توسعه پایدار شهری(۲)

کیفیت زیست و فضا و تاثیر آن در پایداری شهری

مفهوم توسعه ی شهری براساس استعدادهای تاریخی سرزمینها ترجمان متفاوتی دارد

فرآیند مدرنیزم در سده ی اخیر در کشورهای تاریخی مانند ایران چالشهای بسیاری در پیش رو داشته است . ساختار شهرسازی غیر ارگانیک معاصر و شهرهای ارگانیک تاریخی در تقابل با یکدیگر قرار گرفتند. شهرهای دست ساخته و شهرهای تولید انبوه دو ترکیب مختلف از مفهوم فضایی را به نمایش گذاشتند.

براساس روش های جدید “فضاهای شهری محدودی” در شهرهای معاصر جهان به وجود آمده است ، حال آن که اهمیت فضاهای شهری به عنوان مکانهای گردهمایی شهر قابل کتمان نیست.

مسئله کیفیت زیست در شهرها در دو قلمرو قابل بررسی است :نخست در قلمرو فضای شخصی ، و کیفیات مربوط به آن پیش از توجه به فضای عمومی /فضای شهری از بدو تاسیس تاکنون مورد توجه بوده است

در نمونه های موفق سکونتگاه های انسانی ، هر یک از این دو قلمرو به دیگری می تراود و گاهی دیگری را در خود جای می دهد. براساس این نگرش شهر و فضای شهری شامل خانه ها ، قلمروهای همسایگی ، کوچه، محله ، خیابان ، نواحی شهر همه و همه در کلیت “شهر” به عنوان سکونتگاه ، مطرح است همه ابعاد فرهنگی و اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی را در خود دارد و مثل یک ارگان زنده با همه عناصر و ملحقات خود مرتبط است

در روش های اخیر ساختار شهر با خیابان طرح ریزی می گردد خانه ها و فضاهای عمومی براساس سرانه های فیزیکی به آن اضافه می شود و به این ترتیب شهر از خیابان و تنها با وسیله نقلیه قابل درک است.

در این تفکر مناسبات اجتماعی، انسانی در بستر شهر شکل نمی گیرد ، بلکه سازمانهایی با اهداف مشخص نهایتا گردهم آیی های حرفه ای شهری را برنامه ریزی می کنند که البته عمدتا در مقیاس شهر مورد توجه قرار نمی گیرد.همچنین مسائل و مشکلات شهر به صورت واقعی دیده نمی شود و الویت های توسعه نیز بر مبنای سلیقه ی طراحی می گردد .

در این مدل ” شهر برای همه” معنا ندارد ، شهر مرکب از کمپانی های کوچک و بزرگ است که منافع افراد را مورد توجه قرار می دهد. تناسب بین منابع شهر و نیازهای شهری در ایجاد پایداری شهری حائز اهمیت است . ایجاد شهری فراگیر با چالشهای فراوانی روبرو است ، فاصله های درآمدی در سطح جهانی در حال رشد است و شهرها را به ” دارا ” و ” ندار ” تقسیم میکند که مشخصه آن دسترسی نابرابر به خدمات و زیر ساخت های اصلی،ناتوانی در دسترسی به تامین معاش بادوام و در آخر توانایی محدود در اثر گذاری بر تصمیم گیریهای محلی است.

شهر برای همه

مفهوم شهری برای همه اشاره به این موضوع داردکه می توان عرصه هایی را در شهر فراهم کرد که پذیرای همه نوع قشری از جامعه بدون در نظرگیری سن، جنس، وضع اقتصادی، موقعیت اجتماعی و … باشد و عدالت اجتماعی را فراهم کند.رسیدن به این هدف مستلزم شناخت و آشنایی هر چه بیشتر طراحان شهری با گستره وسیعی از نیازها و خواسته های شهروندان می باشد.پس از شناسایی موارد مذکور می بایست در جهت طراحی فضاها و مکانهایی متناسب با آن نیازها اقدام کرد به گونه ای که شرایطی فراهم آید که خواسته ذهنی همه شهروندان در تمامی گروهها تبلوری عینی یابد تا حضور آنها حالتی خود خواسته و با انگیزه باشد نه از سر اجبار و ضرورت.

در مدل “شهر برای همه” نیازهای فضای شهر براساس خواسته اکثریت مورد توجه قرار می گیرد و هماهنگی فضایی ناشی از آن مطلوبیت شهر را باعث می گردد. “شهر برای همه” دیدگاهی است که از دو سو به مفهوم توسعه می پردازد ، از جنبه ی تجمع منابع انسانی به منظور هم افزایی توان مردمی در ایجاد فضاهای عمومی و حل مسائل شهری، و دوم در توزیع عادلانه ی امکانات شهری به منظور استفاده همگانی . از بسیاری جهات تراکم جمعیت می تواند و باید در پایدار ترین شکل توسعه انسانی باشد بر خلاف موارد حومه ی شهری که در سراسر سرزمین پراکنده می شوند، بهترین ترکیب کاربری شهری در محلات شهری مجتمع بودن و کارآمد بودن است که به همکاریهای اقتصادی کمک می کند و استفاده مشترک از منابعی نظیر ناوگان حمل ونقل عمومی را ترغیب می کند و محله ها به مثابه ظرفی برای داد و ستدهای سالم اجتماعی عمل می کنند. آنها همچنین با طراوتند، تنوع فرهنگی دارند و به رغم کمبودهای بسیاری که به لحاظ کیفیت زندگی دارند مردم به زندگی در آنها راغب اند.

شهری برای همه شهری است برای جوانان، شهری که برای جوانان و بر اساس نیازهای این قشر طراحی شده باشد برای همه قابل بهره برداری است.جوانان در جامعه نیروی کار و سازنده زندگی هستند و عدم توجه به نیازهای شخصی و اجتماعی این قشر در فضای شهری مهمترین عامل بروز ناهنجاریها و انحرافات و در نهایت ناپایداری شهری است.
مشکلات اجتماعی نظیر کهولت سن و آلزایمر و غیره نیز در طراحی و برنامه ریزی شهری مهم است و باید ساختار شهری مناسب را جهت حمایت از این قشر جامعه پیدا کرد. یک روش این است که افرادی را که کهولت سنی دارند را از مناطق متراکم شهری به مناطق کم تراکم تر و با آلودگی زیستی و محیطی کمتر انتقال داد تا بتوانند از خدمات رفاهی و محیطی بهتر و فنی درمانی در دسترس تری برخوردار گردند.
در توسعه پایدار شهری باید فضایی فراهم شود تمامی ساکنین آن چه کسانی که بومی هستند و چه مهاجرین به آن، شهر را از آن خود بدانند، “شهری برای همه” مسیری است که در آن با ایجاد ساختار فضایی و اجتماعی برابر تمامی ساکنین شهر در آن احساس تعلق و امنیت می کنند. ایجاد منزل گاه و در نتیجه مبارزه با بی خانمانی در توسعه پایدار شهری از مصادیق شهری برای همه می باشد. توجه به این مورد شامل توسعه های مثبت اقتصادی و اجتماعی در شهر می شود و با حذف خانه بدوشان و کارتن خوابها و زاغه نشینی چهره اجتماعی و زیستی شهر را ارتقاء می بخشد.
شهری برای همه باید دوستدار محیط زیست باشد و کاهش آلاینده ها در شهر باید مورد توجه قرار گیرد.زیرا حفظ محیط زیست و کاهش آلاینده ها در تداوم و بقاء شهر لازم است.آلودگی شهرها نه تنها بر سلامت شهروندان بلکه در رشد مناسب و توسعه پایدار آن نیز تاثیر می گذارد. هم اکنون مصرف انرژ ی جهان در شهرها است. این در حالیست که جمعیت جهان تا سال ۲۰۲۰ در شهرها ساکن خواهند بود که روند افزایش مصرف انرژی و گاز کربنیک را در پی خواهد داشت، در حالیکه شهرها کمی بیش از ۳% زمینهای کره خاکی را تشکیل داده اند. شهرنشینی در شهرها و در کشورهای در حال توسعه رو به افزایش است و در کشورهای پیشرفته حومه ها در حال رشد هستند. مصرف انرژی در خانه های سنتی بهینه تر برنامه ریزی می شد تا در خانه های مدرن امروزی. مقدار زیادی از انرژی در ساختمانها و صنعت در حال هدر رفتن است در حالیکه هر روزه تقاضا برای انرژی و ساخت نیروگاهها رو به افزایش است. لذا بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمانها باید مورد توجه قرار بگیرد و فاکتورهای مصرف انرژی در شهرها باید کنترل شده باشند. زیرا ۳۰ درصد از انرژی مصرفی در شهرها هدر می رود. در این میان ساخت ساختمانهای سبز باید مورد توجه قرار بگیرد. مشکل اصلی در بهره وری درست از انرژی این است که مردم اهمیت این موضوع را درک نکرده اند و آموزشها فقط در حد دانشگاهی و جزئی میباشد.
در نتیجه برای اینکه شهری هم موفق باشد و هم پایدار ، هم به پایداری زیست محیطی و اقتصادی نیاز دارد و هم باید از نظر اجتماعی عادلانه و فراگیر باشد و رفاه عمومی را برای شهروندانش تامین کند یا به عبارت دیگر از از نظر اجتماعی نیز پایدار باشد. در شهری برای همه متراکم سازی جمعیت و فضاها باید با دید بسیار دقیق کارشناسانه انجام پذیرد و ایجاد فضاهای باز و سبز لازمه مهم مناطق متراکم جمعیتی و فضایی است در برنامه ریزی و طراحی شهرهای پایدار باید تراکم فضایی و جمعیتی را به مناطق کم تراکم تر سوق داد تا ساختار فضایی و توسعه شهر را متوازن و هماهنگ نمود.
انگیزه برای استفاده از اصول پایدار توسعه شهری
۱٫ از نگاه گردشگری : جذب گردشگر به علت مسافرت های موضوعی و معروفیت شهر
۲٫ عوض شدن ارزشها: تغییر در زندگی نسل جدید و ارزش گذاری برای مصرف معقولانه از انر‍ژی
۳٫ از نگاه اقتصادی: ترکیب استفاده مخلوط و جذب سرمایه مرکز شهر و جذب مغزهای بزرگ