شهروند کارآمد

زمانی که ارزش ها، عقاید و نگرش هایی که از سوی والدین و سپس محیط آموزشگاهی به عنوان معیارهای رفتاری کودکان و نوجوانان مورد پذیرش و پیروی قرار می گیرد، جامعه پذیری معنا می یابد. جامعه پذیری دارای دو مفهوم و مرحله کلی است: در مرحله اول که مفهوم جامعه پذیری اولیه نامیده می شود کودکان ارزش های خانواده را در خود درونی می سازند مثلا احترام به بزرگ تر، قانون و جامعه و حفظ نظم و امنیت اجتماعی و … در مرحله دوم که جامعه پذیری بسط یافته است، کودک تا مرحله پایان نوجوانی ارزش های خانواده را وارد آموزشگاه کرده و در برهه ای از مقاطع تحصیلی این ارزش ها، باورها، ارزش ها و فرهنگ برای کودکان و نوجوانان روشن تر شود و عناصر آن مورد تاکید قرار گیرد به همان نسبت تحقق شهروند کارآمد بیشتر محقق می شود.

مساله مهم در قبول نقش های با اهمیت در جامعه توسط کودکان و نوجوانان به فرایند جامعه پذیری و قبول رفتارهایی وابسته است که آنها را به عنوان یک شهروند کارآمد معرفی می کند. یادگیری مداوم رفتارهای شهروندی، اساس جامعه پذیری مطلوب را تشکیل می دهد. علا وه بر مساله تداوم، جامعه پذیری یک فرایند دو سویه است: نه تنها کودکان و نوجوانان می بایست با جامعه و آموزشگاه سازگار شوند بلکه به نوعی آموزشگاه نیز می بایست با اعضای خود سازگار شود. در نظر گرفتن جامعه پذیری کودکان به عنوان یک فرایند دوسویه در ایجاد گروه ها و تعاملا ت مشارکتی بسیار حائز اهمیت است. در حالی که کودکان و نوجوانان تغییر می یابند تا نیازهای گروه و جامعه را برآورده سازند، آموزشگاه ها و مراکز تربیتی نیز باید ساختارهای خود را به نوعی تغییر دهند تا بتوانند نیازهای اعضای مختلف را برآورده سازند. برای پیاده سازی جامعه پذیری موفق می بایست پیام های گیج کننده حذف شود تا سو تعبیرها از بین برود، پیام و یافته های موجود در آموزشگاه ها و گروه های مشارکتی باید به صورت کاملا مشخص شرح داده شود تا افراد اطلا عات مشابهی به دست آورند که بتوانند بر اساس آن تصمیم بگیرند. به سخن دیگر جامعه پذیری در گروه ها و آموزشگاه ها باید با توجه به پارامترهایی صورت پذیرد که در آن اهداف و ارزش های اجتماعی به صورت واضحی شرح داده شوند. برای رشد جامعه پذیری و مهارت های شهروندی گام های زیر به عنوان ضرورت رشد جامعه پذیری مطرح شده اند:

● گام اول: مشخص کردن مفاهیم. برای خود و دیگران و خصوصا کودکان و نوجوانان، مشخص کنید که جامعه چیست؟

باید بدانید که جامعه از آن شما و شما از آن جامعه هستید. هنگامی که تعدادی از افراد، هدف های مشترکی را تعیین کرده و در یک محل استقرار یابند، شکل گیری گروه که یکی از نتایج اجتناب ناپذیر تعامل اجتماعی است، تحقق می یابد. هر فردی بخشی از یک گروه بزرگ تر است که باید هنجارها و ارزش های آن را رعایت کند. یک شهروند کسی است که به طور موثری واجد ویژگی هایی است که او را در جهت حفظ منابع جامعه هدایت می کند. این منابع عبارتند از انسان های دیگر، محیط زیست، جهان، منابع زیرزمینی، انرژی و سوخت، سرزمین و فرهنگ. زمانی که فردی بخشی از گروه می شود، انتظار آن است که با هنجارهای گروه و جامعه موردنظر سازگار شود. به این پدیده جامعه پذیری می گویند. اگر افراد با هنجارها و ارزش های گروه و جامعه آشنا نشوند در نتیجه دچار باورها و عقاید غیرمنطقی و غلطی می شوند. بنابراین هم گروه و هم افراد هر دو باید بکوشند تا هنجارها و ارزش های گروه مورد قبول قرار گرفته و از آن تبعیت کنند.

● گام دوم: برای درک و فهم رابطه خود و دیگران با جامعه به این سوال پاسخ گویید که:

▪ جامعه و گروه چه انتظاری از شما دارد؟

▪ شما چه انتظاری از جامعه و گروه خود دارید؟

باید بدانید که برای تقویت رفتارهای شایسته و مورد پسند جامعه توجه و احترام به ارزش ها، باورها، سنت ها و در مجموع به فرهنگ آن جامعه امری ضروری است. این توجه و احترام از دوران کودکی می بایست شکل گیرند. جامعه پذیری در دوره کودکی اهمیتی انکار ناپذیر دارد به همین دلیل به بچه ها یاد می دهیم که جامعه از ما چه انتظاری دارد. ما به کودکان خود یاد می دهیم که نه تنها آنها چیزهایی را می خواهند که جامعه باید آنها را برآورده کند بلکه دیگران هم از آنها خواسته هایی دارند که وظیفه کودکان است که آنها را برآورده سازند. در این صورت است که به عنوان یک شهروند می توانند درجامعه زندگی کنند و زمینه زندگی سالم تر و بهتری را نیز برای دیگران فراهم کنند.

● گام سوم: آسیب های ناشی از عدم پذیرش افراد توسط جامعه را مشخص کنید. با کمک دیگران مشخص کنید که پیامدهای عدم پذیرش افراد از سوی جامعه چه مشکلا تی را در پی دارد. مثلا : افسردگی، انزوا، رها کردن مسوولیت، سرگشتگی، اضطراب و… باید دانست که میزان پذیرش افراد از جامعه به میزان پذیرش جامعه از افراد بستگی دارد. در واقع انطباق دو سویه بین گروه ها و فرهنگ از یک سو و افراد از سوی دیگر امکان رشد رفتارهای مسوولا نه را فراهم می کند. باید دانست که میزان پذیرش افراد از جامعه به میزان پذیرش جامعه از افراد بستگی دارد. در واقع انطباق دو سویه بین گروه ها و فرهنگ از یک سوی و افراد از سوی دیگر امکان رشد رفتارهای مسوولا نه را فراهم می کند.

● گام چهارم: با کمک دیگران راه ها و اقدامات لا زمی را که برای تحقق خواسته های جامعه امکان پذیر است مشخص کنید. برای درک و تحقق خواسته های جامعه و گروه، مسوولیت جامعه پذیری کودکان از دوران اولیه بر عهده والدین است. اگر چه والدین هنجارهای اجتماعی را زیرپا بگذارند و در عین حال بر رعایت آنها تاکید کنند، فرزندان خود را دچار سردرگمی خواهند کرد.بنابراین توجه به گفتار و اعمال در محیط کنترل حائز اهمیت بسیاری است. به همین ترتیب در سطح جامعه و در آموزشگاه ها نیز تطابق دستورالعمل ها، گفتار و رفتارها از سوی معلمین و مربیان و در نهایت در دوران بزرگسالی در سازمان ها توسط مدیران و همکاران قادر است که فرد جامعه پذیری مجددی را به وجود آورد. برای جامعه پذیر کردن افراد در خانواده، آموزشگاه و سازمان مراحل زیر مطرح شده است.
▪ آشنا کردن فرد با اهداف و قوانین خانواده، سازمان و جامعه.

▪ آشنا کردن با مقرراتی چون نحوه گفت وگو، ساعت خواب و بیداری، ساعات کار، نحوه تشویق ها،
شرایط مشارکت گروهی و
…
▪ آشنا کردن افراد با وظایف و مسوولیت های محوله.

▪ نشان دادن تعامل ها، منابع قدرت، چگونگی توزیع قدرت و ثروت، مرزها.

▪ تاکید بر ارزش ها، باورها و اعتقادات پذیرفته شده و مورد قبول اکثریت مردم و جامعه به عنوان ارزش های همساز و همگام با نیازها و قدرت باروری شخصی.

نویسنده: دکتر سید حمید آتش پور – احسان کاظمی – سعیده تندران اصفهانی .
منبع: روزنامه مردم سالاری