توســـعه پایدار

واژه «پایدار» امروزه به طور گسترده*ای به منظور توصیف جهانی که در آن نظامهای انسانی و طبیعی تواماً بتوانند تا آینده*ای دور ادامه حیات دهند، به کار گرفته می*شود. «توسعه پایدار» به معنی ارایه راه حلهایی در مقابل الگوهای فانی کالبدی، اجتماعی و اقتصادی توسعه می*باشد که بتواند از بروز مسایلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه*های زیستی، آلودگی جهانی تغییر اقلیم، افزایش بی*رویه جمعیت، بی*عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسانها حال و آینده جلوگیری کند. بنابراین توسعه پایدار تحولی است مواجه با تامین نیازهای امروزی بدون از بین بردن قابلیتهای نسل آینده در تامین نیازهایشان. در واقع یک تحول, زمانی پایدار است که محافظ محیط و مولد فرصتها باشد. این تحول نیازمند پیوند ناگسستنی میان اکولوژی, اقتصاد و امنیت اجتماعی است و پیشرفتهای اقتصادی و شرایط زندگی اجتماعی باید در تطابق با جریان دراز مدت حفظ پایه های طبیعی زندگی باشند.

“توسعه پایدار،توسعه ای است که نیازهای زمان حال را با رعایت حقوق و توانایی نسل آینده برای مواجه شدن با نیازهای آن برهه زمانی برطرف می سازد.”(تعریف کمیسیون «جهان و محیط» از توسعه پایدار)
در این تعریف کلمه توسعه دارای مفهوم گسترده*ای است و نمی*تواند به یک محدوده خاص محدود شود چرا که درباره همه چیز و همه کس در این دنیا صدق می*کند. هم در زمان حال و هم آینده. ثانیاً هدف توسعه تداوم توسعه است. این تعریف دارای دو مفهوم است:
الف مفهوم نیازها: شروطی برای برقرار کردن یک استاندارد قابل قبول زندگی برای عموم مردم.
ب مفهوم محدودیت*ها:* محدودیت*های ظرفیتی محیط برای برطرف کردن نیازهای حال و آینده.
نیازها در مرحله اول شامل نیازهای اولیه مثل غذا، پوشاک، مسکن و شغل است و در مرحله دوم نشانگر آن است که هر فرد در هر نقطه دنیا باید مجال بالا بردن سطح زندگی خود داشته باشد.
محدودیت*ها شامل محدودیت*های طبیعی منابع محدود و همچنین روند رو به کاهش بازدهی ناشی از بهره*برداری بیش از اندازه از منابع، آب و کم شدن تنوع زیستی برای آینده مشترک ماست. بهترین راه حل این است که نیازها به بهترین وجه برطرف شود، در حالیکه منابع کاهش نیابند. یعنی هر نوع توسعه ای باید در تمام زمینه های سیاسی، اجتماعی و محیطی به برطرف شدن نیازها کمک کرده و باعث افزایش محدودیت*ها نشود.

پیشینه و روند گسترش مفاهیم امروزین توسعه پایدار
با اوج گرفتن نگرانی از عواقب فعالیتهای انسانی برای کره زمین بر پایه قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل،* در اواخر سال ۱۹۸۳ کمیسیونی جهانی با ریاست خانم برانتلند نخست وزیر وقت نروژ جهت بررسی جامع مسائل زیست محیطی و توسعه جهانی تشکیل شد. در پی پژوهش*ها و گفت و شنودهای وسیع بین*المللی، این کمیسیون گزارش نهایی خود را تحت عنوان «آینده مشترکمان» در نیمه سال ۱۹۸۷ منتشر کرد و از آن پس واژه*های توسعه پایدار که بحث محوری این گزارش را تشکیل می*داد،* مقبولیت و رواج گسترده*ای یافت. توسعه پایدار را کمیسیون توسعه و محیط به شکل زیر تعریف نمود، که به عنوان یک تعریف جامع و یک چارچوب توافق شده جهانی مورد قبول قرار گرفته است:
توسعه*هایی در چارچوب پایداری قرار می گیرند که نیازهای کنونی را بدون آنکه مخاطره*ای برای توانایی نسلهای آینده جهت تأمین نیازهایشان داشته باشند، تأمین کنند.
در کنفرانس «منشور زمین » سازمان ملل در سال ۱۹۹۲ موضوع توسعه پایدار در سراسر جهان وارد جریان اصلی شد و برنامه*های پایداری در بسیاری از نقاط جهان متداول شد.
برگرفته از تعریف فوق، *در اصل پنجاهم قانون اساسی ایران چنین آمده است: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می*گردد. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند،* ممنوع است.» (مفیدی، مبانی مقدماتی توسعه و طراحی شهر پایدار)
در فارسی کلمات: جاویدان، ماندنی،* ثابت، باثبات، مقاوم، مدام، دائم، بادوام، باقی، *برقرار، قالب، استوار، استقامت، پایا، پاینده، پابرجا، و ماندگار به کار گرفته شده، که از همه متداول*تر کلمه پایدار و یا پایداری است. این واژه یکی از واضح*ترین مفاهیمی است که به خوبی، آنچه را که در ذهن و اندیشه بسیاری از مردم فارسی زبان وجود دارد بیان می*کند، و به همین علت این واژه به سرعت فراگیر شده و کاربرد عمومی پیدا کرده است.* هر چند که منتقدانی نیز دارد، که اظهار می*دارند که واژه «پایدار» یا «پایداری» مفهوم واقعی موضوع را نمی*رساند، و می*یابد به دنبال واژه دیگری باشیم. (دهخدا)
توسعه پایدار از بین طرحها و برنامه های مختلف، تحولات و رشد اجتماعی آنهایی را بر می گزیند که از نظر زیست محیطی و اجتماعی نسبت به سایر الگوها برتری داشته باشند. بنابراین مسئله این نیست که تنها به حفاظت از محیط زیست اهمیت داده شود، بلکه تلاش برای این است که محیط زیست حفظ گردد، در عین اینکه مانعی در برابر رشد و توسعه ایجاد نشود. یا بعبارت دیگر اجازه دهیم فرایندهای رشد روال خود را داشته باشند و در عین حال به دقت و با استفاده از روشهای تخصصی مراقب باشیم تا از تخریب سرمایه های زیست محیطی تا حد ممکن جلوگیری شود. (پاگ، سدریک، محرم نژاد، شهرهای پایدار در کشورهای در حال توسعه)
بنابراین به منظور دستیابی به توسعه پایدار راهبردها و اصول چهارگانه زیر باید رعایت شوند:
۱) به کارگیری و پایدار ساختن مصرف منابع تجدیدپذیر
۲) بهینه سازی و ممیزی استفاده از منابع تجدید ناپذیر و به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی به تناسبی که کمتر از آنچه رشد طبیعی آنها
۳) حداقل تولید ضایعات و آلودگی*ها که قابل جذب در مقیاس و ظرفیت محیط محلی تا جهانی باشد
۴) تأمین نیازهای پایه*ای انسان و اجتماع،* و ایجاد محیطی سالم برای نسلهای آینده (مفیدی، مبانی مقدماتی توسعه و طراحی شهر پایدار)