استانداردهای فضای سبز و تعیین سرانه فضای سبز در ایران

تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در ایران ، تاکنون عمدتاً براساس استانداردهای مورد استفاده در کشورهای دیگر بوده است.

تعیین سرانه فضای سبز تا حد زیادی بستگی به خصوصیات بیوکلماتیک منطقه و شهر دارد، بر این مبنا باید گفت سرانه فضای سبز در یک شهر کویری و یا یک شهر بزرگ مانند تهران نمی‌تواند شرایطی همانند با یک شهر ساحلی در استان مازندران داشته باشد. با وجود این ، اطلاع از استانداردهای فضای سبز می تواند به عنوان هدایتگر فعالیتها و خط مشی‌ها به شمار آید.
براساس مطالعات و بررسیهای وزارت مسکن و شهرسازی ، سرانه متعارف و قابل قبول فضاهای سبز شهری در شهرهای ایران بین ۷ تا ۱۲ مترمربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط زیست سازمان ملل متحد (۲۰ تا ۲۵ مترمربع برای هر نفر)، رقم کمتری است. با وجود این ، در شهرهای مختلف کشور نیز این رقم ، با توجه به ویژگیهای متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها، با اختلافاتی همراه است که میزان آنرا طرحهای مصوب هر یک از شهرها تعیین میکنند.
در مجموع « آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری اهمیت دارد، میزان فضای سبز عمومی است ، یعنی فضای سبزی که رفت و آمد عموم مردم در آنها بدون مانع باشد، یا به تعبیر دیگر فضای سبز اجتماعی »
بنابراین مفهوم سرانه فضای سبز تنها میتواند برای آن نوع فضای سبز به کار رود که برای گذران اوقات فراغت ، بازی و تفریح مهیا شده است.

مکان‌یابی فضای سبز
نکته‌ای که درخصوص فضای سبز از اهمیت بالایی برخوردار است، مکان‌یابی آن میباشد. جین‌جکوب ، منتقد شهرسازی معاصر معتقد است که « پارک باید در جایی باشد که زندگی در آن موج میزند، جایی که در آن ، فرهنگ و فعالیتهای بازرگانی و مسکونی است. تعدادی از بخشهای شهری، دارای چنین نقاط کانونی ارزشمندی از زندگی هستند که برای ایجاد پارکهای محلی یا میادین عمومی ، مناسب به نظر میرسند.
بر این اساس مکان‌یابی فضای سبز باید از اصولی چون « مرکزیت ، سلسله مراتب و دسترسی» تبعیت کند :
مرکزیت فضای سبز به این مفهوم است که فضای سبز حتی‌المقدور در مرکز محله، ناحیه و یا منطقه شهری مکانیابی شود. همچنین فضاهای سبز در مقیاسهای متفاوت اعم از پارکهای محله‌ای، منطقه‌ای و امثال آنها ، باید با ساختار کالبدی متناظر خود انطباق داشته باشد، به عنوان مثال پارک منطقه‌ای در محدوده منطقه پیشنهاد شود.
یکی از معیارهای دیگری که در مکان‌یابی فضای سبز باید به آن توجه شود، معیار « دسترسی» است. به این مفهوم که پارکهای شهری باید از چهار جهت به شبکه ارتباطی دسترسی داشته باشند تا بدین طریق هم جمعیت بیشتری از آن استفاده کند و هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش یابد. بدین‌ترتیب امکان بهره‌برداری دیداری از جلوه‌های زیبای پارک برای رهگذران از چهار جهت فراهم می شود.
معمولاً شهرها از چهار نوع فضای اصلی پوشیده شده‌اند و در واقع کل سطح زمین موجود در شهرها به این فضاها اختصاص یافته است ، که عبارتند از :
فضاهای مسکونی ، فضاهای سواره و پیاده ، فضاهای سبز و اماکن ورزشی و سایر فضاهای خدماتی که به ترتیب و به طور معمول حدود آنها در تراکمهای متوسط شهری ، ۵۰ ، ۲۵ ، ۱۵ ، ۱۰ درصد سطح زمین میباشد.

سرانه فضای سبز موجود در تهران
استاندارد سرانه فضای سبز- جدا از استانداردهای فضاهای تفریحی- در دنیا برای هر فرد ۲۵ متر مربع است و در ایران برای هر فرد ۹ مترمربع؛ در حالی که در حال حاضر تنها ۴/۶ متر مربع از این فضا در تهران تأمین شده است که پراکندگی این ۴/۶ متر نیز از توازن درستی برخوردار نیست.

روش پیشنهادی برای تعیین سرانه فضای سبز
روش پیشنهادی برای تعیین سرانه فضای سبز، عمدتا به منظور تعیین سرانه فضاهای سبز خاص گذران اوقات فراغت، یعنی پارک‌ها و گردشگاه‌های سبز شهری، طراحی شده است و سایر فضاهای سبز عمومی مانند فضای سبز میدان‌ها، شبکه راه‌ها، لچکی‌ها و جز اینها را در برنمی‌گیرد؛ زیرا در یک محیط شهری هر یک از عناصر سبز باید متناسب با عملکردی که بر عهده گرفته‌اند، ارزیابی شوند.
برای مثال، هر چند ممکن است فضای سبز متعلق به شبکه راه‌ها آثار اکولوژیکی زیست محیطی داشته باشد، ولی عملکرد اصلی آن با شبکه و جریان ترافیک ارتباط می‌یابد و از همین لحاظ سایر اثرات آن از اهمیت کمتری برخوردار است. بنابراین، برای عناصر سبز شهری نیز همانند سایر کاربری‌های شهری باید هویت مستقلی در نظر گرفت.

روش پیشنهادی برای محاسبه سرانه فضای سبز
برای محاسبه فضای سبز درون شهری برای شهرهای ایران چهار پارامتر زیر استفاده شده است.
۱٫ متوسط مساحت مورد نیاز برای رشد سالم یک درخت
۲٫ ویژگی‌های اقلیم محلی
۳٫ کیفیت محیط زیست
۴٫ تراکم نفر یا اتاق در واحدهای مسکونی

منابع :
برگرفته بخشی از مقاله GIS در حیطه چشم‌انداز پارک‌های شهری سایت UAN
(کتاب سبز، جلد ۹)
روزنامه همشهری
(شیعه ، ۱۳۶۹)