سطوح مدیریت شهری در ایران

سطوح مدیریت شهری ایران را می توان بر اساس عملکرد ویا بر اساس حوزه فعالیت آنها تقسیم بندی کرد.

بر اساس عملکرد و نقش سازمانها
وزارتخانه ها
کلیه وزاتخانه های موجود دارای ماهیت و عملکرد بخشی بوده و کلیه امور تحت نظارت و مرتبط با خود را اداره می کنند و این وزارتخانه ها برای پوشش دادن امور مربوطه خود در سطح کشور اقدام به ایجاد سلسله مراتب جغرافیایی منطبق با نظام تقسیمات سیاسی می کرده اند. کلیه این واحدهای تابعه تحت نظر یک واحد مرکزی به انجام وظایف و اجرای مصوبات و دستورات می پردازند. در این نظام جریان تصمیم گیری و هدایت به صورت یک طرف و از بالابه پایین برقرار است و واحدهای پایین دست عموماً از قدرت تصمیم گیری و حتی پاره ای از مواقع از قدرت تصمیم سازی برخوردار نیستند.

سازمانهای هماهنگ کننده
برای تعدیل و هماهنگ سازی عملکردهای بخشهای وزارتخانه های مختلف و ایجاد هماهنگی های بخشی ، سازمانهای هماهنگ کننده با ماهیت و عملکرد میان بخش وجود دارند که از نظر سازمان در حد معاونت و رئیس جمهوری مطرح هستند مهمترین این سازمانها و وزارتخانه ها عبارتند از سازمان مسکن و شهر سازی ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و وزارت کشور . در وضعیت موجود این سازمانها تمرکز گرایی زیادی دارند و تقریبا ، تمام تصمیم گیری های اصلی آنها در مرکز انجام می گیرد . وظایف هماهنگ کنندگی این سازمانها بیشتر ماهیت بخشی داشته و کمتر جنبه های هماهنگی فضایی و مکانی دارد .

شهرداری ها
شهرداری ها به عنوان مهمترین عنصر در سیستم مدیریت شهری از جایگاه و خاصی درنظام سازمانهای اداری کشور برخوردارند که آنها را از دو گروه قبلی ممتاز می کند . به این معنا که شهرداری ها به لحاظ طبقه بندی های حقوقی و اداری جز موسسات عمومی محسوب می شوند در این مفهوم شهرداری یک نهاد عمومی ، اما غیر دولتی است که اقتدار و رسمیت آن ناشی از رای نمایندگان مردم است. با این حال در ایران هیچ گاه به طور کامل از استقلال کامل برخوردار نبوده و همیشه به درجات مختلف تحت نفوذ دولت قرار داشته اند.
در نمودار زیر ارثباط بخشهای مدیریت شهری را با همدیگر مشاهده می نمایید.

بر اساس حوزه فعالیت
با توجه به ارتباطات و تأثیرهایی که سازمانهای کشوری و استانی بر مدیریت شهری اعمال می کنند ، می توان برای مدیریت شهری در ایران سه سطح قائل شد : یک سطح کلان ، دیگری سطح منطقه ای و سومی سطح محلی.

سطح کلان مدیریت شهری
در این سطح ، وزارتخانه ها، سازمانها و دستگاههایی قرار می گیرند که حیطه اختیار و عمل آنها کل کشور است و توانایی تصمیم گیری برای مدیریت شهری را دارند. مهمترین این نهادها عبارتند از :

وزارت کشور
در رأس وزارتخانه ها و سازمانهای مؤثر بر مدیریت شهری و شهرداریها ، وزرات کشور قرار دارد که قدیمی ترین وزارتخانه کشور است و پیشینه آن به عهد ناصرالدین شاه باز می گردد. انتخاب شهرداران در شهرهایی با جمعیت بیشتر از دویست هزار نفر که شهرهای مهم کشور محسوب می شوند ، با وزیر کشور است.
در این وزارتخانه ، معاونت هماهنگی امور عمرانی متشکل از اداره کل امور شوراهای اسلامی شهر و شهرداریها ، دفتر فنی ، دفتر مطالعات و هماهنگی امور ایمنی و بازسازی ، دفتر برنامه ریزی عمرانی و دبیرخانه شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور ، عهده دار انجام وظایف وزارت کشور در رابطه با شهرداریها هستند .
معاونت هماهنگی امور عمرانی ، به میزان زیادی ، وظایفی ر ا که بر عهده سازمان شهرداریها گذاشته شده بود ، پیش می برد .

وزارت مسکن و شهرسازی
وزارت مسکن و شهرسازی بیشتر به شهرسازی و تأمین مسکن می پردازد . ارتباط وزارت مسکن و شهرسازی با مدیریت شهری در حیطه مدیریت و نظارت بر طرحهای جامع است . برخی از وظایف این وزارتخانه که پیوندی بیشتر با مدیریت شهری دارد ، عبارت است از :
– تهیه معیارها و ضوابط و آیین نامه های شهر سازی .
– نظارت بر اجرای مراحل گوناگون طرحهای تفصیلی شهری .
– اجرای طرحهای عمران شهری

شورای عالی شهر سازی و معماری
براساس ماده ۹۷ و ماده الحاقی به قانون شهرداری که در سال ۱۳۴۷ به تصویب هیئت وزیران رسید ، برای رسیدگی و پیش برد اقدامات شهرسازی و هماهنگ کردن برنامه ها ، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در وزارت مسکن و شهر سازی تشکیل شده است . اعضای کنونی این شورا عبارتند از : وزیر مسکن و شهرسازی ، وزیر کشور ، وزیر امور اقتصادی و دارایی ، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ، وزیر نیرو ، وزیر بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ، وزیر کشاورزی ، رئیس سازمان برنامه و بودجه ، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست .

سطح منطقه ای مدیریت شهری
با توجه به تقسیم بندی استانی کشور ، مدیریت شهری در این سطح نیز قابل بررسی است . در سطح منطقه ای یا استانی ، سازمان مستقل مدیریت شهری وجود ندارد . بلکه سازمانهای موجود ، شعبه های استانی وزارتخانه ها و سازمانهای کشوری محسوب می شوند .

استانداری
استاندار ، بالاترین مقام اداری موثر بر مدیریت شهری در سطح استان است . انتخاب شهرداران شهرهایی با جمعیت کمتر از دویست هزار نفر با استاندارد است . استانداری از فرمانداریها و بخشداریها تشکیل شده و مسائل مربوط به مدیریت شهری را بیشتر از طریق معاونت امور عمرانی پی گیری می کند . این معاونت که می توان آن را تشکیلات استانی معاونت هماهنگی امور عمرانی وزارت کشور دانست ، نقش رابط میان وزارت کشور با شهرداریها را به عهده دارد .
وزارت مسکن و شهر سازی و دیگر وزارتخانه ها و سازمانهای کشوری ، هر یک در سطح استان ها ، ادارات و شعبه هایی دارند .

سطح محلی
در سطح محلی یا سطح شهرها ، به جز شهرداری که عمده ترین نقش را در مدیریت شهری بر عهده دارد ، سازمانها و گروههای دیگر اعم از رسمی و غیر رسمی نیز سهیم اند . عناصر رسمی تصمیم گیری مدیریت شهری در شهرها به میزان زیادی یکسان هستند این عناصر عبارتند از :

شهرداری
شهرداری در سطح محلی از عناصر اصلی تصمیم گیری به شمار می رود و مهمترین نقش را در مدیریت شهری ( در سطح شهر ) بر عهده دارد . در سالهای اخیر ، بسیاری از تصمیمهایی که مراجع مختلف درباره شهر گرفته اند ، ارتباط مستقیم با خواسته ها و تصمیمات شهرداری داشته است . البته میزان این تاثیرگذاری بر حسب شرایط و قدرت شهرداران متفاوت است .

– شورای اسلامی شهر
طبق قانون اساسی و قانون شوراهای اسلامی ، نقش اصلی در مدیریت شهری بر عهده شوراهای اسلامی شهر که نمایندگانش از طرف مردم انتخاب شده اند و تعیین کننده شهردار می باشند ، گذاشته شده است . همه برنامه ها و تصمیمهای شهرداری باید با هماهنگی و نظارت این شوراها انجام پذیرد . طبق قانون شوراهای اسلامی ، شورای شهر به منظور پیش برد برنامه های اجتماعی ، اقتصادی ، عمرانی ، بهداشتی ، فرهنگی ، آموزشی و دیگر امور رفاهی با همکاری مردم و نظارت بر امور شهر تشکیل می شود .

فرمانداری
فرمانداری به سبب نظارت عالیه ای که بر کلیه امور شهرستان دارد ، از عناصر مهم در تصمیم گیری و هدایت مدیریت شهری به شمار می آید . در حال حاضر وابستگی زیاد شهرداریها به وزارت کشور این وابستگی را تقویت می کند .