زندگی روی شیب ۱۲ درجه

زندگی روی شیب ۱۲ درجه

حرکت از جنوب شهر به شمال شهر سخت است؛ نفس‌هایت به شماره می‌‌افتد، عرق از سر و رویت جاری می‌شود، ضربان قلبت تند می‌شود و‌…اما از شمال به جنوب که می‌روی، انگار نه انگار و این همه از خاصیت زمین است. زمینی که در شهر کوهپایه‌ای تهران شیبی همیشگی دارد. از ۳، ‌‌۴درجه گرفته تا ‌۱۲درجه وحتی در برخی کوچه‌وپس‌کوچه‌ها ۲۰‌درجه! خلاصه آن‌که انگارشهروندان تهرانی هر‌ نقطه که از این شهر باشند، روی شیب هستند.
شهر به‌مثابه ‌سیستم، ‌موجود زنده و یا اندام‌واره از یک‌سری قوانین خاص سیستم شهر و یک‌سری قواعد عام مربوط به هر سیستم و سازمان تبعیت می‌کند. طبق یکی از این قوانین عام، هر سیستمی دارای یک‌سری نقاط ضعف و قوت‌(ناشی از محیط داخلی) و یک‌سری فرصت‌ها و تهدیدات‌(ناشی از محیط بیرونی) است و در هر سیستم تلاش می‌شود تا ضمن افزایش نقاط قوت و فرصت‌ها و کاهش نقاط ضعف و تهدیدات، نقاط ضعف و تهدیدات را با مدیریت و برنامه‌ریزی به نقطه قوت و فرصت تبدیل کرد.
بدون توجه به این تقسیم‌بندی و تحلیل ۴گانه، بی‌شک شیب تهران از عمده‌ترین و مشخص‌ترین خصوصیات این کلان‌شهر است که در ادامه این مطلب، بدون هیچ‌گونه تحلیلی به تبعات و آثار ناشی از این شیب اشاره می‌کنیم:
– شیب ۱۲‌درجه‌ای شهر تهران و شیب برخی قسمت‌های مسیر پیشنهادی، اجازه ساخت ایستگاه‌های مونوریل را نمی‌دهد.
– تهران از بالا به سمت پایین دارای شیب ۳ تا ‌۴درجه ای است که در مساحت ۹۰۰‌کیلومتر‌مربعی شهر تهران رخ دادن آب‌گرفتگی پس از باران طبیعی است.
– شیب تهران و تفاوت ارتفاعی حدود ۸۰۰‌متر از بالاترین سطح تا پایین‌ترین نقطه، دو حادثه بالقوه را پدید می‌آورد؛ وقوع سیل و سرازیر شدن آب از شمال به جنوب تهران.
– از آن‌جا که شیب تهران از شمال به جنوب است، این شیب در شمال سخت‌تر از جنوب است، به گونه‌اى که در مرکز شهر آب به هسته رُسى خاک مى‌رسد و در قسمت‌هاى جنوبى به شکل قنات بروز پیدا مى‌کند. در نتیجه آب‌هاى قنات با آب فاضلاب آمیخته مى‌شود و وارد آب‌هاى مصرفى این مناطق مى‌شود.
– پیاده‌روی در شیب ملایم و مناطق کوهستانی تا ۲۰‌درصد از خطرات بیماری‌های قلبی و سکته‌های شهروندان می‌کاهد.
– شیب تهران سبب استقبال کم شهروندان از دوچرخه شده و گستردگی و شیب شهر امکان استفاده از دوچرخه را در تمام مسیرها میسر نمی‌سازد.
-ارتفاع قنات‌ها در مظهر صفر و در شروع قنات حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰‌متر ارتفاع دارد که شیب تهران آن را پر می‌کند.
– تهران از معدود شهرهای جهان است که از سه‌طرف و با شیب‌های متفاوت دارای کوهستان است.
– جاری بودن آب‌های سطح شهر تهران به علت شیب آن، از فساد آب و تعفن و بوی ناشی از آن جلوگیری می‌کند.
– و‌…

یک فرصت طلایی است اگر…

شیب تهران به همان اندازه که می‌تواند فرصتی برای هدایت آب‌های سطحی باشد، تهدیدی برای شهرمان محسوب می‌شود
تهدیدی که تهران برای رفع آن نیاز به کمک‌های دولت دارد.این صریح‌ترین و ساده‌ترین ورودی بود که توانستیم به موضوع داشته باشیم.
تهران در کوهپایه واقع شده است. کوهپایه البرز راست‌قامت که پایتخت را در بعضی مناظر به دامان خود کشیده است. تهران بزرگ حتی از کوهپایه هم خود را بالا کشیده و در شیب دامنه‌های کوه به سر می‌برد، این موضوع را می‌توان در محله‌های امامزاده قاسم(ع) و دربند و درکه و حتی بام تهران به‌خوبی مشاهده کرد. تهران در واقع از دامنه البرز آغاز می‌شود و با شیبی ‌۱۲درجه به جنوب و دشت‌های جنوبی امتداد می‌یابد.
این شیب ۱۲‌درجه تهران، اما موضوعی است که این روزها توجه زیادی به آن می‌شود. شیبی که در بسیاری از موارد موجب ایجاد خطراتی می‌شود و البته در برخی موارد نیز فرصتی مناسب به حساب می‌آید. شهرهای زیادی در دنیا دارای شیب هستند، در واقع شیب موجود در شهرها مانند شمشیر دو‌لبه است؛ از یک‌سو شهر را در معرض خطر آب‌های روان سطحی یا به زبان خودمان سیلاب قرار می‌دهد و از سوی دیگر حفاری‌ها را برای سامان‌دهی آب‌های سطحی تا حدی آسان‌ می‌کند. شیب ‌۱۲درجه‌ای تهران نیز از این دست شیب‌هاست که به توجه ویژه نیاز دارد تا بتوان فرصت‌ها و تهدید‌های آن را به‌خوبی سامان‌دهی کرد.

شیبی بیش از حد متعارف
تهران روی دامنه کوه واقع شده است، این مساله باعث می‌شود شیب در نقطه حائز اهمیتی قرار بگیرد. مهندس جواد رحمتی، مدیرعامل شرکت خاکریزآب در این خصوص به همشهری‌مسافر می‌گوید: «‌شیب به همان اندازه که برای تهران فرصت محسوب می‌شود، به‌نوعی شهر را نیز تهدید می‌کند، اما این تهدید با برنامه‌ریزی قابل‌سامان‌دهی است و می‌توان آن را به شکل بهینه مورد‌استفاده قرار داد» .
در واقع شیب ‌۱۲درجه‌ای تهران بیش از حد استاندارد برای جمع‌آوری آب‌های سطحی است: «‌شیب ‌۱۲درجه‌ای شهر برای تونل‌ها زیاد است و در برخی موارد بالاجبار از شیب‌شکن یا دراپ(شکل پله‌ای) در تونل‌های جمع آوری آب‌های سطحی استفاده می‌کنیم تا شیب تونل را به ۶ تا ۷‌درجه کاهش دهیم». شیب زیاد تونل‌ها می‌تواند به مسیر تونل آسیب بزند:
«‌در واقع اگر سرعت آب از ۶‌متر بر ثانیه (‌بیست‌ویک‌وشش‌دهم‌‌کیلومتر در ساعت) عبور کند، مخرب خواهد بود. البته اگر رسوب هم در این آب موجود باشد، قدرت تخریبی بیشتری خواهد‌داشت و این آثار تخریبی روی بتون‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. ما با کم کردن شیب‌ها و افزودن دراپ‌ها تا حد امکان از سرعت آب کم می‌کنیم، اما در برخی موارد که اجازه این کار وجود ندارد و فضا برای این موضوع مهیا نیست از بتون‌های میکروسیلیس‌دار استفاده می‌کنیم که سرعت خوردگی کمتری داشته و دوام بیشتری در مقابل فرسایش توسط آب دارند».

بیشتر تهدید تا فرصت
اما این تنها مشکل شیب تهران به حساب نمی‌آید؛ شیب تهران همان‌قدر که باعث می‌شود برای حفاری نیاز به عمق بالایی برای روان کردن آب در شیب وجود نداشته‌باشد، به همان اندازه نیز مشکل‌ساز ‌می‌شود. رحمتی در این خصوص به همشهری‌مسافر می‌گوید: «‌ما در برخی موارد نیاز داریم که به علت دبی(حجم عبور آب در واحد زمان) بالا، تونل‌های انحرافی حفر کنیم.
به‌عنوان مثال در کنار تونل شهیدغیاثوند، تونل کمکی حفر شده است که بخشی از آب مربوط به این تونل را جابه‌جا می‌کند». البته به گفته مدیرعامل شرکت خاکریزآب، شهرداری تهران بخشی از کارهایی که در حوزه وظایف شهرداری تهران نیست را نیز به عهده گرفته است:
«‌برخی مشکلات آب‌های تهران به شهرداری ارتباط ندارد. به‌عنوان مثال دولت باید در مبادی ورودی آب‌ها از سمت البرز تعدادی حوضچه‌های رسوب‌گیر و یا سد‌های سرعت‌گیر در مقابل رودخانه‌ها نصب کند و به آب‌خیزداری شهر تهران به صورت یک طرح ملی نگاه کنند. در‌حال‌حاضر بخشی از آب‌های سطحی در حال جمع‌آوری در تهران، فاضلاب‌های خانه‌ها هستند و جمع‌آوری فاضلاب‌ها وظیفه شهرداری نیست.
باید میزان جذب‌پذیری زمین بالاتر برود تا آب‌های روان کمتر شود. کمتر شدن این آب‌ها باعث می‌شود تا تهدید‌های شیب تهران هم کمتر شود، علاوه‌بر این بسیاری از ساخت‌و‌ساز‌ها در گذشته از حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها عبور کرده‌اند و همین کار ما را برای سامان‌دهی مشکل می‌کند».
او در ادامه تصریح می‌کند: «‌باید در شمال شهر و در کوهپایه‌های البرز سلسله کارهایی صورت گیرد که شیب تهران را از حالت تهدید خارج کند. با سامان‌دهی این منطقه می‌توان تهدید‌های شیب تهران را به‌کلی از بین برد. ما در‌حال‌حاضر فرای وظایف خود ۱۲ تا ۱۳ دریاچه حفر کرده‌ایم و یا در حال حفر هستیم، در صورتی که این جزو وظایف ما نیست. این دریاچه‌ها باعث می‌شود که مصالح موجود در این آب‌ها رسوب کنند تا باعث نشوند در مسیر تونل‌ها گرفتگی یا تخریب ایجاد شود».

یک فرصت طلایی
تهران در میان تهدید شیب تنها مانده است و حمایت چندانی از سوی دیگر نهاد‌ها نمی‌شود. البته در این میان باید توجه داشت که پایتخت در تمامی مناطق خود دچار شیب ‌۱۲درجه‌ نیست و این بیشتر مربوط به مناطق شمالی تهران است. مهندس رحمتی در این خصوص می‌گوید:
«‌تهران در مناطقی حدوداً بالا‌تر از خیابان شهیدمطهری دارای شیب بیش از حد استاندارد و در دیگر مناطق این شیب کاملا کنترل‌شده و استاندارد است. این مشکل در مناطق شمالی تهران که به دامنه کوه نزدیک‌تر می‌شود، حادتر است و مشکلات بیشتری برای شهرداری به وجود می‌آورد».
البته این مشکلات و تهدید‌ها با کمک دولت ‌حل‌شدنی هستند: «‌دولت باید در این زمینه در بحث کلان وارد شود، همه می‌دانند که شهرداری نمی‌تواند به‌تنهایی در این زمینه اقدام کند و نیاز به ورود دولت به این بخش دارد. این طرح نیاز به مدیریت واحد دارد. تهدید سیلاب در تهران مشکل بزرگی است، اما با طرحی ‌طولانی‌مدت و حمایت‌های دولت در کنار شهرداری می‌توان در مدت ۵‌سال این طرح را به‌طور کامل به پایان رساند، با این وصف تهران به امنیت کامل ‌می‌رسد و شیب تهران از تهدید به فرصت تبدیل می‌شود».