شهرسازی و سلامت:محلات شهری پیاده مدار

بر اساس توصیه جامعه جراحان آمریکا در سال ۱۹۹۶ انجام روزانه حداثل ۳۰ دقیقه فعالیت فیزیکی متوسط در ۵ روز هفته برای تامین حداقل سلامت فیزیکی شهروندان ضروری است اما ارزیابی طرح کالبدی سکونتگاهها و محلات مسکونی معاصر حاکی از آن است که شهروندان فقط به شرط حضور در فضاهای ورزشی می توانند به این توصیه ها عمل کنند چرا که فضاهای کافی ،مناسب ،ایمن و امن برای فعالیت فیزیکی و ورزش شهروندان وجود ندارد یا بسیار نادر است.
در واقع بسیاری از شهرها و محلات شهری دوران معاصر اتومبیل مدار هستند و به گونه ای طراحی و ساخته شده اند که دسترسی های سریعتر و بهتری را برای اتومبیل ها فراهم نمایند

این امر وابستگی شدید زندگی شهری به اتومبیل را درپی داشته و به کم تحرکی شهروندان، اضافه وزن و چاقی، کاهش ارتباطات اجتماعی با همسایگان، افسردگی و عدم فعالیت جسمانی منجر شده است. تحقیقات و یافته های اخیر به ویژه در کشورهای صنعتی، زنگ خطر را در مورد الگوهای زندگی شهری به صدا درآورده است. بر این اساس به شهروندان توصیه اکید میشود که در شیوه رفت و آمد و فعالیتهای ضروری، اختیاری و اجتماعی خود تجدید نظر کنند. یافته های این محققان نشان میدهد افرادی که در محلات اقماری، پراکنده، خلوت و حاشیهای زندگی میکنند به دلیل استفاده مفرط از اتومبیل، ورزش نکردن و حتی پیادهروی روزانه بسیار ناچیز، با خطر بیماریهای مزمن مواجه هستند. آمارها نشان میدهند طرح کالبدی محلات پیاده مدار با طرح کالبدی محلات اتومبیل مدار کاملا متفاوت است و ساکنان محلات پیاده مدار امتیازهای بالاتری را از نظر شاخصهای سلامتی دارا هستند. افراد ساکن در محلات اتومبیل گرا ازارتباط چهره به چهره با هم محلیها محروم هستند وحتی در مواقعی همسایگان نیز تا سالها همدیگر را نمیشناسند. یافته های تحقیقی نشان میدهد که سکونت در محلات مسکونی خلوت و حاشیهای و حتی سکونت در برجهای مسکونی بلندمرتبه، میزان فعالیت فیزیکی ساکنان به ویژه کودکان را کاهش داده و به بروز مشکلات رفتاری در آنها منجر میشود. امکان بروز بیماریهای تنفسی، اختلالات عصبی وانزوای اجتماعی نیز در کودکان ساکن برجهای مسکونی وجود دارد.
• ویژگیهای محله مسکونی اتومبیلمدار از ویژگیهای یک محله مسکونی اتومبیل مدار میتوان به موارد زیر اشاره کرد : شبکه خیابانهای گسسته وجدا، عدم وجود پیاده روهای عریض و فعال، عدم وجود مسیرهای پیاده درختکاری شده، عدم وجود نورپردازی و اجرای هندسی تقاطعهای پیاده، عدم وجود مغازه های خرده فروشی و راسته های محلی پیاده واتکای محله به یک مرکز خرید بزرگ، عدم وجود مدارس و مراکز فرهنگی و بهداشتی و ورزشی در محله – خلوتی بیش از حد محله وغلبه خانه های ویلایی تک واحدی در محله، عدم ایمنی ترافیکی و عدم عرصه بندی مناسب سواره و پیاده در معابر و ناامنی اجتماعی در محله مثل حضور گروههای بزهکار در فضاهای عمومی به ویژه در ساعات غروب وشبها. در مقابل محله اتومبیل گرا، ایده محله پیاده مدار مطرح شده است که محلات قدیمی شهرهای ایرانی را میتوان دراین ردیف مطرح کرد. زندگی در محله پیاده مدار به معنای نداشتن یا عدم استفاده از اتومبیل نیست بلکه طراحی خیابانها و خانه ها و نحوه استقرار مغازههای فروش و ارائه خدمات روزانه به گونه ای است که میتواند به طور طبیعی افراد را به تحرک جسمانی واجتماعی در طول زندگی روزمره محلهای وادار کند. محلات پیاده مدار، محلاتی هستند که در آن به طراحی و وجود پیاده روهای کارا و عریض، بوستان کودک و کهنسالان، پیوستگی معابر و شبکه خیابانها، وجود مسیرهای درختکاری و گل کاری شده قابل پیاده روی، وجود پارکینگهای کافی اتومبیل در کنار راسته های خدماتی و تجاری، بهداشت و نظافت مداوم فضاهای باز، نورپردازی و مبلمان شهری مانند وجود سکوهای پیرنشین و رواقهای سایه دار، وجود کاربریهای مسکونی وتجاری وفرهنگی و ورزشی در محله،تراکم متوسط و بالای سکونتی در محله و وجود واحدهای مسکونی متنوع مانند آپارتمانی وتک واحدی، وجود مرکز محله پررونق که با طی مسافت پیاده قابل دسترس بوده وساکنان را از مراجعه روزانه، با اتومبیل، به محلات دیگر بی نیاز کند توجه ویژه ای میشود. تحقیقات متعدد نیز نشان میدهند وجود فضاهای سبز و باز فعال در محله مانند بوستان محله و بوستان کودک به افزایش ارتباطات غیررسمی، دوستیها، امنیت، نظارت ونشاط اجتماعی کمک میکند. در محلات پیاده مدار کودکان تمایل بیشتری به پیاده روی در فاصله خانه تا مدرسه دارند و به این ترتیب علاوه بر تامین حداقل فعالیت روزانه لازم برای رشد جسمی، تصور ذهنی بهتری نیز از محیط اجتماعی محله کسب میکنند. شکل گیری محلات مسکونی اتومبیل گرا در چند دهه اخیر در حاشیه کلان شهرهایی مانند تهران به ایجاد فضاهای ناامن و فاقد ایمنی و جامعه گریز منجر شده است. همچنین گسترش شبکه های بزرگراهی شهری با وجود حل بخشی از معضلات ترافیکی پیوندهای اجتماعی محلات شهری را از بین برده و ارتباطات بین ساکنان را محدود به جزیره هایی کوچک کرده است. به نظر میرسد گسترش روگذرها و زیرگذرهای پیاده در مسیرهایی که بزرگراهها عبور کرده اند برای جبران این مسأله ضروری است. همچنین وجود فضاهای گم شده و فاقد مدیریت در حاشیه بزرگراهها و ما بین محلات مسکونی، به جدایی اجتماعی وگسستگی بین بافتهای مسکونی منجر شده است. این در حالی است که به باور محققان بهداشت محیط بسیاری از بیماریهای رایج مانند سرماخوردگیها، حملات قلبی، سرطان، افسردگی، کشیدن سیگار، فشار خون و چاقی با ارتباطات اجتماعی و خانوادگی و معنوی ارتباط دارند و پیوندهای اجتماعی ضعیف نیز زیانهای مزمن و غیرقابل جبرانی بر سلامت عمومی افراد دارد.
• نارمک پیاده مدار خوشبختانه در بسیاری از شهرهای ایرانی میتوان نمونه محلات شهری پیاده مدار را به عنوان الگویی برای زندگی سالم در آن شهر شناسایی کرد. محله مسکونی نارمک در شرق تهران مصداق بارز یکی از محلات پیاده مدار است که توانسته است زمینه فعالیت و تحرک جسمانی و پیاده ساکنان محدوده را فراهم نماید. وجود مرکز خرید پیاده خیابان آیت و میدان نبوت از یک سو، وجود میادین همسایگی از سوی دیگر مصادیق فضاهای پیاده مدار محلها و همسایگی در نارمک میباشند. همچنین وجود واحدهای مسکونی متنوع برای سلایق و خانوادههای متنوع، وجود مراکز متعدد تجاری، خدماتی، فرهنگی، مذهبی و اداری، وجود خیابانهای محلی پیوسته و مرتبط و رونق اجتماعی محله شرایطی را ایجاد کرده است که ساکنان نارمک مایحتاج روزانه، هفتگی و ماهانه خود را با طی مسافتهای کوتاه پیاده در مرکز محله تامین میکنند. ساکنان نارمک نسبت به محله احساس تعلق و علاقه کرده و سکونت در آن را به بسیاری از محلات دیگر ترجیح میدهند. تحقیقات نشان میدهد که میزان جابه جاییهای سکونی اهالی نارمک نیز در سی سال اخیر نسبت به بسیاری از محلات دیگر تهران کمتر بوده و بیشتر ساکنان خود را متعلق به محله ومحله را متعلق به خود میدانند و از سکونت در محله راضی هستند.
• فواید محلات پیاده مدار محله پیاده مدار دارایایمنی در مقابل وقوع جرم، تصادفات سواره وپیاده بوده وازترافیک معمولی و سبک برخوردار است. در چنین محلهای اتومبیلها با حداقل سرعت ممکن رانندگی میکنند و مسافرکشهای شخصی نیز راهی برای عبور از خیابانهای محلی ندارند اما ساکنان پیاده به سهولت و سرعت میتوانند به تمام نقاط محله دسترسی داشته باشند. فضاهای باز و سبز محلات پیاده مدار در معرض دید ساکنان است و گروههای بزهکار نمیتوانند در آنجا حضور یابند، در عوض گروههای آسیب پذیری چون کودکان و نوجوانان و زنان خانه دار و کهنسالان میتوانند با فراغت در فضاهای باز حاضر شده و در گروههای کوچک به فعالیت بپردازند. ساکنان و همسایگان محلات پیاده مدار در زندگی روزانه با همدیگر مواجهه چهره به چهره دارند و میتوانند با تشکیل گروههای محلی و همسایگی در امور اجتماعی محله مشارکت کرده و سرمایه اجتماعی محله را ارتقا دهند.

برگرفته از سایت آفتاب