چهار کاربرد gis در مدیریت شهری

موفقیت مدیران در بهره برداری مناسب از منابع و امکانات موجود، در گرو داشتن اطلاعات دقیق، به روز و قابل اعتماد است. سامانه اطلاعات مکانی یا سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، یکی از کارآمدترین و روبه رشدترین سیستم های اطلاعاتی برای تحقق این امر است.

– سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) چیست؟
GIS مخفف Geographic Information System به معنی سیستم اطلاعات جغرافیایی یا سامانه اطلاعات مکانی است. دریک سیستم اطلاعات جغرافیایی واژه جغرافیایی (Geographic) عبارت است از موقعیت موضوع داده ها، برحسب مختصات جغرافیایی (طول و عرض).
واژه اطلاعات (Information) نشان می دهد که داده ها در GIS برای ارائه دانسته های مفید، نه تنها به صورت نقشه ها و تصاویر رنگی بلکه بصورت گرافیک های آماری، جداول و پاسخ های نمایشی به منظور جستجوهای عملی سازماندهی می شوند.
واژه سیستم (System) نیز نشان دهنده این است که GIS از چندین قسمت متصل و وابسته به یکدیگر برای کارکرد های گوناگون، ساخته شده است. به این ترتیب می توان گفت، سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) یک سیستم اطلاعاتی تشکیل یافته از سخت افزار، نرم افزار، داده و نیروی انسانی است که قادر است داده های مکانی را اخذ، نگهداری، بازیابی، مدلسازی و تجزیه و تحلیل نموده و نتایج را به صورت متنی و یا گرافیکی ارائه کند.
GIS از دو دسته داده استفاده می کند: داده‌های مکانی و داده‌های توصیفی. آنچه GIS را به سایر سیستم‌های اطلاعاتی شبیه می ‌ند، داده‌های توصیفی است. این داده‌ها کاراکترهای آشنایی هستند که از کتابخانه‌ها، پرسش نامه‌ها، مصاحبه‌ها و نظایر آن به دست می‌آیند و مانند همه بانکهای اطلاعاتی دیگر، محتوای فیلدها و رکوردها را تکمیل می‌کنند.
اما آنچه GIS را ازسیستم های اطلاعاتی دیگر متمایز می سازد و به آن قدرت و ویژگی خاص می بخشد، داده های مکانی است. داده های مکانی ممکن است اولیه (نظیر ثبت روزانه هواشناسی در منطقه اسکی) یا ثانویه (مانند نقشه های ناهمواری های زمین) باشند ولی در هر حال در قالب سه بعد زمانی، موضوعی و مکانی می گنجد. مثلا یک حادثه سقوط بهمن، در زمان ومکان مشخصی صورت می گیرد و موضوع آن نیز مشخص است.

پیشینه GIS در جهان و ایران
در گذشته تحلیل اطلاعات به روش لایه گذاری، به صورت دستی و بدون کامپیوتر انجام می شد ولی امروزه با ظهور تکنولوژِ های سخت افزاری و نرم افزاری این کار خیلی دقیق تر و سریع تر صورت می گیرد. شاید اولین کار جدی GIS با کامپیوتر به دهه ۱۹۶۰ برگردد که در کانادا و در بخش جنگلداری و مدیریت آن مورد توجه قرار گرفت. در حالی که سابقه فناوری جی آی اس در کشورهای غربی از جمله کانادا و آمریکا به بیش از ۴۰ سال می رسد، فناوری GIS در اغلب کشورهای جهان سوم بسیار جوان است.
در ایران، اولین مرکزی که به طور رسمی استفاده از سیستم GIS را در کشور آغاز کرده است؛ سازمان نقشه برداری کشور است که در سال ۱۳۶۹ بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، عهده دار طرح به کار گیری این سیستم شد. در حال حاضر موسساتی همچون شهرداری تهران، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، وزارت صنایع و معادن، موسسه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، و سازمان جنگل ها و مراتع از سیستم GIS استفاده های متعددی می کنند.

کاربردهای GIS در مدیریت شهری
مدیریت‌ شهری‌ عبارت‌ است‌ از اداره‌ امور شهر به‌منظور ارتقاء مدیریت‌ پایدار مناطق‌ شهری‌ در سطح‌ محلی‌ بادرنظر داشتن و تبعیت‌ از اهداف‌ سیاستهای‌ ملی، اقتصادی‌ و اجتماعی‌ کشور.
امروزه مدیران شهری قادرند با به کارگیری سیستم های اطلاعاتی نوین از جمله سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS به سهولت در زمینه مسایل مختلف شهری تصمیم گیری کنند و این در حالی است که تصمیمات اتخاذ شده به دلیل پشتیبانی یک سیستم هوشمند بسیار قوی از ضریب اطمینان بسیار بالایی برخوردار است.
از این رو، با توجه به قابلیت هایGIS، این سیستم می تواند در زمینه های برنامه ریزی شهری، طراحی شهری، مدیریت بحران، مدیریت مشارکتی و ایجاد یک پایگاه اطاعات مکانی در عرصه مدیریت شهری مورد استفاده قرار بگیرد که در ادامه به شرح مختصری از هریک از این موارد می پردازیم.

الف: برنامه ریزی شهری: یکی ازمهم ترین وظایف مدیریت شهری، برنامه ریزی شهری است. بر این‌ اساس‌ برنامه‌ریزی‌ فیزیکی، اقتصادی‌ و اجتماعی‌ برای‌ یک‌ شهر، تحت‌ نظارت‌ و هدایت‌ سیستم‌ GIS می تواند در زمینه های مختلفی همچون ایجاد محیط های شهری با کیفیت، تولید و انتخاب گونه های مناسب مسکن در شهر، برنامه ریزی برای رشد معقول نواحی شهری، احیای مجدد نقاط شهری رو به اضمحلال، مشارکتی کردن برنامه ریزی و دخالت مردم در برنامه ریزی، کمک به ایجاد فرصت های اشتغال و توسعه اقتصادی و تحول در ساماندهی حمل و نقل شهری اشاره کرد.

ب: طراحی شهری: رنگ آمیزی، نورپردازی، نمایش بافت و جنس اشیاء از جمله عناوین مشترک میان نیازهای حرفه طراحی شهری و تمهیدات موجود در GIS چند بعدی است. انطباق فعالیت های شهری بر مختصات جغرافیایی و خصوصیات عوارض زمین مرجع، لایه بندی عوارض تحت مطالعه و ارزیابی شرایط زیست محیطی آن، تعیین کاربری اراضی به انضمام قابلیت های ترسیمی ، متحرک سازی عوارض و طراحی و آنالیز محیطی از قابلیت های GIS در طراحی شهری است.

ج: مدیریت مشارکتی: ارتباط مستقیم مدیریت شهری با شهروندان و خواسته های آن ها ایجاب می کند که سیستم مدیریت مشارکتی به عنوان ابزاری برای توسعه انسانی پایدار و مشارکت شهروندان در امور شهری طراحی و تدوین شود.
امروزه سیستم های اطلاعات جغرافیایی و مدل های شبیه سازی مجازی به عنوان دو فنآوری پیشرفته جوابگوی تحلیل های کارشناسی و مشارکت بهینه مردم در فرآیند تصمیم گیری شهری هستند و آینده ای پایدار را برای شهر به ارمغان خواهد آورد.
برای مثال مدیران شهری برای ایجاد فضای سبز شهری یا گسترش شبکه معابر نیاز به همکاری شهروندان دارند. از این رو با استفاده از GIS طرحها و مدل هایی را آماده می کنند که مردم عادی و ساکنان منطقه می توانند تغییرات مورد نظر را مشاهده کرده و در این زمینه با مدیران و برنامه ریزان شهری همکاری کنند.

د: پایگاه اطلاعات مکانی: متولیان مدیریت شهری با حجم بسیار زیادی از اطلاعات مواجه اند که بخش اعظمی از این اطلاعات مکان مرجع هستند. این اطلاعات زمانی می تواند مفید باشد که به صورت یک پارچه و هدف دار مدیریت شوند. سیستم اطلاعات جغرافیایی به علت قابلیت تقریباً منحصر به فردش در اتصال اطلاعات مکانی به اطلاعات توصیفی توانسته در کنار سایر برنامه های تخصصی ایجاد پایگاه های اطلاعاتی به عنوان یک وسیله توانمند و تکنولوژی کارآمد در تشکیل بانک اطلاعات به شمار می آید. در حقیقت GIS امکان مدیریت و سازماندهی داده های مکانی و توصیفی را با هدف تصمیم گیری بهینه میسر می کند.

منبع: پایگاه خبری شهر الکترونیک