تعاریف و مفاهیم مشارکت

در دهه ۱۹۶۰ میلادی ، تئوریهای انسان گرایانه در شهر سازی مطرح شد . این تئوریها انقلاب مشارکت را بوجود آورد . انقلاب مشارکت عکس العملی است در برابر دیدگاه سابق شهرسازی که مردم را فراموش کرده بود ، مردمی که محور اساسی برنامه ریزی شهر و شهرسازی محسوب می گردند . برای مردم شهرسازی می کردند، نه با مردم و این نتیجه اش به انفعال کشیدن مردم بود. در دیدگاههای انسان گرایانه سعی شده است که فاصله بین مردم و مدیران شهری کم شود . مشارکت در واقع پاسخ به شرایطی بود که جوامع به خصوص مدیریت ها در جهان پر تغییر با آن مواجه شدند. اما مشارکت چیست؟
در تعریف عام مشارکت ، سهیم بودن افراد گوناگون در انجام امر خاص مد نظر است ، اما در تعبیر خاصی که از مشارکت می شود، مراد از شرکت دادن مردم به همراه دولت و مسئولین دولتی در اداره امور کشور یا منطقه ای معین است ، و از نظر جامعه شناختی ، مشارکت ، همکاری و همیاری اعضای گروههای اجتماعی به منظور انجام کاری به صورت دسته جمعی است.
” مشارکت عبارتست از دخالت موثر اعضای یک گروه یا جامعه ( و یا نمایندگان آنها ) در تمامی فعالیتها و تصمیم گیریهای که به کل گروه و جامعه مربوط می باشد”.
دایره المعارف شهر سازی ، مشارکت عمومی در شهرسازی را این گونه تعریف می کند.
” مشارکت عمومی در شهرسازی ابزاری است که بوسیله آن اعضای جامعه قادر به شرکت کردن در تدوین سیاستها و طرحهایی می کردند که بر روی محیط زندگی آنها تاثیر می گذارد.”
از نظر بانک جهانی ” مشارکت فرایندی است که از طریق آن بهره وران، کنترل خود را بر روندهای توسعه و تصمیمات و منابع که مرتبط با برنامه است، با هم تقسیم می کنند.”
کمیسیون اسکفینگتون در بریتانیا مشارکت شهروندان را چنین تعریف می کند: ” مشارکت به نظر ما ، سهیم شدن مردم درتدوین سیاستها و پیشنهادها است.”
بر مبنای تعاریفی که ذکر گردید ، می توان گفت که شهرسازی مشارکتی فرایندی است که در آن عموم شهروندان در فعالیتهای شهرسازی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر روی زندگی آن تاثیر دارد ، دخالت می کنند.
” مشارکت در اغلب متون ، عمدتا به معنای شرکت دادن مردم با یکدیگر در انجام کاری و شریک شدن در منافع کار آمده است، کلمه مشارکت معادل اصطلاح (participation )انگلیسی است که این کلمه از ریشه part به معنای قسمت ، جزء و بخش گرفته شده است و به معنای سهیم شدن در چیزی و یا قسمتی از آن چیز معنا می دهد”.
اگر از دید مدیریتی به مشارکت نگریسته شود ، مشارکت فعال مردم در فرایند توسعه از پایین به عنوان یک نوع قدرت و ابتکار ساکنان در پیشبرد توسعه زیستگاههای مسکونی قلمداد می گردد . به طوری که دیوید مارسدن و پیتر الکی معتقدند : مشارکت به توزیع قدرت در جامعه مربوط است زیرا این قدرت است که گروهها را قادر می سازد که تعیین کنند کدام نیازها به و نیازهای چه کسانی از طریق توزیع و یا بکارگیری چه منابعی ؟ برطرف خواهد شد .
همچنین مشارکت می تواند به عنوان زمینه موثر در جهت بخشی نظام ارزش جامعه در تعیین اهداف مورد نظر جامعه شهری از کارکرد ارزنده ای برخوردار باشد .” سالیما عمر” بر اساس این دریافت از مشارکت می گوید :” فرایند مشارکت ، مداخله و کنترل مردم ، بیشتر به تعیین آنچه که از دیدگاه خود مردم یک زندگی بهتر را تشکیل می دهد منجر خواهد شد در این صورت تصمیماتی در ارتباط با این که چه چیزی یک زندگی را بهتر می سازد ، پیش از اینکه با آنچه مردم مهم و مقدس می شمارند منافات داشته باشد ، نظام ارزشی آن را منعکس می کند . ”
میسرا تقریباً از همین دیدگاه و با ارزش قائل شدن به رای و نظر و خواست مردم در تعیین سرنوشت خویش می گوید . “مشارکت عبارتست از رشد توانیهای اساسی بشر از جمله شان و منزلت انسانی و مسئول ساختن بشر در رویارویی نیروی تصمیم گیری و عمل سنجیده و از روی فکر باشد”