اصلاح الگوی مصرف و توسعه پایدار شهر

اصلاح الگوی مصرف که به معنی نهادینه کردن روش‌های صحیح استفاده از منابع است، باعث ارتقای شاخص‌های زندگی و کاهش هزینه‌ها می‌شود و زمینه رشد و توسعه عادلانه را در جامعه فراهم می‌کند. از طرفی، الزام به مصرف بهینه باعث می‌شود که علاوه بر پیشرفت علمی ناشی از ارتقای فن‌آوری در طراحی و ساخت تجهیزاتی مطابق با استانداردهای جهانی، فرصت توزیع مناسب منابع و به تبع آن، پیشرفت در دیگر بخش‌هایی هم که کم‌تر مورد توجه بوده است فراهم شود.
از این‌رو، اصلاح الگوی مصرف می‌تواند به افزایش ظرفیت‌ها منجر شود و کیفیت زندگی اجتماعی را مطلوب‌تر از گذشته کند. در این گزارش، موضوع اصلاح الگوی مصرف را در فعالیت‌های حوزه‌های تخصصی مدیریت شهری منطقه جست‌وجو می‌کنیم.
اصلاح الگوی مصرف می‌تواند از انحراف منابع در تولید یا تولید نامطلوب جلوگیری کند و باعث شود که از منابع و ظرفیت‌های بالقوه در اداره بهتر شهر به بهترین روش استفاده شود. شهرداری نیز از این قاعده مستثنا نیست و برای رعایت الگوی مصرف و افزایش بهره‌وری، استفاده بهینه از منابع را در دستور کار خود قرار داده و در این مورد طرح‌های گوناگونی اجرا کرده است.
اداره زیباسازی منطقه در گام نخست، پیش‌قدم شده است و با در نظر گرفتن محدودیت‌های موجود تلاش کرده به شکلی مناسب، به کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری در فعالیت‌های زیباسازی بپردازد.» «بهزاد حسنی‌ابهریان» رئیس اداره زیباسازی منطقه، با اشاره به این موضوع می‌گوید:
«بخشی از هزینه‌های شهرداری و منابع این اداره به روشنایی و نورپردازی اختصاص داشت که در نهایت، باعث مصرف بالای انرژی می‌شد. با شناخت این نیاز، موفق شدیم به طرح جامع تبدیل پروژکتورهای پرمصرف ۴۰۰ واتی به پروژکتورهای فوق کم‌مصرف ۶۰ و ۸۰ واتی دست پیدا کنیم.»
رئیس اداره زیباسازی منطقه با تأکید بر محاسبات صورت گرفته برای تبدیل پروژکتورها می‌گوید: «عمر مفید لامپ‌های کم‌مصرف چیزی حدود ۳ هزار ساعت است، در صورتی که عمر یک لامپ پرمصرف ۴۰۰ واتی از هزار ساعت بیشتر نیست. در نتیجه، ضمن جمع‌آوری این لامپ و جایگزین کردن لامپ‌های کم‌مصرف موفق شدیم به میزان چشمگیری در هزینه‌های فنی و انرژی صرفه‌جویی کنیم.»
جالب است بدانید که طبق بررسی‌ها، هزینه تبدیل هر دستگاه پروژکتور کم‌مصرف و نصب دوباره آن ۱۹۷ هزار و ۶۵۰ ریال است، در حالی که در پروژکتورهای ۴۰۰ واتی این رقم به ازای هر دستگاه پروژکتور به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان می‌رسد. این طرح موجب شده است که ۹۸/۵ درصد بهره‌وری در بخش زیباسازی منطقه ایجاد شود و تاکنون در ۱۷ نقطه از منطقه از ۱۱۵۷ دستگاه پروژکتور استفاده شده است.
گام اول: مدیریت پسماند و ضایعات شهری
کنترل مواد زائد جامد، از جمله زباله‌ها، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در مدیریت شهری است. تولید روزانه هزاران تن زباله با همه تنوعی که از نظر آلودگی دارند موضوعی است که با توجه به افزایش جمعیت و توسعه صنعت و فن‌آوری، باید در صدر برنامه‌های بهداشت و محیط زیست قرار بگیرد و از سوی دیگر، روش‌های متعددی برای دفع این مواد به کار برده شود.
بازیافت از جمله مؤثرترین راهکارهایی است که می‌تواند به کاهش آثار نامطلوب زباله‌ها در محیط شهری کمک کند و در نهایت، با استفاده از دورریختنی‌ها، محصولات جدیدی تولید شود. علاوه بر این، مدیریت درست پسماند و ضایعات هم می‌تواند نقش مؤثری در کاهش مشکلات شهری شهروندی ایفا کند.
«شهاب‌الدین محمدی» رئیس اداره بازیافت منطقه، با اشاره به اقدامات صورت گرفته در بخش بازیافت و اصلاح الگوی مصرف می‌گوید: «جمع‌آوری ضایعات چوبی درختان و فضای سبز منطقه مشکلاتی را به همراه داشت. برای همین، با خرید دستگاه چیپر موفق شدیم این مشکل را برطرف کنیم و محصول آن را مستقیم برای استفاده در کارخانه‌های صنایع چوبی بفرستیم. این دستگاه ماهانه حدود ۷۰۰ تن از ضایعات چوبی را پردازش می‌کند.»
وی به نکته جالبی اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این منطقه از کیسه‌های زباله استفاده نمی‌شود، چرا که این کار ضمن کاهش هزینه‌ها، در بهبود وضعیت زیست‌محیطی شهر بسیار مؤثر است. در این طرح، برای هر ۴ واحد مسکونی باکس‌های کارتن‌ پلاست در نظر گرفته شده و ۵۰ هزار خانواده از ۲۰۰ هزار خانواده ساکن این منطقه مشترک آن هستند.
علاوه بر این، واحدهای تجاری، اداری و مدارس هم به مخازن ثابت و چرخ‌دار مجهز شده‌اند. در ضمن این طرح برای نخستین بار در شهر تهران در این منطقه اجرا شده.» بر اساس برآوردها، استفاده از این مخازن به جای کیسه‌های زباله ۹۲ درصد از هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
گام دوم: استفاده بهینه از منابع و امکانات
اداره فضای سبز هم برای استفاده بهینه از منابع انرژی، آب و خاک طرح‌های جالبی اجرا کرده است و مطالعاتی برای استفاده بهینه از دیگر منابع موجود در منطقه در دست اجرا دارد که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری، بخشی از آنها تحقق پیدا کند. به گفته «مصطفی ترابی» رئیس اداره فضای سبز شهرداری منطقه، اصلاح الگوی مصرف از مباحثی است که بصورت جدی در روند فعالیت‌های این حوزه قرار دارد که در نهایت، عواید آن به شهروندان منطقه برمی‌گردد.
او به طرح‌های اجرا شده در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: «در بخش‌هایی از فضای سبز منطقه از فن‌آوری چراغ‌های خورشیدی استفاده شده و تا چند هفته دیگر، ۲ طرف مسیر دوچرخه‌سواری پارک الهام به این چراغ‌ها مجهز می‌شوند.» در حال حاضر، ۲۲۰ دستگاه پایه چراغ خورشیدی در منطقه نصب شده و تا ۲ ماه آینده، ۲۲۰ دستگاه دیگر به این مجموعه افزوده خواهد شد. استفاده از چراغ‌های خورشیدی در منطقه باعث شده است که هزینه‌های مربوط به حفاری، کابل‌کشی و خرید امتیاز برق حذف شود.
ترابی با اشاره به اصلاح الگوی مصرف آب در بخش فضای سبز منطقه می‌گوید: «برای جلوگیری از بروز مشکلات مربوط به تأمین آب فضای سبز، استفاده ثقلی از آب قنات باغ فیض را در دستورکار قرار داده‌ایم که بعد از پایان طرح‌های مطالعاتی و تعیین پیمانکار اجرا می‌شود.» استفاده از انرژی تحت فشار آب برای تولید برق، کاهش میزان هدررفتن آب و رفع مشکل آبیاری با تانکر ازجمله مهم‌ترین نتایجی است که این طرح دربردارد که در ابعاد کلان‌تر شهری، به کاهش آثار نامطلوب زیست محیطی در محله‌ها منجر می‌شود.
چشم‌های هوشمند ترافیک منطقه را زیر نظر دارند
همان‌طور که می‌دانید، گرفتار شدن در راهبندان از مواردی است که می‌تواند به افزایش آلودگی هوا و بالا رفتن مصرف سوخت کمک کند و چون منطقه ما بیش از ۴۰ کیلومتر از شبکه‌های مهم پایتخت را در خود دارد، لازم است که طرح‌های ویژه‌ای برای کاهش این مشکلات از سوی مجریان و مسئولان ترافیکی منطقه اجرا شود تا در زمان مفید شهروندان و مصرف سوخت صرفه‌جویی شود و کیفیت محیط زیست بالاتر برود.
«محمد متقی‌پور» کارشناس ترافیک منطقه، در این باره می‌گوید: «در حوزه ترافیک، تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی را با هدف جایگزینی خودروهای عمومی با خودروهای شخصی در نظر داریم و تلاش می‌کنیم شهروندان را به استفاده از ناوگان عمومی سوق دهیم.»
هوشمندسازی تقاطع‌های منطقه با استفاده از سیستم‌های مدیریتی متبنی بر ITS و SCATS از دیگر روش‌هایی است که برای کاهش مشکلات ترافیکی شهروندان به کار می‌رود. این کارشناس در توضیح به کارگیری این روش جدید در منطقه می‌گوید:
«در این فرآیند، از حسگرها، نرم‌افزارهای یکپارچه و دوربین‌های کنترل بصورت همزمان بهره‌برداری و بصورت شبکه‌ای، در کنار واحد کنترل ترافیک محلی از آنها استفاده می‌شود. این ساختار می‌تواند در هر لحظه از شبانه‌روز مشکلات و گره‌های ترافیکی منطقه را بصورت هوشمند مدیریت کند.»
متقی‌پور در مورد توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری عقیده دارد: «استفاده از دوچرخه به دلیل شیب زیاد شمالی و جنوبی اغلب خیابان‌ها، فاصله زیاد مراکز شهری از یکدیگر، ناکافی بودن ایمنی و آلودگی هوا چندان مقرون به صرفه نیست و می‌تواند برای بسیاری از شهروندان دردسرساز باشد. در عین حال، بهتر است از این امکان در مراکز تفرجگاهی نظیر آنچه در پارک الهام ایجاد شده استفاده شود.»
احداث مجتمع‌های ایستگاهی مترو هم از دیگر طرح‌هایی است که حوزه ترافیک منطقه آن را برای تحقق شعار اصلاح الگوی مصرف دنبال می‌کند. در مجتمع‌های ایستگاهی مترو علاوه بر فراهم بودن امکان استفاده همزمان شهروندان از وسایل حمل و نقل عمومی نظیر اتوبوس، تاکسی و مینی‌بوس، فضای مناسب توقفگاهی هم پیش‌بینی شده است که در صورت اجرا شدن آن، می‌تواند به میزان چشمگیری مصرف سوخت را کاهش دهد و از تشدید گره‌های ترافیکی در تقاطع منطقه جلوگیری کند.
متقی‌پور می‌گوید: «با همین هدف، طرح تجمیع تابلوهای ترافیکی و راهنمایی را در دست اجرا داریم که با تکمیل آن، ضمن کاهش آلودگی‌های بصری در منظر شهری، از سرگردانی مردم هم جلوگیری می‌شود.» به نظر می‌رسد اجرای این طرح‌ها علاوه بر کاهش بخش چشمگیری از هزینه‌های مدیریتی منطقه، به همان نسبت، از آلودگی‌های زیست محیطی هم می‌کاهد و می‌تواند در آینده، به افزایش کیفیت زندگی در محله‌های منطقه ۵ منجر شود.
گام سوم: مدیریت منابع آب
تهران اگر به واسطه منابع آبش نبود، نمی‌توانست تا این اندازه توسعه پیدا کند. اما از اواسط دهه ۶۰ جمعیت این کلانشهر چنان رشد سرسام‌آوری پیدا کرد که دیگر منابع آبی آن کفاف مصرف روزانه مردم را نداد. منابع آبی روستاهای همجوار صرف نیاز تهرانی‌ها شد و به این ترتیب، بحران آب شکل گرفت.
روش‌های اعمال شده برای تعدیل مصرف آب شهروندان هم تاکنون نتیجه‌بخش نبوده است. علت هرچه هست نتیجه این است که ما نه تنها به الگوهای مصرف آب بی‌توجهیم، بلکه توصیه‌های مذهبی را که در فرهنگ ما ریشه دارد، نادیده می‌گیریم و حد و مرزی برای مصرف آب قائل نیستیم.
باید پای صحبت قدیمی‌ترین ساکنان منطقه اهالی کن و حصارک و مرادآباد که عموماً کشاورز بودند و حیاتشان یکسره بسته به آب بود، بنشینیم تا بدانیم که چطور برای آب حرمت قائلند و چطور آب را از زیر سنگ بیرون کشیده‌اند تا نهال نازک امیدشان را تشنه نبینند. راستی، این قضیه واقعیت دارد که هر چه آسان به دست بیاید کمتر قدرش را می‌دانیم. آب هم مثل آب خوردن به دست ما می‌رسد و براحتی هدرش می‌دهیم. لااقل این بخش از زندگی ما نیاز به تجدیدنظر دارد.
گام چهارم: مدیریت واحد شهری
یکی از موانع تحقق اصلاح الگوی مصرف در محیط شهری، آن هم شهری مثل تهران، نداشتن مدیریت واحد شهری است. حتماً شما هم بارها با این صحنه‌ها مواجه شده‌اید: پیاده‌رو سنگفرش می‌شود و هنوز ملات آن خشک نشده، برای کشیدن خط تلفن سینه‌اش شکافته می‌شود و با سنگی دیگر پوشانده می‌شود و بعد سر و کله شرکت گاز و برق و شرکت‌های دیگر پیدا می‌شود.
هر بار امکانات بسیاری ـ از نیروی انسانی گرفته تا مصالح ساختمانی ـ مصرف می‌شود تا این نقص بزرگ، یعنی حاکم نبودن مدیریت واحد شهری، را بپوشاند. اگر تمام سازمان‌هایی که در حوزه عمرانی ـ فنی شهر فعالند، زیر نظر یک سازمان مرکزی ـ مثلاً آن طور که در غالب شهرهای دنیا معمول است، زیر نظر شهرداری ـ متمرکز شوند، طبیعتاً در هزینه‌ها بسیار صرفه‌جویی می‌شود که می‌توانند در پروژه‌های دیگری سرمایه‌گذاری شوند.
هر چند شهرداری منطقه قبل از اجرای عملیات آسفالت یا پیاده‌روسازی به سازمان‌های دیگر اطلاع می‌دهد تا در صورت لزوم، طرح‌های عمرانی همزمان اجرا شود، هماهنگی بین همه این نهادها که مثل جزایر دور از همند، کار ساده‌ای نیست.
گام پنجم: مدیریت انرژی و برق
بابا برقی را که لابد خاطرتان هست؛ اولین نمونه از تبلیغات نو برای مقابله با مصرف بی‌رویه برق. بعد از آن بود که سازمان‌های متعددی برای بهینه‌سازی مصرف به وجود آمدند، از جمله بهینه‌سازی مصرف برق. موضوع اصلاح الگوی مصرف را هم می‌توان از منظر فرهنگی و هم می‌توان از منظر سخت‌افزاری نگاه کرد. تغییر عادت‌های مردم کاری فرهنگی است که از سخت‌افزار هم برایش استفاده می‌شود.
توزیع لامپ‌های کم‌مصرف نمونه‌ای از آن است، اما خیلی دیرتر مدیران شهری به این نتیجه رسیدند که شهر هم مثل موجود زنده همواره در حال سوخت و ساز است و به نور و انرژی نیاز دارد و بعد، بنابراین شد که به هر شیوه ممکن، مصرف برق در شهر کاهش یابد. در منطقه ما این کار با تغییر لامپ‌های پرمصرفی انجام شد که شب‌ها روشنایی شهر را تأمین می‌کردند.
امروز، اگرچه منطقه ما یکی از زیباترین نورپردازی‌ها را دارد، با استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف هزینه و مصرف انرژی روشنایی در منطقه بسیار کاهش یافته است. راستی، شما برای کاهش مصرف برق چه کرده‌اید؟ خاموش کردن وسایل پرمصرف در ساعات اوج مصرف را فراموش نکرده باشید.
گام ششم: معماری و منظر شهری
آیا تا به حال به نوع معماری ساختمان‌های منطقه دقت کرده‌اید؟ نوع معماری‌ها هم به لحاظ شکل و هم به لحاظ مصالح به کار رفته در نما بسیار جالبند، بویژه آنکه بخواهیم با توجه به ایده اصلاح الگوی مصرف موضوع را بررسی کنیم. منطقه ۵ منطقه‌ای جوان و نوساز است که در طول ۳۰ سال شکل گرفته، بدون آنکه نوعی فرهنگ و سنت معماری خاص بر آن حاکم باشد. در هر دوره‌ای، تحت تأثیر وضعیت اقتصادی تولید‌کنندگان، نوع مصالح و مد روز تغییر شکل یافته است و تنها چیزی که در این میان از آن غفلت شده تبیین الگوی خاص بویژه در مصرف منابع و ظرفیت‌ها است.
وفور نماهای شیشه‌ای و سنگ‌های گرانیت سیاه نشان از بیماری چشم‌آزار شهری دارد. به تازگی، برای اصلاح الگوی مصرف، کمیته نما در شهرداری منطقه فعال شده که محدودیت‌های فنی خاصی را برای صدور پایان کار در نظر گرفته است تا براساس آن، سازندگان واحدهای مسکونی ملزم به رعایت اصول استاندارد در ساخت شوند و به این ترتیب، مصرف منابع نیز تابع الگوی خاصی شود.
گفت‌وگو با مدیر امور بهره‌برداری خدمات مشترکین ناحیه ۳ آب و فاضلاب
کاهش ۱۵ درصدی مصرف آب در منطقه
اصلاح الگوی مصرف مدتی است که فکر مردم را به خود مشغول کرده است. گاهی این شعار با صرفه‌جویی یا کم‌مصرف کردن اشتباه گرفته می‌شود، اما ماهیت اصلی اصلاح الگوی مصرف انجام گرفتن بسیاری از کارهایی است که کمتر به آنها توجه می‌شود، مثل استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف، تعویض واشرهای شیر آب طی دوره زمانی خاص یا کم و زیاد کردن دمای خانه با توجه به دمای بیرون از خانه. این موارد کارهایی است که مردم باید انجام دهند، اما این بار سراغ «علی قره‌باغی» مدیر بهره‌برداری و خدمات مشترکین آب و فاضلاب ناحیه ۳ رفته‌ایم تا از اقداماتی که مسئولان برای اصلاح الگوی مصرف انجام داده‌اند، جویا شویم.
این موضوع که مسئولان در اصلاح الگوی مصرف نقش مؤثری دارند بر کسی پوشیده نیست. شما در آب و فاضلاب ناحیه ۳ منطقه چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
همان طور که می‌دانید، مصرف درست، خصوصاً در مورد آب، نیاز به زمان دارد، مثل تعویض شبکه‌های فرسوده. اما در مورد اقدامات کوتاه مدت می‌توان به این موارد اشاره کرد: کاهش فشار در برخی مناطقی که دارای فشار زیاد آب بودند؛ قطع انشعابات غیرمجاز، مثل انشعاباتی که شهرداری برای تأمین آب برخی فضاهای سبز شهر استفاده کرد؛ کاهش زمان برای رسیدگی به حوادث، مثل ترکیدگی لوله‌ها؛ بازسازی برخی شبکه‌هایی که آب در آنها هدر می‌رفت و نشت‌یابی، چون در برخی موارد شکستگی‌های پنهانی وجود داشت که با نشت‌یابی به موقع و تعمیر آنها از ترکیدگی آنها جلوگیری شد.
در مورد فرهنگسازی بهینه در مصرف آب چه کارهایی انجام گرفته؟
این وظیفه به عهده مدیر روابط عمومی منطقه است. از مدت‌ها پیش، برای نهادینه کردن اصلاح الگوی مصرف فعالیت‌هایی شده بود، اما برای پررنگ‌تر شدن آن اقدام به برگزاری همایش‌هایی در مدارس منطقه کردیم. خاطرم هست که یکی از این همایش‌ها در پارک ارم برگزار شد. گروهی هم با عنوان مروج فرهنگ مصرف آب به مدارس رفتند و برنامه‌های آموزشی برای نوجوانان مقاطع راهنمایی و دبیرستان اجرا کردند.

منبع: همشهری آنلاین