فضاهای خاص و عمومی

هدف هنر آفرینش فضایی عینی یا ذهنی است. این فضا می‌‌تواند حاصل از یک تابلو نقاشی، یک نوای موسیقی، اثری حجمی و تندیس‌‌گونه، اثری اجرایی یک اثر معماری یا هر اثر هنری دیگر باشد. استفاده از این قابلیت هنر در فضا‌های عمومی و مردمی و در تعامل با معماری و طراحی شهری و نیز مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، می‌‌تواند تاثیرات بسزایی در ماهیت و حس فضایی ـ مکانی فضاهای عمومی شهر داشته باشد.

شهر بستر و مکانی برای زندگی است، از این‌رو می‌توان تعامل و ارتباط هنر با شهر و فضاهای آن را در همین نکته جست‌و‌جو کرد. کم نیستند شهرهایی که به صورت نسبی پاسخگوی نیازهای رفاهی شهروندان می‌باشند، اما از معنویتی که لازمه شهر و فضای شهری است، برخوردار نیستند. آسایش زندگی در شهر را می‌‌توان در تامین نیازهای روزمره مردم تعریف کرد، “اما غنای زندگی هنگامی پدید می‌‌آید که معنویت هنری در شهر، محیط های شهری و فضاهای همگانی فراهم باشد.”
همان‌‌طور که هنر در قالب‌ها و فرم‌‌های مختلفی ارائه می‌‌شود، آثاری هم که تحت عنوان “هنر عمومی” ارائه می‌‌شوند، می‌‌توانند در انواع فرم‌های هنری به نمایش در آیند. البته در این خصوص هدف از ایجاد اثر، میزان ماندگاری (دائمی یا موقت) و نیز محل قرارگیری اثر از جمله مواردی است که در نحوه و فرم ارائه اثر هنری تاثیرگذار می‌‌باشند. چنین آثاری می‌‌توانند برگرفته از ویژگی‌های خاص محل قرارگیری یا اثری ترکیبی باشند، همچنین می‌‌توانند به عنوان اثری یگانه به وجود آیند یا اینکه تعداد بسیاری از آن در مکان‌‌های مختلف ایجاد نمود.

نکته‌ای که باید به آن توجه نمود، این است که چنین آثاری تنها در قالب مجسمه‌‌های درون میادین یا پارک‌ها یا بیل‌بوردهای تبلیغاتی مطرح نمی‌‌شوند. برخی از فرم‌هایی که می‌توان اثری را به عنوان “هنر عمومی” ارائه نمود، عبارتند از:
ـ بناهای یادمانی
ـ مجسمه و تندیس به صورت حجم سه‌‌بعدی یا تراشیده شده،‌ نقش برجسته،‌ تندیس متحرک، الکترونیکی، نوری، تصویری، انتزاعی و به هر شکل و از هر نوع ماده‌ای (material)
ـ موزاییکی شامل معرق‌‌کاری،‌ حکاکی، کنده‌‌کاری و دیوارنگاری
ـ آب در قالب آب‌‌نما، فواره و …
ـ هنرهای زیبای دست‌‌ساز به صورت سفالی، الیافی، پارچه‌‌ای، چوبی، فلزی، پلاستیکی یا شیشه‌‌های رنگی
ـ هنرهای تصویری ترکیبی به صورت عکس، فیلم یا تابلوهای دیجیتالی
ـ آثار اینیستالیشن (Installation)
ـ عناصر خاکی یا زیست‌محیطی (هر اثر هنری که با کندن یا خاکریزی یا کاشتن گیاه به الگوهای مختلف ایجاد شود.)
ـ عناصر زینتی، آذینی یا عملکردی
ـ طراحی و نقاشی روی دیوار

علاوه بر فرم و گونه هنری این آثار، معیارهایی نیز برای نمایش و ارائه آثاری که به عنوان “هنر عمومی” مطرح می‌‌شوند، می‌‌توان برشمرد؛
ـ چنین آثاری می‌‌بایست به طور روشن و مشخص، ویژگی‌‌های یک اثر هنری را داشته باشند.
ـ آثار هنری که در فضاهای عمومی داخلی به نمایش در می‌‌آیند، می‌‌بایست به طور علنی قابل دسترس باشند؛ طوری که دست‌کم در طول ساعات فعالیت عادی ساختمان و بدون نیاز به تهیه بلیت یا کسب اجازه، بتوان آن را مشاهده کرد.
ـ آثار هنری که در فضاهای عمومی بیرونی به نمایش گذاشته می‌‌شوند، می‌‌بایست در طول ۲۴ ساعت شبانه‌‌روز برای عموم قابل دسترس باشند، یا اگر این آثار در محل خاصی همچون یک پارک قرار گرفته‌‌اند،‌ می‌‌بایست در طول زمان فعالیت عمومی آن مکان در دسترس همگان باشند.
ـ چنین آثاری نمی‌‌بایست مقابل بازشوها، راه‌‌های ورود و خروج و مسیر عبوری قرار گرفته و سبب مسدود شدن مسیر شوند، مگر اینکه اینچنین تغییری به عنوان ویژگی خاص نمایشی یا طراحی اثر هنری باشد.
ـ چنانچه این آثار در مکانی ویژه و خاص قرار می‌گیرند، نمی‌بایست لنداسکیپ و عوامل بازدارنده‌‌ای مانع از دیده شدن اثر شوند، یعنی می‌‌بایست بلاواسطه قابل دیده شدن باشند یا در جایی قرار بگیرند که قابلیت دیده شدن توسط مردم بسیاری را داشته باشند.
ـ چنین آثاری می‌‌بایست به طور موثری بر حضور پیاده، منظر خیابان و منظر شهری مکانی که در آن قرار می‌گیرند تاثیرگذار باشند.
ـ همچنین این آثار می‌‌توانند مکانی که در آن قرار می‌‌گیرند را، به فضایی برای تجمع و حضور مردم تبدیل نمایند و سبب افزایش و رونق فعالیت‌‌های آن مکان شوند.

در نهایت می‌‌توان گفت که با استفاده از انواع فرم‌‌های هنری و توجه به معیارهای طراحی و بصری چنین آثاری، فضاهایی همچون پارک‌‌ها، میدان‌‌ها، خیابان‌‌ها، پل‌‌ها، مکان‌‌های تاریخی و یادمانی و بسیاری فضاها و مکان‌‌های دیگر که مردم در آنها حضور دارند یا فعالیت می‌‌کنند یا به عنوان مسیر عبوری می‌باشد، را مکانی برای اجرا، نمایش و قرار دادن آثار ‌”هنر عمومی” اختصاص داد. البته تمام این موارد، بایستی با توجه به اصول معماری و طراحی شهری و هنری مربوط اجرا شوند تا از این تعامل هنر، معماری و شهرسازی، در جهت هرچه مردمی‌‌تر کردن فضاهای شهری و افزایش میزان حضور و مشارکت مردم در امور مربوط به شهر استفاده کرد.