تاثیر نور در کیفیت زندگی شهری

نور که در فرهنگ‌های ملل مختلف از جایگاه قدسی برخوردار است، در فرهنگ، معماری، تفکر و نگاه ایرانیان تاثیر شگرفی برجا گذاشته است.

نگاهی گذرا به معماری شهرهای ایران در گذشته مواید این مطلب است که قبل از ورود تکنولوژی‌های امروزین روشنایی و نورپردازی به زندگی بشر، نور در زندگی انسان ایرانی نقش قابل انکاری داشته است به خصوص که نخستین تاثیر آن را در نوع نگاه به معماری شهرهای ایران می‌توان مشاهده کرد به گونه‌ای که در نگاه ایرانیان نور تنها برای روشنایی نیست بلکه منبع، زاویه، رنگ و… نور در هماهنگی کامل با سازه تعریف می‌شود. رواق‌ها، طاق‌ها، قوس‌ها، اُرسی‌ها و پنجره‌های مشبک و همچنین هزاران شاهکار دیگر در معماری ایرانی از جمله همین تاثیراتی است که نور در خلق فضاهای زندگی انسان ایرانی داشته است. امروزه اما نه‌ تنها هیچ اثری از این معماری فاخر در ساخت‌و‌ساز‌ شهرهای ما نیست بلکه به مدد تکنولوژی‌های نوری و سیستم‌های نورپردازی جدید آلودگی‌های شدید نوری در شهرهای ما به معضلی برای ساکنان آن تبدیل شده است. علاوه بر آن به دلیل استفاده غیرکارشناسی از نور برای روشنایی و نورپردازی و همچنین مصرف بیش از حد انرژی و بهره‌وری کم آن تنها منابع انرژی است که از بین می‌رود. مدت‌هاست که کشورهای پیشرفته از تکنولوژهای نوری برای نورپردازی و در نتیجه زیباسازی فضاهای شهری استفاده می‌کنند. حتی استفاده منطقی و ضابطه‌مند نور در شهرهای این کشورها باعث شده تا نوعی زندگی شبانه در فضاهای شهری شکل گیرد که موجب پویایی و شادابی شهر شده است به‌گونه‌ای که شهر در ۲۴ ساعت شبانه‌روز برای شهروندان محل حرکت، پویایی و زندگی است. از سوی دیگر در بسیاری از دانشگاه‌های این کشورها رشته‌های تخصصی نورپردازی تدریس شده و سالیانه فارغ‌تحصیلان این رشته‌ها روانه ‌بازار کار می‌شوند. به مدد همین تخصص است که فضاهای شهرهای در این کشورها نه‌تنها هیچ‌آشفتگی در آن دیده‌نمی‌شود بلکه شهروندان برای رهایی از استرس‌های روزمره‌ زندگی به فضای شهر پناه می‌آورند تا ساعتی را فارغ از تنش‌های زندگی ماشینی از شادابی و سر‌زندگی شهر استفاده‌ کنند. در ایران اما هنوز چنین رشته‌ای وارد عرصه دانشگاه‌های کشور نشده و تمام توان و تکنولوژی نوری و نورپردزی ما را می‌توان در لاله‌زار تهران خلاصه کرد. اگرچه در یکی- دو سال اخیر به‌پیشنهاد سازمان زیباسازی شهر تهران و با همکاری دانشگاه تربیت مدرس اقداماتی برای راه‌اندازی رشته‌ دانشگاهی در زمینه‌های نورپردازی‌شهری شده است اما متخصصان کمتر از انگشتان یک دست کشورمان در این رشته را می‌توان افراد تحصیل کرده در فرنگ دانست. اکنون به دلیل عدم توجه به آموزش نیروهای متخصص در زمینه نورپردازی شهری و از سوی دیگر پیشرفت و گسترش تکنولوزی‌های نوری، مدتی است که در کلانشهرها و حتی شهرهای کوچک کشورمان به مبلمان شهری و سازه‌های نوری و نورپردای بر می‌خوریم که نه‌تنها هیچ تناسبی با محیط و فرهنگ ما ندارد بلکه باعث آلودگی شدید نوری نیز شده است که پس از مدتی به‌ دلیل عدم رعایت مسائلی فنی و زیباشناختی باعث ایجاد تنش و استرس روحی و روانی در شهروندان می‌شود. در بسیاری از نورپردازیهای شهری پوشاندن و استتار نواقص و کاستی‌های یک سوژه تنها دلیل نورپردازی آن است در حالی که در تعاریف نورپردازی، نمایاندن زوایای پنهان و زیبای یک اثر و توجه دادن نگاه ‌شهروندان به این ویژگی‌ها می‌تواند دلیل نورپردازی آن باشد.
تجربه‌ کشورهای صاحب تکنولوژی‌ نورپردازی نشان می‌دهد که استفاده از نور برای روشنایی و نورپردازی در فضاهای ناایمن (فضاهای بی‌دفاع) شهری نشان می‌دهد که استفاده از این تکنولوژی باعث کاهش بزهکاری و افزایش امنیت شهروندان در فضای شهر شده است. همچنین استفاده از نور برای نشان دادن ابتکار، خلاقیت‌ها، دستاوردهای بشری و ایجاد حس تعلق خاطر شهروندان در فضای شهر به امری رایج تبدیل شده است.
تهران به عنوان کلانشهر کشور که الگوی دیگر شهرها در خیلی از زمینه‌ها است در چندسال اخیر گام‌های بسیار خوبی در ضابطه‌مند شدن نورپردازی شهری برداشته است با این حال عدم هماهنگی در استفاده از تکنولوژی‌های نوری و همچنین عدم وجود طرحی جامع در این زمینه باعث ایجاد مشکلاتی در فضای شهر شده است که اگر به صورت مدیریت واحد شهری نتوانیم آن را حل کنیم در آینده نچندان دور شاهد معضلات جبران ناپذیر خواهیم بود. معضلاتی که با روح و روان شهروندان در ارتباط است.

نویسنده: م.رجب پور