریزی شهری

تعریف جامع GIS :
مجموعه ای است سازمان یافته مرکب از سخت افزار و نرم افزار کامپیوتری ، اطلاعات جغرافیایی افراد متخصص که به منظور کسب ، ذخیره ، بهنگام سازی ، پردازش ، تحلیل و ارائه ی کلیه ی اشکال اطلاعات جغرافیایی طراحی و ایجاد شده است .

تعریف ساده تر این سیستم :
انجام عملیات مکانی ، در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی و امکان پیوند میان مجموعه های گوناگونی از اطلاعات جغرافیایی با اهداف مختلف تحلیلی .

دلیل شکل گیری سیستم اطلاعات جغرافیایی :
نخستین بارقه های شکل گیری GIS از بستر علوم زیست محیطی و خاستگاه طبیعت شناسی بوده است .

تاریخچه ی شکل گیری GIS :
زمانی کنفوسیوس گفته بود ارزش یک عکس از ۱۰۰۰ کلمه بیشتر است . بعدها ” جوتو ” نقاش ایتالیایی مضامین اولیه ی علوم مناظر و مرایا و جایگزین ساختن تصاویر حاوی عمق و معنی به جای عکس های بیانگر سطح و زیبایی را بنا نهاد و مدت ها پس از آن ” همفری ریتین ” ، مبانی طراحی خویش را بر تلقی نماها با پس زمینه ی نمایشگر شرایط موجود مکان قرار داد. پس از آن بود که ایده ی لایه بندی موضوعی عوارض شکل دهنده ی محیط جایگزین نقاش های دستی و تابلوهای چشم انداز شد . سال ها گذشت تا ” یان مک مارگ ” با تاکید بر تحلیل عوارض زمین مرجع در قالبی طبقه بندی شده و هدفمند توام با ارزش های کمی و کیفی ویژه بنیانگذار سیستمی با عنوان GIS شد تا علوم مختلف از آن مضامین بنیادی منتفع گردند.
سیستمی چون GIS نه محصول ایده های یک نفر و نه منتج از تحولات علوم رایانه ای بوده بلکه ثمره ی ایده و اندیشه ی انسان هایی بوده که با تاکید بر بهره گیری از فن آوری روز خویش ، در هرچه بیشتر نمایش دادن واقعیت های موجود محیط زیست پیرامون خود و هم چنین تسهیل ، توفیق و تامین شرایط بهینه ی تصمیم گیری ها برای برخورداری از زیست بومی پایدار تلاش ورزیده اند .
کاربرد سنجش از دور و سیستم های اطلاعات جغرافیایی ( GIS ) به منظور تهیه ی نقش های کاربری اراضی و پوشش های سرزمین و بررسی تغییرات و روند تغییرات کاربری ها طی دوره ی زمانی مختلف و نیز ساخت مدل های توسعه ی شهری از مسائل مطرح و مهم روز کشورهای مختلفی است که در راستای توسعه ی پایدار گام بومی دارند.
نظریه های مبتنی بر تجزیه و تحلیل سیستمی ، شناسایی منابع را گام اول در ارزیابی از منابع سرزمین به منظور برنامه ریزی می داند ، در صورتی که منابع منطقه شناسایی نشوند و به عبارتی پارامترهای مربوط به سرزمین تعیین نشوند ، ارزیابی آنها امکان پذیر نخواهد بود ، برای این منظور از روش های مختلفی در طول زمان با توجه به پیشرفت علوم صورت می گرفته و در حال حاضر استفاده از GIS ، روشی پیشرفته تر از سایر روش ها به منظور شناسایی منابع به شمار می رود و GIS نه تنها در جمع آوری ، بلکه تجزیه و تحلیل و جمع آوری و ارزیابی و برنامه ریزی منابع سرزمین قابلیت استفاده یافته است . در سال های اخیر ، در ایران نیزی استفاده از GIS با نگرش ذکر شده در بسیاری از بخش های مدیریت شهری مورد استفاده بوده است و به عنوان یکی از سیستم های موثر در زمینه های برنامه ریزی شهری ، تاسیسات شهری ، طرح های اجرایی و طراحی شهری مورد استفاده قرار گرفته است ولی هنوز این سیستم ها به عنوان ابزاری ضروری و با اهمیت در مطالعات مدیریت محیط زیست و شناخت آلودگی ها و کنترل تغییرات و تحلیل مدل ها به خصوص برای امور توسعه ی شهری با ملاحظه ی دیدگاه های توسعه ی پایدار به طور جدی مورد توجه قرار نگرفته است .
تکنیک های مدل سازی در GIS برای تجزیه و تحلیل و ارزیابی رفتارهای شهری و تعیین تمایلات شهرسازی و تاثیراتشان بر محیط زیست ، ابزاری موثر برای برنامه ریزان و تصمیم گیران به منظور مدیریت بهتر و توسعه ی پایدار شهر محسوب می گردد.
طی سال های اخیر کاربرد شبیه سازی محیط با استفاده از GIS رشد و گسترش بسیار پیدا کرده و در زمینه های زیر توسعه یافته :

۱٫ تحلیل و ارزیابی شکل شهر ، ارزیابی توان و ظرفیت های طبیعی و اکولوژیک مناطق شهری و تغییرات شکل شهر و تحلیل با استفاده از مدل های توسعه
۲٫ طراحی معابر و بزگراه های شهری و منظرهای دالانی پیرامون آنها
۳٫ بررسی تاثیرات بصری توسعه ی مناطق تجاری بر واحدهای مسکونی هم جدار
۴٫ تحلیل های کاربردی شبکه های آب و برق رسانی و سایر تاسیسات شهری
۵٫ گردشگری ، حفظ یا بازپیرایی آثار میراث فرهنگی شهری ، از ابنیه ی تاریخی بر سطح زمین گرفته تا قنوات واقع در زیرزمین.
۶٫ بسط و ارتقای مضامین شهرسازی مشارکتی و دخیل نمودن مردم در تصمیم گیری های شهرسازی
۷٫ مکان یابی های فرودگاه ها و بررسی تاثیرات پرواز بر فضاهای شهری و برج های مخابراتی .
۸٫ مطالعه بر روی دسترسی های بصری و چشم اندازهای ویژه برای طراحی ، حفظ و توسعه ی بهره گیری از منابع بصری موجود در شهر
۹٫ پیش بینی وقوع سیل و ترسیم اثرات و گستردگی تخریب ناشی از بروز آن
۱۰٫ طراحی و مکان یابی بزرگراه های شهری و مطالعه ی تاثیرات حاصل از احداث هر بزرگراه در سالیان آتی بر روی فضاهای همجوارو اماکن تجاری
۱۱٫ تهیه ی طرح های توسعه ی شهری بر اساس مدل های سطحی زمین و تحلیل شیب ، ارتفاع ، جهت و لایه های تشکیل دهنده ی شکل زمین
۱۲٫ مدیریت و کنترل روان آب های سطحی و توسعه ی سیستم های زه کشی یا انتقال آب
۱۳٫ افزایش کیفی طرح های شهری ، گسترش فرهنگ اطلاع رسانی موضوعات شهرسازی و حرکت به سمت شهرسازی پایدار

یکی دیگر از ویژگی های GIS مدلسازی است :
از طریق مدل سازی با استفاده از نرم افزار GIS می توان در ارزیابی ها و برنامه ریزی های محیط زیست ، مسائلی چون استخراج مواد ، دفع پساب ها و زباله های شهری و خطرات زلزله و مطالعات زمین شناسی ، حرکت مواد زیر زمین و تغییرات سفره های آب زیرزمینی و . . . را می توان مدل سازی کرد
در تجزیه و تحلیل اطلاعات ، با توجه به آن که کدام روش در شناسایی منابع مورد استفاده بوده تکنیک های مختلفی مورد استفاده ی برنامه ریزان قرارداشته است . اما در اغلب این روش ها نگرش روی هم گذاری صفحات نقشه ها مورد توجه بوده است ، در استفاده از نقشه های توپوگرافی زمانی که ارزیابی توان طبیعی مورد توجه برنامه ریزان است ، پس از تهیه ی نقشه های مختلف شیب ، ارتفاع و جهت ، از روش روی هم گذاری برای به دست آوردن نقشه ی واحدهای شکل زمین استفاده می شود .
زمانی که ” مک هارگ ” در سال ۱۹۶۹ در کتاب خود به نام ( Design With Nature ) روش روی هم گذاری صفحات نقشه ها را برای برنامه ریزان شهری مورد استفاده قرار داد و مطرح ساخت و بعد تحقیقات دامنه داری در زمینه ی اسفتاده از لایه های مختلف اطلاعات و ترکیب ویژگی های متفاوت برای توسعه ، مورد توجه وی قرار گرفت ؛ در واقع پایه های تفکر ارزش دهی به اطلاعات مکانی بر مبنای ترکیب آن ها با یکدیگر شکل گرفت و ارتباط متفاوت ویژگی های مکانی با یکدیگر مفهوم یافت .
از ویژگی های دیگر GIS توانایی ترکیب داده های زمین مرجع و انطباق لایه های مختلف داده ها
آنچه GIS را از سیستم های تهیه ی نقشه متمایز می سازد ، همین توانایی آن در ترکیب داده های مختلف است . اطلاعاتی که از ترکیب لایه های مختلف داده ها به روش های مختلف و با دیدگاه ها و استراتژی های گوناگون به دست می آید ، عملکرد اساسی یک GIS است .
از ویژگی های روی هم گذاری ، امکان مطالعه و برنامه ریزی و ارزیابی است به طور کلی در روش های روی هم گذاری نقشه ها ، با روی هم قرار دادن مقداری نقشه که اطلاعات مورد نظر در آنها رسم گردیده ، نقاط متاثر شناسایی می گردند و کار ارزیابی انجام خواهد شد وهرچه مقیاس نقشه ها بزگتر گردد دقت کار بیشتر افزایش می یابد.
هنگامی که لایه های متنوعی از اطلاعات فیزیکی و اکولوژیک و اقتصادی اجتماعی به صورت نقشه تهیه گردید و این اطلاعات از لحاظ زمانی بیان تنها مقطعی محدود از زمان نبودند ، بلکه تغییرات دوره ای از زمان را در چندین لایه ارائه کنند ؛ با روی هم گذاری آن ها و مقایسه تغییرات در مقدار و نوع کاربری می توان کیفیت و چگونگی وقوع آنها را برای ارزیابی از اثرات گذشته زمین ساخت . از سویی امکانات و بررسی پتانسیل وضع موجود با در نظر گرفتن توانمندی های طبیعی و نیز اقتصادی اجتماعی ، راه را برای برنامه ریزی های توسته در آینده به صورت جامع تر هموار می گرداند و این ، آن چیزی است که تکیه گاه اصلی استفاده از توان سیستم های ژئوماتیک در مدیریت محیط زیست ، و به خصوص GIS در برنامه ریزی های توسعه ی شهری پایدار تلقی می گردد. قابلیت کارکردن با داده های مکانی و اطلاعات توصیفی مربوط به آن ها و ترکیب انواع مختلف داده ها در یک آنالیز با سرعت زیاد با روش های دستی سازگار نیست و توانایی اجرای آنالیزهای مکانی پیچیده ، مزیت های کمی و کیفی را برای GIS فراهم می کند.
انجام پردازش های تکراری با در نظر گرفتن شرایط مختلف برای دستیابی به نتیجه ی بهینه ، تنها با کامپیوتر امکان پذیراست و می توان این گونه عملیات را با سرعت زیاد در هزینه نسبتا کم انجام داد .

منبع: وبلاگ آتیشار