مراکز شهری ؛ حس آمیزی مکانی

یک مرکز شهری سنتی ،هسته ی فعالیت شهری و مجزاکننده ی قسمت ها و محله های مختلف از یکدیگر است . عده ای از افراد در مرکز به کارمشغول هستند و بسیاری دیگر در نزدیکی این محدوده زندگی می کنند و برای استفاده از خدمات دولتی ، اداری ، خرید و …. به این محل مراجعه می کنند . حتی بسیاری از گردهمایی ها و مراسم مختلف اجتماعی در این محدوده برگزار می شوند و در واقع می توان از آن به « محلی برای رفتن به آن » برای امور مختلف یاد کرد .

مطلب نگران کننده ای که به تازگی حتی توسط خود شهروندان نیز مطرح می شود « کمبود حس مکان » ، « کمبود حس یکپارچگی » و نیاز برای ایجاد یک « کانون مرکزی مشترک » برای رسیدن به انسجام عملکردی و فضایی و رهایی از آشفتگی و نابسامانی موجود در این محدوده ها است .

بسیاری از جوامع شهری راه حل را در خلق مراکز شهری جدید به منظور دمیدن روح زندگی و حس مکان جست و جو کرده اند .
تأثیرات صنعتی و تکنولوژی مانند مراکز خرید ، فروشگاه ها و تأثیرات طراحی شهری ، منجر به تمایل روز افزون به داشتن نوع جدیدی از زندگی عمومی در عرصه شهری شامل فضاهای پیاده ، جمع و جور و در عین حال متنوع و سرشار از شور و زندگی شده است .

در واقع نوعی نیاز به شرایط برای ایجاد یکپارچگی و حس مکان احساس می شود که در آن ارتباط بین کاربری ها نه از طریق فضاهای پارک ماشین و تجهیزات فیزیکی ، بلکه از طریق خود مردم تعریف شوند .
گر چه برنامه های فیزیکی زیادی برای ایجاد « حس مکان » در این محدوه ها وجود دارند ؛ اما باید واقعیت شرایط اقتصادی محل را برای رسیدن به پیشرفت مد نظر ، مورد تحلیل قرار داد ؛ زیرا در نهایت موفقیت یک مرکز شهری جدید وابسته به زیر بنای اقتصادی آن است .

دستیابی به ترکیب صحیح کاربری ها و تراکم
ترکیب سنجیده ی کاربری ها و تراکم یکی از مباحث مهم و مورد توجه در این زمینه است ؛ کاربری تک منظوره نمی تواند جوابگوی یک مرکز شهری جدید باشد ؛ به عنوان مثال مرکزی که صرفا در زمینه کاربری های اداری فعالیت کند ، نمی تواند پاسخگوی نیازهای مردم و خرید و فروش آنها برای ادامه ی زندگی باشد . ترکیبی از کاربری ها و فعالیت ها برای جذب افراد متنوع و مختلف لازم است تا فضا فعال ، پویا و قابل حیات است .

کاربری تجاری
مانند بازارهای قدیمی ، مراکز تجاری بخش مهمی از موفقیت های یک مرکز شهری را تشکیل می دهند و در واقع به نوعی نقش پشتیبانی و حمایتی دارند .

نهادها و ارگان های شهری و مدنی
همانطور که بازارها به طور سنتی مراکزی برای گردهمایی نیز بوده اند ، امروزه موسسات فرهنگی و مدنی این نقش را بر عهده دارند .
کتابخانه و موزه ها به مراکز شهری اضافه می شوند و به ایجاد حس تعامل در جامعه کمک می کنند . سایر فضاهای عمومی مانند پارک ها و میدان ها نیز باید به دقت مورد توجه و طراحی قرار گیرند .

کاربری مسکونی
بخش مسکونی از اجزای اصلی تشکیل دهنده ی مرکز شهری است که یا در خود آن یا در کنار آن ، بنابراین باید تهیه ی انواع مختلف محل های سکونتی را برای اقشار مختلف در نظر گرفت .
این سه بخش کلی با بخش های فرعی و زیر ساخت های مربوط به خود ، تشکیل دهنده ی مراکز شهری امروزی هستند .

خلق حس مکان
یک مرکز شهری موفق باید کانون کانون معاشرت و تعاملات اجتماعی ، تجارت و همچنین فعالیت های فرهنگی باشد ، نه صرفا ترکیب کاربری های غیر مرتبط و گسسته . یک راه برای ایجاد مرکز شهری زنده و پویا گره زدن نهادهایی مانند کتابخانه و موزه و …. با فعالیت های مدرن تجاری است و فرآیند خرید به عنوان یک سیستم فعال شهری در تلفیق با سایر کاربری ها باعث ایجاد ارتباطات عملکردی قوی تری با حضور مردم می شود . به عنوان مثال امروزه در دنیا کتابخانه هایی طراحی می شوند که به صورت چند منظوره دارای محل خرید ، باشگاه ورزشی ، سالن اجتماعات و …. نیز هستند ؛ یعنی علاوه بر اینکه مراکز شهری دارای کاربری های چند منظوره هستند ، هر کدام از اجزای آنها نیز به نوبه ی خود می تواند دارای فعالیت های چند منظوره باشد .

برای ایجاد حس مکان در داخل مراکز شهری باید به نکات زیر توجه کرد :
مشخص کردن ویژگی شاخص هر جامعه مانند تاریخ و ارزش های موجود در آن ؛
ایجاد ورودی هایی برای مرکز شهری که به صورت سمبولیک نشان دهنده ی ویژگی و کیفیت آن جامعه هستند ؛
انتخاب یک سایت مناسب برای ارایه ی خدمات به تمام جامعه . این مطلب زمانی که قرار باشد ساختمان های اداری و دولتی در آن قرار گیرند از اهمیت بیشتری برخوردار است ؛
استفاده از المان های هنری و جذاب که قابل تغییر باشند مانند مجسمه و آب و ….؛
برگزاری مراسم مختلف اجتماعی و مذهبی در مرکز شهری ؛
تلاش برای برقراری تعادل میان اصول زیبایی شناختی و عملکردی ؛
تشویق مردم به مراقبت از مکان و اجازه به حصور آنها در خلق و مراقبت از آن .

دسترسی ها ، ترافیک و محل پارک
اگر بیشتر کالاها و خدمات ، هم برای دسترسی با خودرو و هم برای افراد پیاده سهل الوصول باشند تراکم زیاد زمین منجر به کاهش نیاز به حمل و نقل عمومی می شود . با وجود این ، اگر توسعه مسیرها با در نظر گرفتن مقیاس پیاده ، یک هدف مهم به شمار می رود نیاز به مسیر سواره و مدیریت ترافیک و محل پارک وجود خواهد داشت .
چند روش برای برخورد با دسترسی ها ، ترافیک و محل پارک عبارتند از :
طراحی مرکز شهری به عنوان یک هدف چند منظوره با سیستم حمل و نقل چند وجهی ؛
ایجاد سهولت در درک علایم مربوط به مسیر ها وعدم پیچیدگی در دسترسی ها ؛
باریک کردن خیابان در محل عبور عابر پیاده
طراحی پارکینگ در پشت ساختمان ها ؛
تقسیم کردن محدوده های پارک خیلی بزرگ به محل های پارک منفرد کوچک در داخل مرکز شهری ؛
اضافه کردن نماهای متناسب با ساختارهای معماری همجوار به ساختار پارکینگ ها ؛
طراحی سرعت گیر بین خیابان و محدوده پارک .
طراحی فضاهایی برای مردم
اگر چه هدف جامعه ، پرورش دادن قابلیت های شهری خلق حس مکان یا توسعه ی پیشرفت های اقتصادی است ولی در این میان مردم عامل اصلی و مهم به شمار می آیند .
همچنین انجام تدارکات لازم برای عابران پیاده عامل مهمی در موفقیت تجاری به حساب می آید . در ایجاد شرایط مناسب برای عابران و تشویق آنها به حرکت در فضا باید نکات زیر را در نظر گرفت :
ایجاد خیابان های باریکتر ؛
طراحی پیاده روهای فراخ تر ؛
استفاده از سرپناه ها و طراحی پیاده روهای سرپوشیده ؛ در نظر گرفتن مقیاس انسانی و رعایت ارتفاع متعادل برای ساختمان ها ؛
حذف کردن « فضاهای مرده » محدوه های خالی و نماهای نا مناسب ، حرکت سیال عابران در مسیر را مختل می کنند ؛
ایجاد دسترسی به محدوده های مجاور ؛
ایجاد سیر کولاسیون ساده ، منطقی و قابل فهم برای عابران و موتور سواران ؛
تدارک خدمات غذایی مانند رستوران یا کافه روباز با طراحی محل نشستن درهوای آزاد و محدوده های خلوت و دنج ؛
طراحی مبلمان مناسب برای فعالیت های مورد نظر .
در نتیجه در یک مرکز شهری موفق ، میدان ها ، پارک ها مسیرهای پیاده و مسیرهای دوچرخه ، مرکز را به بقیه قسمت ها متصل می کنند و اساس این اتصال ، راه رفتن ، نشستن ، صحبت کردن ، خرید وسایر فعالیت های مردم است .
به این ترتیب مراکز شهری در حال تبدیل شدن به آلترناتیو رایج در توسعه ی شهری و ایجاد یک کانون مرکزی برای جامعه هستند .
حیات طولانی مفهوم « مرکز شهری » وابسته به توانایی جوامع و توسعه دهندگان شهری در همکاری با هم برای ایجاد یک مرکز شامل نیازهای فیزیکی طرح و در عین حال نشان دهنده ی واقعیت های اقتصادی رویاروی بخش خصوصی است تا با در نظر گرفتن واقعیت ها ، طرح های قابل اجرا و منطقی ارایه شوند که برای حل مشکلات امروزی شهر ها مثمر ثمر خواهد بود