برنامه ریزی استراتژیکی و آینده نگری در کلان شهر ها

موارد بررسی :
۱- تحلیل برنامه ریزی استراتژیکی در کلان شهر لیسبن پرتغال
۲- ضرورت ایجاد و مطالعه برنامه ریزی استراتژیک در کلان شهر مشهد به همراه کالبد ،مشخصات و همچنین مشکلات و راه کارهای آن

مقدمه
برنامه ریزی استراتژیک شیوه ای است نظام یافته جهت اخذتصمیمات و اجرای فعالیتها در خصوص شکل دهی و رهنمود
یک سیستم ، کار کرد و علل آن سیستم
که می تواند یک شهر ، منطقه ،ایالت و یا یک وظیفه مثل حمل ونقل و آموزش باشد .

نکته : فرق برنامه ریزی استراتژیک با دیگر اشکال برنامه یزی در این است که در این شیوه ه مطالب به شکل زیر برداشت می شود :
۱- گرد آوری اطلاعات به صورت گزینشی
۲- تحلیل هدفمند
۳- تعیین اهداف
۴- مشارکت تصمیم سازان اصلی
۵- ارزیابی گزینه ه
۶- بررسی تبعات آتی در تصمیمات و اقدامات کنونی
۷- تاکید بر اجرای موفقیت آمیز برنامه

سه مکتب عمده فکری در جهان
الف – مکتب آمریکای : تحت تاثیر فلسفه لیبرالیسم اقتصادی ، طرحها در ایالات متحده آمریکای در واقع نشانگر تصمیمات سرمایه گزاری حکومتهای محلی در زمینه تا سیسات زیر بنای می باشد .
این طرحها چهار چوب وسیعی برای بازار جهت بهینه سازی تصمیمات فردی ارایه مدهند .

ب- مکتب اروپای غربی : تحت تاثیر مکتب لیبرال و تابع ساختن برنامه ریزی شهری به هدایت جمعی از سوی نهاد های عمومی می باشد .

ج- مکتب اروپای شرقی و شوروی سابق : تحت مکتب کمونیسم می باشد و هدف ادغام توسعه اقتصادی ، نیازهای اجتماعی و الگو های رشد شهری بوده است . بدون در نظر گرفتن پویای بخش خصوصی

مزایای برنامه ریزی استراتژیک
۱- مسیر حرکت آتی سازمان را روشن می کند و چشم اندازی برای آینده فراهم می کند
۲- اولویتها را جهت اجرا وبه کار گیری منابع مشخص می کند
۳- تصمیمات امروز را برحسب تبعات آتی آن اتخاذ می نماید
۴- پایه ای منسجم و قابل دفاع برای تصمیم گیریها فراهم می کند
۵- مشخص نمودن مشکلات و راه حلها ی برای رفع آن
۶- برای تغییرات سریع شرایط موثر و کار آ می باشد
۷- گروههای کاری وماهر ایجاد می کند
۸- ایجاد فرصتهایی جهت مشورت عمومی فراهم می کند

نکته :
باید توجه داشت اگر چه برنامه ریزی دارای مزایای فوق است . اما ضمانتی وجود ندارد که حتما چنین شود یعنی همیشه موارد و شرایطی در طول کار پیش می آید که قابل پیشبینی نیست وباید توجه داشته باشیم که چگونه برنامه ریزی می کنیم وتنها راه اینست که برنامه ریزی که می کنیم در شرایط خاص کار آمد باشد وقابل انعطاف باشد .

—————————

شهر لیسبن پرتغال
این برنامه به ابتکار شورای شهر لیسبن تهیه گردیده است .
مدیر پروژه برنامه ریزی استراتژیک : آقای آنتونیو فرانسکا فریرا

مقدمه
این برنامه پس از یک دوره طولانی فقدان برنامه ریزی شهری وسرمایه گزاری در تاسیسات ونیز پس از یک دوران تغییر
و تحول عمیق اجتماعی ، سیاسی واقتصادی و فرهنگی در لیسبن و کل کشور پدیدار شده است در این برنامه ریزی نقاط قوت وضعف عمده شهر به ترتیب زیر شناسای شده است .

نقاط ضعف :
۱- دسترسی وجابه جای ۲ – کمبود مسکن شهری ۳- سیستم نامناسب سازمانی ۳- توسعه نامنظم بخش خدمات

نقاط قوت :
۱- شرایط طبیعی و میراث فرهنگی ۲- منابع انسانی ، علمی وفنی ۳- کلان شهر / پایتخت ۴- مکان ژئو استراتژیک

این برنامه دارای یک هدف جهانی یعنی تبدیل لیسبن به پایتخت حوزه آتلانتیک اروپا ودارای چهار استراتژی به شرح زیر می باشد :
۱- تبدیل لیسبن به یک شهر جذاب برای کار و زندگی
۲- تبدیل لیسبن به قالب رقابت در نظام شهرهای اروپا
۳- تبدیل لیسبن به کلان شهر / پایتخت
۴- مدیریت کارآ ، مدرن و مشارکتی

این برنامه دارای ۷ طرح کاری و ۴۲ طرح اجرائی بود ، شورای برنامه ریزی استراتژیک ، که نهادی مشورتی ومتشکل از ۱۴۰ نفر از نمایندگان سازمانها وموسسات مهم شهر است براجرای این برنامه نظارت نموده است .

روش تهیه برنامه استراتژیک
نکته : روش تهیه برنامه استراتژیک با توجه به مطالب قبلی همانند آشپزی کردن با یک سری مواد خام می باشد
یعنی اینکه ما از یک سری پتانسیل ها ی مثبت و منفی که به خودی خود قایل استفاده نیستند آنهارا به مقدار و شرایط مختلف
به کار می گیریم تا نتیجه دلخواه که همان قابل استفاده شدن آن است به ما بدهد .
ابتدا مدیر پروژه برنامه ریزی که مستقیما به شورای شهر وابسته بود ، تعیین و رهنمودهای اساسی برای شهر لیسبن تعریف گردید که عبارت از :

۱- برنامه استراتژیک لیسبن
۲- طرح جامع شهر داری
۳- برنامه ها و پروژه های اولویت دار

برنامه استراتژیک لیسبن طی ۴ مرحله تدوین گردید
مرحله اول : شامل شناخت وضعیت موجود شهر ، حکومت محلی ، شناسای نقاط قوت و توانا یهای بالقوه و اولین حرکتها جهت تعریف رهنمودها برای مدرن کردن شهر لیسبن می شود . در این امر ۱۸ متخصص از عر صه ها و فعالیتهای گوناگو ن و نیز کارمندان متنوع خدمات شهرداری در گیر این مرحله شدند که محصول آن گزارشی ریشه ای و فهرستی از گروهها ی کلیدی وذینفع شهری که با آنان همکاری نزدیکتر در مراحل بعدی پیشنهاد شد ه بود .

مرحله دوم : مطالعات عمیق بخشی که قبلا صورت گرفته با برگزاری جلساتی با گروههای ذینفع مورد آزمون و تایید قرار گرفت .

مرحله سوم : شامل گزینش اهداف اجرای و استراتژی ها می شود که در جلسات محدود و توسط متخصصان بررسی شد

مرحله چهارم : منابع وموانع موجود در براب اهداف اجرای ارزیابی و اقدامات مشخص ونیز وسایل لازم جهت تحقیق آنها تعریف شد :

الف : پیشنهادهای عمده برای شهر لیسبن
۱- مقیاس بندی مجدد ، باز سازماندهی و ارتقای کیفیت مرکز شهر
۲- برگرداندن مردم به لیسبن وشکوفا نمودن شهر
۳- ساختار بندی مفصل خدماتی ۴- ارتباط دادن شهر به رودخانه
۵- گسترش محدوده شرقی شهر
۶- ایجاد یک سیستم حمل ونقل ۷- احیاء ومرمت میراث فرهنگی ۸- ایجاد ونگهداری محدوده های سبز لیسبن

ب : پروژه های عمده
برای مدرن کردن لیسبن برنامه های زیر در نظر گرفته شده :
۱- سیاست مسکن ۲- ارتقای کیفیت بخش شرقی ( ساختن نمایشگاه و ساخت گذر جدید بر روی رودخانه )
۳-بیانیه زیست محیطی شهر ۴ – فرهنگ سازی ۵- ایجادنهادی برای مدرن سازی کردن پایه اقتصادی شهر
۶- ایجاد سازمان حمل ونقل منطقه کلان شهر ۷- برنامه استراتژیک جهت توسعه سازمانی

جمع بندی
از فرایند تدوین طرح در مورد نقاط قوت و ضعف برنامه لیسبن می توان به موارد زیر ذکر کرد .

الف- مشکلات عمده قابل مشاهده :
۱- عدم وجود اطلاعات آماری به هنگام در مورد لیسبن و محدوده کلان شهر چه به لحاظ کیفی و کمی
۲- این واقعیت وجود دارد که ایجاد سازگاری مناسب بین سطوح مختلف برنامه ریزی در سطوح محلی و منطقه ای کلان شهر ی و لحاظ نمودن آن در برنامه جامع کلان شهری تقریبا غیر ممکن است .
۳- فقدان تجربه در این نوع فرآیندهای مشارکتی مشهود است

ب: مزایا و فواید برنامه :
۱- اهمیت فرآیند مشارکتی
۲- فرآیندتهیه برنامه که امکان تعریف کاربری و اقدامات برای ارتقاء شهر را فراهم می کند
۳- برنامه استراتژیک لیسبن ابزاری عمده برای تصمیمات شهرداری شده است ۳ توصیه عملی که جهت اجرای موفقیت آمیز برنامه اساسی به نظر می رسد
۱- در ابتدا ایجاد یک نهاد برنامه ریزی مشورتی و مشارکتی که شامل صاحب نظران عمده اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی شهر شود
۲- بسیج طیف وسیعی از متخصصین که با قدرت از برنامه و جایگاه آن در توسعه محلی شهر حمایت کنند
۳- سازگاری نزدیک میان برنامه ریزی و توسعه شهر با منطقه ( بویژه در سطح اداری ) ونیز رابطه کاری سالم با سازمانهای مختلف خدماتی

مـنبع
برنامه ریزی استراتژیک در کلان شهرها
گرد آوری و ترجمه : وازارمرادی مسیحی
کلان شهر مشهد مقدس

مقدمه
ابتدا برای بررسی کلان شهر مشهد بایستی ساختار اصلی یک شهر را بدانیم . که در این رابطه آقای رابرت دیکسون نظریه ای ارائه کرده است که شهر رابه ۴ منطقه عمده تقسیم بندی کرده اند :

۱- منطقه مرکزی : این منطقه که بخش قدیمی شهر را تشکیل می دهد دارای حداکثر تراکم بوده و عمدتا محل استقرار خرده فروشی ، عمده فروشی و بخشهای اداری و تجاری و بازارها و هتلها و بخش مسکونی می باشد . و معمولا ترمینالها و راه آهن و سایر تسهیلات مر بوط به وسایل نقلیه در این قسمت تاسیس میشود .

۲- منطقه میانی : این بخش دارای طرحهای از پیش اندیشیده شده می باشد ، کاربری این بخش مسکونی است و تراکم واحدهای مسکونی بسیار زیاد است در عین حال وا حدهای تولیدی کوچک مقیاس به چشم می خورند.

۳- منطقه بیرونی : با وجود غلبه واحدهای مسکونی در این منطقه ، فضاهای باز و پارکهای عمومی فراوان درآن وجود دارد و به همین دلیل تراکم آن کمتر از مناطق قبلی است ، واحدهای مسکونی این منطقه توسط فضاهای باز از دیگر مناطق شهر جدا شده است .

۴- حاشیه شهرها : در این منطقه مزارع ، جنگلها و بیابانها چهره غالب به شمار می آید وبا توسعه شهر مناطق مسکونی به سوی بیرون گسترش می یابد .
در بررسی شهر مشهد مشاهد می شود که در مرکز شهر نحوه شکل گیری شهر مشهد بصورت ساخت دوایر متحد المرکز که مر کز آن حرم مطهر است شکل گرفته است ولی در قسمتهای میانی روند تغییر حالت داده است با این حال افزایش سریع جمعیت در سالهای اخیر و کمبود اراضی بیشتر توسعه شهر را در سمت شمال وشمال غربی شهر ( قاسم آباد ) مشاهده می کنیم که این روند به سمت شاندیز ادامه داردو عملا مشهد به این جهت ها گسترش پیدا می کند.

معضلات خدماتی شهر مشهد
ابتدا بایستی قبول کرد که معیارهای شهرهای ایران با هیچ یک از کشور های پیشرفته جهان تناسبی ندارد یعنی آنچنان شهر های ایران بدون هیچ برنامه ریزی بزرگ شده اند که نظریه های جهانی در شهرهای ایرنی قابل پیاده شدن و اجرا نیست برخی از این مشکلات معظلات خدماتی است.
بطور کلی خدمات و تسهیلاتی که در شهر ها مورد استفاده قرار می گیرد به دوشکل اصلی است :

۱- اول خدماتی که به محل فرستاده می شود : در این گروه زمان بسیار مهم است که می توان به خدمات اورژانسی ، آتش نشانی ، پاسگاه های انتظامی و… اشاره نمود.

۲- دوم خدماتی که مصرف کننده به محل مراجعه می کند : معمولا این خدمات در یک بازار اقتصادی کامل ، با توجه به رقابتی که به وجود می آید در سطح شهر و جامعه توزیع می شود .
در گروه اول با توجه به جمعییت و توسعه شهر مثلا ایستگاه آتش نشانی که در مشهد ۱۱ عدد و ۱۰ ایستگاه در حال احداث بایستی این تعداد به حدود ۳ برابر فزایش پیدا کند و البته همینطور که می دانیم همین تعداد کم ایستگاهها بطور دقیق و بهینه د ر سطح شهر توزیع نشده اند و زمان رسیدن به محل حادثه از ۵ دقیقه تا بیش از ۱۵ دقیقه متفاوت است.

در گروه دوم در این گروه خدماتی مدارس را مثال می زنیم همانطور که در بحث کاربری آموزشی مطرح است شعاع دسترسی به مدارس به ترتیب در مقاطع مختلف ابتدای ، راهنمای و متوسطه عبارت از : ۵۰۰ ،۱۲۰۰، ۲۰۰۰ متر ذکر شده است .

خوب در مشهد محدوده خدماتی هر دبستان دخترانه حدود ۱۲۷ هکتار و پسرانه ۱۲۱ هکتار می باشد .
در مورد راهنمای محدوده دسترسی به حدودا ۲۱۰ هکتار و برای دبیرستانها حدودا ۲۸۶ هکتار بنابر این با توجه به این وضعییت وظایف مهم برنامه ریزی شهری و تخصصی زمین به کربریهای مختلف آشکار می گردد۰
یکی از ناهماهنگی ها در بخش برنامه ریزی اراضی در مشهد محل کنونی پادگان لشگر ۷۷ و سایر کاربریهای نظامی جنوب شهر است ، این کاربریها حدود ۳ در صد از اراضی سطح کل شهر را بخود تشکیل داده اند و از همه بدتر این اراضی در داخل شهر مشهد واقع شده اند و آلودگیهای همچون آلودگی صدا و… و طولانی شدن مسیر های ارتباطی داخل شهر را باعث شده است واز دیگر مشکلات کاربری مشهدکه مزاحم تلقی می شود ایستگاه راه آهن مشهد . البته با احداث ۴ پل زیر گذر و صرف هزینه های بالا هنوز مشکل راه آهن مشهد حل نشده است .

در کل این چنین می توان نتیجه گرفت که
۱- تمرکز انواع خدمات شهری در مرکز شهر مشهد باعث افزایش رفت وآمد نسبت بع بقیه نواحی شهر شده است .
۲- در بین مناطق ۱۲ گانه ( نواحی ۱۶ گانه طرح جامع ) در زمینه تخصیص سرانه کاربری زمین تعادلی وجود ندارد.
۳- پایین ترین سرانه کاربری زمین در مناطق ۳ و۴و۵ و۶ دیده می شود
۴- بیشترین کمبود فضا مربوط به فضای ورزشی ، فضای سبز و مسکونی می باشد .
۵- توسعه فیزیکی پیوسته شهر مشهد در سالهای اخیر باعث بروز مشکلات شهری بسیاری چون رواج هاشیه نشینی ، افزایش آلودگی های زیست محیطی و نابودی زمینهای کشاورزی گردیده است .
۶- عدم تجانس برخی از کاربریهای اراضی مشهد باعث معظلات ترافیکی و ناهماهنگی در فضای شهر شده است .
برخی مشکلات کالبدی موجود در محدوده مرکزی شهر مشهد مقدس
۱- عدم کا رایی شبکه ترافیکی و سیستم های جابه جای نشان می دهد بیشترین مقصد مسافران در شهر در ساعات اولیه روز به مر کز شهر بوده است .
۲- عدم امکان تامین کمبودهای خدماتی به دلیل بافت پر شهری وارزش نسبتا زیاد اراضی در این محدوده
۳- مشکلات زیست محیطی ناشی از آلودگی های گوناگون وکمبود فضای سبز
۴- عدم استفاده مناسب و کار آمد از زمین شهری
۵- عدم هماهنگی بین تراکمهای خالص و ناخالص با قیمت زمین
۶- مشکلات اجرای ضوابط و مقررات
۷- هزینه زیاد اجرای طرح های باز سازی ومداخله در بافت قدیمی
۸- جابه جای جمعیت و تغییر ساختار اجماعی ساکنان که موجب تسزیع در استهلاک امکانات موجود
شده است.

تحلیل فضای کالبدی مرکز شهر
الف : بافت مرکز شهر همانند بافتهای قدیمی شهر های دیگر فرسوده و در حال نابودی است
ب : وجود مرقد مطهر امام هشتم (ع) در بافت فرسوده سبب گردیده تراکم جمعیت متحرک در این محله به انفجار برسد
ج: راههای دسترسی و محورهای ارتباطی ظرفیت این ترافیک عبوری و جمعیت متحرک را ندارد
د: بافت مرکز شهر تبدیل به بافتی پر وخالی شده یعنی در کنار یک منزل مخروبه هتل ۸ طبقه دیده می شود . این مسئله سبب شده روز به روز به تراکم بافت افزوده شود.

ارائه راهکارهای مناسب
۱- طرحهای مناسب جهت تسهیل در حمل و ننقل مرکز شهر ( استفاده از تقاطعهای غیر همسطح و پلهای هوای ) و قوانین خاص ترافیک و… تهیه گردد.
۲- طرح جامع ساماندهی مراکز اقامت برای شهر مشهد در سطح پیش بینی شود.
۳- کاربریهای ترافیک زائی مثل بنکها ، ادارات دولتی و… از این محل تخلیه گردد.
۴- مرکز تجاری در این ناحیه سازماندهی شوند.
۵- کلیه طرحها و برنامه ریزی هایی که برای بافت مرکز پیش بینی میشود با توجه به وجه تاریخی و فرهنگی این محل و حفظ ارزشهای فرهنگی رخ دهد.
۶- حتی الامکان بناهای احداثی جدید با معماری قدیم تهییه گردد ( مثل شهر اصفهان که هنوز
در بافت مرکزی آن به معماری قدیم احترام گذاشته می شود)

تحلیل کاربریهای گوناگون شهری و راهکارهای پیشنهادی
۱- کاربری مسکونی :
درکاربریهای مسکونی شهر مشهد بایستی محدودیت ارتفاعی قائل شد و برای هر زون ( منطقه ) از
فضای شهر ارتفاع خاصی را مجاز دانست که مزایای زیر رادر بر خواهد داشت :
الف – می توان بخشی از جمعیت شهری را به فضای کنار شهری منتقل کرد و از تراکم مسکونی در نواحی مرکز و حرم مطهر کاست .
ب – منظره جنوبی از شهر را به نمایش گذاشت .
ج- حریمها هم رعایت خواهد شد
در شهر های اسلامی ما ، به دلیل اهمیت زیاد حریمها ی عمومی و خصوصی با یک دیوار بلند جدا می شوند . حال در کشو ر های اروپای این حریمها به دلیل عدم اهمیت بوسیله یک پرچین ۸۰ سانتی متری جدا
می شوند .

۲- کاربری تجاری :

برای ساماندهی این کاربری دو راه پیشنهاد می شود :
الف – احداث مراکز خرید تخصصی با کلیه امکانات رفاهی جهت ارائه کالاهای مورد نیاز زائرین
و اهالی مشهد
ب – کاهش تراکم و بارگذاری در بازارهای محدوده مرکزی شهر و انتقالی کاربری های تجاری غیر زواری
با سایر هسته های شهر مشهد .

۳- کاربری آموزشی :

مهمترین مسئله در کاربری آموزشی تاکید برتوزیع متعادل آن بر حسب نیاز ها ، تعداد و امکانات دسترسی
می باشد تا با توزیع منطقی آنها ، حمل و نقل شهری هم تسهیل یابد .

۴- کاربری مذهبی :

به دلیل وجود مرقد مطهر امام رضا (ع) در شهر مشهد این شهر در ردیف شهرهای بزرگ مذهبی جهان قرار دارد وکاربری مذهبی از اهمیت فوق العاده وحیاتی برای این شهر محسوب می شود . اما علیرغم این نقش
متاسفانه نواحی نو ساز از کمترین سطح سرانه مذهبی برخوردار است ، بایستی برای طرح واحداث
چند مسجد وحسینیه در نواحی نوساز و مرفه نشین مانند بلوار سجاد و آزاد شهر و احمد آباد الزامی است

۵- کاربری فرهنگی :

از مشکلاتی که در این کاربری مشاهده می شود ، یکی سرانه کم ودیگر تمرکز آن در محدوده مرکز شهر است و پیشنهاد می شود :
الف – احداث تاسیسات فرهنگی تارسیدن سرانه به حد مطلوب ادامه یابد که جوابگوی جمعیت ساکن و متحرک در مشهد را که مجموعا بیشتر از ۱۵ میلون می شود تامین کند .
ب – توزیع بهینه این کاربری در نواحی شانزده گانه طرح جمع بایستی با جدیت انجام شود.

۶- کاربری بهداشتی و درمانی :

این کاربری هم پراکندگی نامناسب و سرانه پایین دارد در نواحی حساس شهر سطح سرانه این کاربری به صفر می رسد این کمبود در برنامه ریزی صحیح برای احداث اماکن بهداشتی و درمانی در هر منطقه از شهر مطابق استانداردها در ایران ضروری به نظر می رسد

۷- کاربری ورزشی :

این کاربری هم کمتر مورد توجه قرارگرفته و نیاز به توسعه آن احساس می شود اما باید در احداث این کاربری دو اصل مهم رعایت گردد :
الف – فضاهای ورزشی که احداث می کنیم باید در شان شهر مذهبی مشهد باشد
ب‌- در طراحی این فضا ها پیش بینی های ترافیکی و حمل ونقل هم لحاظ شود
تا امکان بهروری بهینه و عادلانه برای آن ایجاد شود ، بعلاوه توزیع مناسب این کاربری در کل شهر ضروری است ۰

۸- کاربری فضای سبز :

سرانه فضای سبز مشهد خیلی از استنداردهای موجود کمتر است (( ۹/۱ در مشهد در مقابل سرانه مناسب که ۹ الی ۱۱ متر مربع است )) شاید یکی از دلایل آن اقلیم سرد و خشک مشهد می باشد . به همین منظور در خصوص به کاربردن انواع گونه های سازگار با اقلیم مشهد باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد

۹- کاربری صنعتی :

برای بهبود کاربری صنعتی در شهر مشهد می توان راه حلهای ذیل را پیشنهد کرد :
الف – زونیک (منطقه بندی ) ، یعنی مشخص کردن منطقه یا محله صنعتی مناسبی در شهر ( این طرح توسط شرکت مشاوران آرمان طرح شهر در حال پیگیری است )
ب – انتقال این صنایع به داخل شهرکهای صنعتی احداثی . باید توجه داشت این عمل از حاشیه نشینی
جلو گیری می کند وباید دقت داشت مکان یابی و سرعت ساخت شهرکهای صنعتی سریعتر از رشد
شهر احداث شود .

۱۰- کاربری نظامی :

این کاربری که بعد از کاربری مسکونی مکان دوم را دارا می باشد و قسمت زیادی از جنوب شهر را اشغال کرده است که باید بطور کامل حذف شود.

۱۱- کاربری جهانگردی و خدماتی :
اصولا شهر های که جاذب توریست وزائر هستند از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردار هستند . که باعث توسعه
خدمات شهری وامکانات می گردد . اما پر واضح است که در این امر در شهر مشهد نتیجه معکوس است .
غالب زائران مشهد را روستائیان و یا کار مندان شهر ستانی اند که به دنبال حداقل امکانات و حداقل هزینه
می گردند که مشهد فقط خدمات رفاهی را بدون کسب هیچ هزینه ای باید در اختیار آنها قرار دهند.
جهت بررسی و شناخت راه حل بهتر می توان دوراه حل را پیشنهاد کرد :

الف : بطور مثال در فاز بلند مدت می توان در فرآیند ۵ ساله کشور راه حلهای را پیشنهاد داد
که آنرا تحت اقدامات عام و فراگیر مطرح می کنیم .
ب : اقدامات خاص و منطقه ای
۱- با تدبیرات لازم توسط ارگانهای ذیربط می توان موجبات بالا بردن کیفیت هتلها ، رستورانها و راه های هوای و زمین شده مسائل گمرک و ویزا را حل کرد
۲- ارائه تسهیلات برای شرکتها ی خو صی در این عرصه و حمایت از آن
۳- لازم است وضعیت جهانگردی و تاثیرات آن همه ساله بررسی ونتایج به مراجع بالاتر دولتی منعکس شود تا در برنامه های کلان دولت لحا ظ گردد
۴- مطالعه و تدوین ودر نهایت اجرای طرح های تفریحی و توریستی در مناطقی که دارای پتانسیل هستند
البته در این زمینه شهرداری مشهد حرکتهای در حال پیگیری است :
همچون احداث ربع پارک با همکاری مشاوران آلمانی و ایتالیای ، پارک بانوان و یا مجتمع های دیگر تفریحی

نتیجه گیری محقق
در بررسی کلی مشاهده می شود عدم برنامه ریزی استرا تژیک در کلان شهر مشهد مشکلات را همانند کوهی روی هم انباشته کرده است که با طرح جامع و کارهای مقطعی حل نمی شود بلکه فقط هزینه های شهرداری را افزایش می دهد و در طولانی مدت کار آی خود را از دست می دهد زیرا قسمتهای مربوط به هم به صورت هماهنگ ومنسجم گسترش و تجهیز نمی شود این امر باعث نارضایتی اهالی مشهد و زائران می گردد.
وبایستی مسئولان با امر برنامه ریزی استرا تژیکی کلان شهر مشهد قبل از دیر شدن مانند کلان شهر تهران هرچه سریعتر واقف گردند.

منبع: پایان نامه خانم مرادی دوره کارشناسی ارشد شهر سازی در مورد کاربری اراضی شهر مشهد و توریسم سال ۸۰-۷۰