معیارهای طراحی فضای باز برای سالمندان

چکیده :
پرداختن به مسائل سالمندان با توجه به صنعتی شدن جوامع و تبعات اقتصادی- فرهنگی و اخلاقی آن، بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین با توجه به این که شمار سالمندان در کشور ما در حال افزایش است، باید امکانات بسیاری برای این افراد فراهم آید تا در حد امکان به نیازهای روانی، اجتماعی و جسمانی آنها پاسخ داده شود. بدین منظور ایجاد فضایی آرام و بدون تنش می-تواند آرامش بخش روح و روان سالمندان باشد. در این مقاله سعی شده که در ابتدا با بررسی ویژگی-های روانی، احساسی و شخصیتی افراد سالمند و با در نظر گرفتن محدودیت های فیزیکی و جسمی آنها، توصیه هایی برای مناسب سازی محیط زندگی آنها ارائه شود.

مرضیه نورانی / کارشناس ارشد معماری، دانشگاه تربیت مدرس / نشریه اینترنتی معماری منظر

شناخت ویژگی های سالمندان :
در این قسمت به بررسی ویژگی¬های سالمندان می¬پردازیم و این ویژگی¬ها را به دو دسته تقسیم می¬کنیم:
۱- ویژگی¬های روحی و روانی سالمندان
۲-ویژگی¬های جسمی و فیزیکی سالمندان

ویژگی های روحی روانی:
سازگاری سالمند با محیط پیرامون به دلایلی به سختی صورت می گیرد آنان با مشکلات روانی و عاطفی خاصی روبرو هستند احساس تنهایی، میل به جلب توجه دیگران و احساس تملک، لذا برای ابراز وجود و کاهش این فشارهای روانی ممکن است بخواهند محیط را تحت کنترل خود در آورند و دیگران را نیز به اطاعت خود وادار کنند. تحولات درونی ایجاد شده در سالمندان شامل تغییر در حالتهای هیجانی، تفکرات و خویشتن پنداری است. (رفیع زاده، رهنمودهای طراحی معماری خانه های سالمندان، ص: ۶۳)
برخی از احساسات مشترک سالمندان عبارتند از :
۱- احساس غم واندوه به خاطر عدم توجه فرزندان و اطرافیان .
۲- احساس تنهایی به دلیل طرد شدن .
۳- احساس یاس وناامیدی بخصوص در سالمندانی که مشکل مالی نیزدارند .
۴- احساس اضطراب ونگرانی.
۵- احساس هرز رفتن وبیهوده بودن .
۶- احساس سرباربودن .

ویژگی¬های جسمی و فیزیکی سالمندان:
طبق آمار به دست آمده، ۵۰ درصد کاهش فعالیت¬های فیزیولوژیکی در افراد بین ۳۰ تا ۷۰، سال ناشی از عوامل محیطی است. بنابر¬این، طراحی محیط زندگی افراد سالمند بایستی متناسب با شرایط فیزیکی و جسمانی آنها باشد، تا حداقل نیاز به دیگران را احساس نکنند. همچنین دگرگونی¬ها و ویژگی¬های خاص سالمندان از فردی به فرد دیگر به طور چمشمگیری تغییر می-کند(سلیمیان، سایت و سرای سالمندان حصارک کرج، ص:۸۱). از این¬رو، به برخی از ویژگی¬های لازم در طراحی فضای مناسب برای زندگی سالمندان در زیر اشاره شده است:

محدودیتهای جسمی-حرکتی:
هرچه افراد پیرتر می شوند از قابلیت تحرک آنها نیز کاسته می¬شود. مشکلات مربوط به تحرک، می تواند در ارتباط با بقیه خصوصیاتی که در طراحی موثر است از قبیل لنگیدن، تمایل به نگاه کردن به پایین در هنگام راه رفتن با عصا، نیاز به استراحت در مسیر حرکت از فضایی به فضای دیگر و یا عدم توانایی خم کردن پا و لزوم دراز کردن آن و… می¬توانند با عدم اطمینیان از حرکت بین فضا و ترس از افتادن همراه باشد.
تغییرات جسمی که به نیازهای خاصی منجر شده وبرجزییات طراحی تاثیر میگذارند عبارتند از:
الف:کوتاهترشدن قد از اندازه طبیعی وکوتاه شدن افق دید.
ب: تضعیف قوای حرکتی و انجام حرکتهای سریع.
ج: کند شدن سرعت عکس العملها.
د: افزایش حساسیت نسبت به حد بالا یا پایین درجه حرارت.
ه: تضعیف قوای بینایی، شنوایی و بویایی.
و: کاهش کنترل بر فعالیت مثانه و روده.

توصیه¬های طراحی فضای سبز برای سالمندان:
اکنون پس از بررسی ویژگی¬های سالمندان، رهنمودهایی را برای طراحی فضاهای سبز برای سالمندان ارائه می¬دهیم که با رعایت این موارد درطراحی فضا برای سالمندان می¬توان محیط مناسب¬ و دلنشینی را برای این افراد به وجود آورد. این موارد به صورت زیر بیان شده:
۱- فواصل و طول مسیرهای دسترسی از حالت عادی کمتر باشد، برای مثال تعداد و محل قرار¬گیری سرویس¬های بهداشتی باید به صورتی باشد، که اافرادسالمند در کوتاهترین زمان، و مناسبترین مسیر ممکن بتوانند به آن دسترسی پیدا کنند. هیچ¬گونه بلندی یا مانعی در مسیر حرکت افراد سالمند قرار نداشته باشد.
۲- سعی شود تا جای ممکن از مسیرهای شیبدار کمتر استفاده شود و در صورتی که مجبور به استفاده از مسیر¬های شیبدار هستیم حدالامکان از نرده در کنار مسیرها برای دستگیری افراد سالمند استفاده شود.
۳- لازماست عوامل محرک حواس بینایی، شنوایی_ لامسه و بویایی در طراحی فضای باز به¬کار گرفته شود، تا لذت و ادراک محیط به نحو مناسبی انجام بگیرد.
۴- سرنخهای لامسه بسیار مهم و شامل تغییرات در بافت کف پیاده¬روها و محل برخورد مسیر¬ها یا قبل از محوطه پله¬هاست. این تغییر را می توان با تغییر در مصالح کفسازی به وجود آورد

۵- با توجه به این که سالمندان زودتر از افراد دیگر خسته می¬شوند، باید در فواصل مشخصی برای این افراد نیمکت های مناسبی طراحی کرد

۶-بهتر است فضاهای خاصی برای ورزشهای سبک و نرمش برای سالمندان در نظر گرفته شود، برای مثال راه رفتن مورد علاقه بسیاری از سالمندان درسنین بالاست، بنابراین می¬توان با طراحی مسیر¬های پیاده¬روی مناسب و متنوع، به نیاز آنها پاسخ مثبت داد.
۷-یکی از تفریحات افراد سالمند صحبت کردن آنها با یکدیگر است طراحی فضاهایی برای تجمع سالمندان و گفتگو با یکدیگر در خارج ازمسیر¬های تردد می¬تواند بسیار مناسب باشد

نتیجه گیری:
با در نظر گرفتن مباحث مطرح شده، و این که ایران جزو کشور های با ساختار جمعیتی بزرگسالان به شمار می آید. و نیز با توجه به این که شمار سالمندان فعال در کشورهای پیشرفته و نیز ایران، که به تنهایی و مستقل در مسکن شخصی خود زندگی و خودرا اداره می کنند، روبه افزایش نهاده است. پس رعایت ضوابط مطرح شده برای سالمندان از جمله موارد ضروری در طراحی های معماری و خصوصا فضای سبز می اشد که طراحان و معماران باید در طراحی های خود به آنها عمل کنند تا محیطی مناسب و قابل استفاده و لذت بخش را برای سالمندان به وجود آورند چرا که خود این افراد نیز روزی جزو این قشر از جامعه محسوب خواهند شد.