ماجرای ساخت مجسمه میدان دربند

حدود ۵۰ سال است که مجسمه‌ی سه متری نصب شده در دربند، نماد کوهنوردان ایرانی است. مجسمه‌ای که بسیاری از کوهنوردان خاطرات‌شان از ورزش را با او به یاد می‌آورند و سال‌هاست که استوار، به تماشای رهگذران ایستاده است.

سابقه ساخت این مجسمه به سال ۱۳۳۷ برمی‌گردد. در این سال کوهنوردان باسابقه‌ی کشور پیشنهادی را مبنی بر ساخت و نصب یک مجسمه با موضوع کوهنوردان ایرانی به فدراسیون کوهنوردی دادند. سرهنگ بیات که در آن سال‌ها رییس فدراسیون کوهنوردی بود با این پیشنهاد موافقت کرد و با همکاری و حمایت مالی شهرداری تهران کار ساخت مجسمه آغاز شد.

سرهنگ بیات، امیر شاه‌قدمی را به عنوان مدل به استاد رضا لعل‌ریاحی، مجسمه‌ساز و استاد دانشکده هنرهای زیبا معرفی کرد. شاه‌قدمی حدود هشت ماه و روزی هفت ساعت نزد ریاحی می‌رفت و به شکلی که گفته شده بود، ژست می‌گرفت تا پیکر مجسمه تراشیده شود.

اولین بار در سال ۱۳۳۸ مدل گچی این مجسمه در میدان نصب شد، اما زمستان همان سال به دلیل بارندگی و یخ‌زدگی، بخش‌هایی از مجسمه آسیب دید. در سال ۱۳۴۱ مدل سیمانی مجسمه ساخته و جایگزین مجسمه قبلی شد. بعدها به مجسمه رنگ مسی زده شد و سال‌هاست که در میدان دربند پابرجا و نماد کوهنوردان ایرانی است.

چند سال پس از نصب مجسمه در میدان دربند، در آبان ماه سال ۱۳۵۰ به پیشنهاد فدراسیون کوهنوردی ایران و موافقت انجمن شهر و شهرداری تهران، نام این میدان به میدان «کوهنوردان» تغییر کرد.

در مرداد ماه امسال و در پی مفقود شدن سه کوهنورد ایرانی در کوه‌های «برودپیک‌»، جمعی از مردم و سینماگران در میدان دربند و کنار یادمان کوهنوردان ایرانی جمع شدند و یاد آن‌ها را گرامی داشتند. آن‌ها با آوردن عکس‌هایی از آیدین بزرگی‌، مجتبی جراحی‌ و پویا کیوان و گذاشتن شمع و گل در کنار این مجسمه، تاثر خود از این اتفاق را نشان دادند.

امیر شاه‌قدمی (معروف به شاه‌بابا) در سال ۱۳۰۹ در قوچان متولد شد. او سال‌ها مربی کوهنوردی، چتربازی و اسکی بود. شاه‌قدمی در ۱۷ سالگی وارد ارتش شد. هنگامی که سرباز بود با درجه «گروهبانی» به دانشگاه نظامی مرکز آموزشگاه کوهستانی پیوست و ورزش کوهنوردی را از آنجا آغاز کرد. وقتی در ارتش خدمت می‌کرد و در دانشگاه نظامی بود، کوهنوردی را فرا گرفت و حدود ۱۵سال بعد هم چتربازی و اسکی را فراگرفت.

او در طول فعالیت ورزشی خود، افتخارات بسیاری را با فتح قله‌های مختلف کسب کرد، اما آنچه که نام این کوهنورد ایرانی را سر زبان‌ها انداخت همکاری او در عملیات نجات یک فروند هواپیمای آمریکایی سقوط کرده در قله زردکوه بود. این اتفاق در سال ۱۳۴۰ و در ارتفاع ۳۸۷۰ متری افتاد که نتیجه آن نجات افراد درون هواپیما بود.

شاه‌قدمی حادثه زردکوه را این‌گونه شرح داده است:«هواپیمای آمریکایی به دلیل مه آلوده بودن هوا به قله زردکوه برخورد کرده و بدون آنکه آتش بگیرد واژگون می‌شود. این اتفاق در زمستان رخ داد و پیش از اینکه به ما مأموریتی داده شود، چتربازی از آلمان را برای نجات سرنشینان این هواپیما فرستادند. اما خود امدادگر آلمانی هم زمانیکه می‌خواهد فرود بیاید، چترش به صخره گیر می‌کند و آویزان در هوا می‌ماند. سرانجام ارتش ایران به من و آقای نورایی دستور نجات آن‌ها را داد.

ماموریت حدود یک هفته طول کشید. هنگام مأموریت در رسانه‌ها شایعه شد که شاه‌قدمی فوت کرده است. پس از آنکه شاه متوجه شد زنده هستیم، ما را به کاخش دعوت کرد و از سوی رئیس جمهور وقت آمریکا (کندی) مدال لیاقت به ما اهدا شد. البته به جای اینکه از ما به صورت مالی تشکر کنند، فقط با یک مدال حلبی سروته قضیه را هم آوردند.»

این کوهنورد ایرانی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۱ به دلیل کهولت سن درگذشت.