تئاتر شهر

تئاتر شهر بعنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی شهر تهران همواره دارای جایگاه ویژه ای در میان هواداران عرصه هنر بوده است . لیکن بدلایل فراوان طی سالهای گذشته همواره با بی مهری متولیان امر ساخت وساز شهری قرار گرفته است از این روی ونیز بدلیل ارزشهای معمارانه بنایی مدرن در مرکز پایتخت بر آن شدم تا با همکاری دوستان دیگر نسبت به ثبت این اثر ترزشمند در فهرست آثار ملی اقدام نمایم . گزارش پیوست بخشی از گزارش ثبتی اثر است که در سال ۱۳۸۲ تهیه شده است .

مجموعه تئاتر شهر در ضلع غربی پارک دانشجو واقع در چهارراه ولی عصر قرار گرفته است.
ساختمان تئاتر شهر یکی از کاملترین مجموعه های تئاتری ایران به شمار می رود . مقدمات اجرا و ساخت این مجتمع در سال ۱۳۴۶ فراهم و آغاز شد. در تاریخ هفتم بهمن سال ۱۳۵۱ ساختمان آن به پایان رسید.

تئاتر شهر در آغاز فعالیت توسط سازمان جشن هنر شیراز اداره می شد و سپس به رادیو و تلویزیون واگذار گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با حکم شورای انقلاب اداره این مجموعه در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت. علاوه بر اجراهای عمومی ، همه ساله چندین جشنواره معتبر داخلی و خارجی نیز در این محل برگزارمی شود.

رؤسای پیشین تئاتر شهر: علی رفیعی ( ۱۳۵۶-۱۳۵۵ ) – ناهید مهدوی ( ۱۳۵۷ ) – فخرالدوله انوار ( ۱۳۵۸ ) – میر محمود موسوی ( ۱۳۵۹ ) – مهدی حجت ( ۱۳۵۹ ) – صادق هاتفی – قدیمی ( ۱۳۶۱ ) – محمد رضا آل محمد – آقای سید مهدی میر دانش ( ۱۳۶۵ ) – مجید جعفری ( ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۷ ) – حسن پاکدل ( ۱۳۷۷ تا پایان سال ۱۳۸۱ ) , و رایانی تا کنون مجموعه تئاتر شهر ساختمان مدوری است که با الهام از آرایه های معماری ایرانی طراحی شده و به اجرا درآمده است . موقعیت قرارگیری ساختمان در کنار یکی از شریانهای اصلی شهر و در نزدیکی محور خیابان انقلاب به طراحی بنا فرمی نمادین داده است .

ساختمان بتونی ودایره ای شـکل با ستون های افراشته و کلناد مـدوری که گرداگـرد ســاختمان را دور می زنند ، فرم اصلی طرح را شکل داده است .ارتفاع ستونها به اندازه ساختمان سه طبقه اصلی تئاتر است و بدین دلیل افراشتگی ستونها به عظمت ساختمان افزوده است .استفاده از نقش کاشی و آجر در بدنه اصلی ساختمان و همجواری این سطوح منقوش رنگی با زمینه بتنی سقف و ستونها تلفیقی موزون را بهمراه داشته است ، آنچنانکه تعلق ساختمان به دوره معماری مدرن از یکسو و تاثیر آن از معماری ایرانی از سوی دیگر به خوبی محسوس است .

مجموعه تئاتر شهر از ۵ تالار تشکیل شده است . تالار های این مجموعه تحت عناوین: اصلی، کوچک، قشقایی، سایه ، چهارسو و نو هر روز عصر اجرای عمومی دارد.در ضمن این مجموعه دارای سالن انتظار و قسمتهای پذیرایی، کافه تریا، بوفه،کتابخانه ،مرکز اسناد، کتابفروشی و بخش های اداری نیز هست.علاوه بر فضاهای سرپوشیده ، محوطه باز اطراف بنا در مجاورت خیابان ولیعصر ، پارک دانشجو وخیابان انقلاب نیز بخشی از مجموعه تئاتر شهر منظور می شود .

تالار اصلی: ظرفیت این تالار ۵۷۹ نفر است و از کلیه تجهیزات فنی، صحنه گردان الکتریکی به قطر ۱۱٫متر، آسانسور دکور، سیستم آویزهای بالا رونده برای دکور( ۱۹ میله بالارونده جهت انتقال دکور )، دهنه متحرک صحنه ، پرده و امکانات سینمایی، سیستم کامل نور و صدا و دستگاههای کنترل کننده برخوردار است و پرده آن به صورت طولی بسته می شود. امکانات صوتی این تالار شامل پخش نوار،ریل و سی دی است.

هدایت پروژکتور کامپیوتری است. در بالای بالکن یک خط نوری معروف به « بیست تایی» شامل ۳۹ پروژکتور ۲ کیلووات ، قرار دارد. این تالار در مجموع ۴۹ پروژکتور ۲ کیلو وات ، ۲۲ اسپارت و ۲۱ فلات دارد که همه متحرکند. این تماشاخانه که به کلیه هنرهای نمایشی اختصاص دارد، دارای ابعاد زیر است:
عمق صحنه: ۱۵ متر – ارتفاع سقف از صحنه: ۲۲ متر – ارتفاع صحنه از کف سالن: ۱ متر- پهنای صحنه از وسط: ۲۶ متر و طول دهانه آن از ۱۲ تا ۱۴متر تغییر پذیر است. کف صحنه چوبی است و ارتفاع آن تا ۲/۵ تغییر می کند. این تالار دارای ۴ اتاق گریم و رختکن است.

تالار چهار سو: این تالار ویژه شیوه های خاص اجرایی است که نام آن بر همین نکته تاکید دارد. ظرفیت تالار چهارسو بسته به نوع نمایشی که در آن اجرا می شود از ۱۲۰ تا ۳۵۰ نفر متغیر است. این تالار در طبقه زیرین ساختمان تئاتر شهر قرار دارد.

تالار شماره ۲: این تالار در طبقه دوم ساختمان جای گرفته است و برای نمایش هایی با سه تا شش بازیگر و یا نمایش های ویژه کودک و نوجوان مناسب است و ۱۵۰ نفر گنجایش دارد. نا گفته نماند که اکثر کارگردان های جوان کارهای خود را در این تالار اجرا می کنند.

تالار قشقایی: تالار قشقایی از فروردین ۷۷ شروع به کار کرد. اما از آنجا که ساختمان آن احتیاج به تعمیر اساسی داشت، شکل جدیدی برای آن طراحی شد و در مهر ماه ۱۳۷۸ افتتاح شد. این تالار با شکلی سه گوش، در حدود ۲۵۰ نفر گنجایش داشت و برای اجرای نمایش های سنتی- ایرانی مناسب بود. با فعال شدن تالار سنگلج برای اجرای نمایش های سنتی مسئولان بر آن شدند عمق صحنه نامناسب تالار قشقایی و وجود دو نقطه کور برای تماشاگران را رفع نمایند. این تالار در سال ۱۳۸۱ با گنجایش ۱۵۰ نفر و عمق صحنه مناسب مجدا راه اندازی شد.

تالار سایه: این تالار که مانند تالار چهارسو از قابلیت های متفاوتی برخوردار است، در سال ۱۳۷۷، هم زمان با آغاز هفدهمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر مورد بهره برداری قرار گرفت. این تالار با ابعاد ۲۱×۹×۵×۹ در محل سابق کارگاه دکور تئاتر شهر ساخته شد و دارای اتاق گریم ویژه خانم ها و آقایان ، اتاق نور و صدا است. امکانات تهویه گرمایشی و خنک کننده تالار اختصاصی است و سیستم صدای آن جدید و وضعیت آکوستیک آن با ظراقت بسیار پردازش شده است.

تالار نو : این تالار با هدف فرصت دادن به اجراهای آماتوری و تجربی در مرداد ماه ۱۳۸۰ راه اندازی شد.

خانه خورشید: این تالار نیز همانند تالار نو با هدف فرصت دادن به اجراهای آماتوری و تجربی از دی ماه ۱۳۷۹ شروع به کار کرد.

علاوه بر تالارهای نمایش که برای تمرین گروههای نمایشی مورد استفاده قرار می گیرند، سالنهای بدون منظوری تعبیه شده اند به نامهای بام یک، بام دو، بام سه و بام چهار . دلیل خطاب بام ها به این سالن ها ، قرار داشتن این اماکن تمرین در طبقه سوم تئاتر شهر (پشت بام) می باشد.

طول دیوارهای سالن بام یک ۲۰/۱۵×۲۰/۱۲×۱۸/۱۰×۵۰/۱۱ و ارتفاع آن از ۴۰/۲ تا ۷۰/۴ می باشد.
طول دیوارهای بام دو ۱۰/۱۲×۵۷/۱۵×۹۷/۱۰×۸۰/۸ و ارتفاع آن از ۴۰/۲ تا ۸۰/۴ می باشد.
طول یوارهای بام سه ۴۰/۵×۱۰/۱۰×۲۵/۱۰×۶۰/۹ و ارتفاع آن از ۴۰/۲ تا ۴۵/۴ می باشد.
طول دیوارهای بام چهار ۹۵/۳×۱۰/۷×۸۰/۴×۸۸/۸ و ارتفاع آن از ۰۶/۳ تا ۹۵/۳ می باشد.

یکی دیگر از مکانهای مهم موجود در مجموعه تئاتر شهر کتابخانه تخصصی و مرکز اسناد و مدارک هنرهای نمایشی است.
این کتابخانه یکی از مراکز مهم جمع آوری اسناد و مدارک نمایشی به حساب می آید. در این بخش ، متون نمایشی ، پوسترها و بروشور اجراها، عکس ها ،مجلات نمایشی، نقدها، مقالات و بریده جراید، حتی اسلاید و نوار و فیلم موجود است.

از آنجا که داشتن منابع کافی در پیشبرد هنر و فرهنگ هر جامعه نقش به سزایی دارد و همین منابع چگونگی فرهنگ و هنر یک جامعه را بازگو می کنند و هر یک در جای خود سند ارزشمندی از یک حرکت فرهنگی و هنری به حساب می آیند و نیز می توانند برای بسیاری از هنرمندان، پژوهشگران و دانشجویان راهگشای خوبی باشند تا بر ذخیره های فرهنگی جامعه بیفزایند، فکر ایجاد این کتابخانه و مرکز اسناد و مدارک اینگونه پای گرفت.

کتابخانه تخصصی و مرکز اسناد و مدارک هنرهای نمایشی که در بهمن ماه سال ۱۳۶۶ در طبقه سوم ساختمان تئاتر شهر تاسیس شد بیشتر منابع و کتب جمع آوری شده اش را به نمایش های به صحنه رفته اختصاص داده است. وسعت ۲۰۰ متر مربعی این کتابخانه ، ده هزار جلد کتاب اعم از نمایشنامه ، رمان ، شعر، ادبیات، تاریخ و … را در خود جای داده است که ۴۰ متر مربع آن به بخش مطالعه اختصاص دارد.

کتابها با سیستم باز اداره می شود و بر اساس موضوع طبقه بندی شده اند. کتابخانه با چهار هزار جلد کتاب در سال ۱۳۶۶شروع به فعالیت کرده است.

محیط اطراف استقرار بنا در مجاورت خیابان ولیعصر ، پارک دانشجو و خیابان انقلاب را باید جزئی از معماری تئاتر شهر به حساب آورد . این نوع ساماندهی فضا ، استقرار مناسبی را برای جایگیری تئاتر شهر در موقعیت فعلی بهمراه داشته و از سوی دیگر امکان برگزاری تجمع و تئاترهای فضای باز را هم فراهم نموده است . به همین دلیل وجود اختلاف سطح های مختلف در اطراف بنا ، سکوها ، مجسمه ها ، پلکان ، حوض و فضای باز مسطح شمال تئاتر را باید جزئی از طرح بنا و مکمل آن به حساب آورد.

تزئینات تئاتر شهر بیشتر شامل قسمتهای بیرونی می باشد که با نقش آجر و کاشی همچنین درهای چوبی زیبا و کاشیهای مزین و زیبا تزئین شده اند. فرم ستونهای دور بنا که در انتهای آن رسمی بندی های مرسوم در معماری ایرانی کار شده است ،از عوامل تزئین کننده بناست بنای تئاتر شهر دارای مالکیت دولتی است .

محوطه مقابل ورودی اصلی بنا در مجاورت خیابان انقلاب و خیابان ولیعصر تا کنون چند بار مورد ساماندهی مجدد قرار گرفته و در آخرین باربه سال ۱۳۷۸ عرصه مقابل بنا سنگفرش شد و ستونهای بتنی تزئین در بخش هایی از محوطه باز استقرار یافت . این محل بعنوان مکانی برای برگزاری نمایشگاه های موقت و تئاتر های روباز مورد استفاده است .

همانطور که در توصیف معماری بنا ذکر شد تالار سایه در سال ۱۳۷۷ ، تالار قشقایی در سال ۱۳۷۸ ، خانه خورشید در سال ۱۳۷۹ و تالر نو در سال ۱۳۸۰ به مجموعه تئاتر شهر اضافه گردید . ضمن اینکه متاسفانه از اواخر سال ۱۳۸۶ شرکت راه آهن شهری تهران و حومه (مترو) اقدام به حفاری و ساخت ورودی مترو در بخش شمالی محوطه پارک دانشجو نمود که در واقع عامل مخربی در منظر عمومی اثر داشت که با اقدامات پیگیرانه میراث فرهنگی استان تهران و نیز مدیر محترم محموعه آقای رایانی و نیز همکاری شوراس شهر تهران پروژه متوقف شد . گرچه اخیرا کار را آغاز نموده اند ام محل حفاری را حدود بسیت متر تغییر داده و کمی اوضاع بهتر شده .

منبع: معماری نیوز