مدیریت امور شهری

مدیریت شهری از آن مباحث فوق العاده مهم در حوزه شهری و مدیریتی به حساب می آید که متاسفانه توجه مناسبی به آن نشده است. در این یادداشت در جهت آشنایی بیشتر با این موضوع حیاتی، سعی شده، به چهار نکته مهم مدیریت شهری از دو منظر علمی یا حقیقی و حقوقی اشاره شود. در بخش نخست که شامل نکات اول و دوم می شود، جایگاه رشته مدیریت شهری در میان سایر رشته های علمی مشخص شده و نقش و اثر ارتباط این شاخه علمی با سایر علوم در پیشرفت مدیریت شهری، ترسیم می شود. در بخش دوم (نکات سوم و چهارم) مشکلات و جایگاه و وظایف مدیریت شهری در شوراها و شهرداری ها معین می شود.

● نکته اول
در بررسی موضوع و مفهوم مدیریت شهری، ضروری است جایگاه رشته مزبور را در میان سایر رشته های علمی معین کرد. بدین منظور باید به سوالات اساسی زیر پاسخ داد؛
۱) آیا مدیریت شهری، دانشی فرارشته یی است؟
۲) آیا مدیریت شهری، دانشی بین رشته یی است؟
۳) آیا مدیریت شهری، دانشی چندرشته یی است؟
۴) یا اینکه رشته یی مستقل به شمار می رود؟
همچنین ضروری است برای تبیین مفهوم مدیریت شهری، چارچوب پارادایم و سیر تحول آن را مورد بررسی قرار داد؛
مراحل تحول هر یک از علوم قابل بررسی در خصوص مدیریت شهری از دید توماس کوهن به شرح ذیل است؛
۱) مرحله ایجاد پارادایم؛ مرحله یی است که در جامعه علمی هیچ توافقی در مورد یک پارادایم مرکزی وجود ندارد.
۲) مرحله رشد پارادایم در این مرحله تکاپوی بی سابقه یی برای هماهنگ ساختن روش ها و برخوردهای متعارض و متضاد فعالیت های علمی صورت می گیرد. هدف آن ایجاد زبان مشترکی برای همه دست اندرکاران است.
۳) مرحله انسجام پارادایم؛ در این مرحله، عوامل روش های تحقیق و تئوری های حل مشکلات حوزه دانش توسط پارادایم از اصول و تئوری هایی تشکیل شده است که به وسیله آن، تلاش های پژوهشی جامعه علمی و فعالیت های علمی جامعه حرفه یی را هدایت می کند. با توجه به موارد ذکر شده، به نظر می رسد مدیریت شهری در حد پایان مرحله اول و ابتدای مرحله دوم قرار دارد، یعنی مدیریت شهری در جامعه ما، در حال رشد است، اما هنوز انسجام لازم را به دست نیاورده است.

● نکته دوم
رابطه معرفت شناسی میان کلیه موضوع های دانش شامل علوم، هنر، علوم انسانی (از جمله مدیریت به مفهوم اعم آن و مدیریت شهری به مفهوم اخص آن) وجود دارد. این رابطه در پیوند و ارتباط میان ماهیت و محتوای رشته و ابزار، رویکردها و روش هایی که در آن زمینه وجود دارد، دیده می شود. موضوع، محتوا، ساختار و ماهیت هر رشته، روش ها، فنون یا رویه هایی را که باید در فعالیت های مربوط به آن رشته مورد استفاده قرار گیرند تعیین می کند. معرفت شناسی و فلسفه علوم کمک می کند تا مدیریت شهری به عنوان رشته یی مستقل به شکلی جامع و مانع تعریف شود. باز هم با توجه به موارد مذکور، مدیریت شهری می تواند با رشته های جنبی ارتباط برقرار کند و اگر بخواهد رشته یی مستقل باشد، باید بتواند با کمک گرفتن از معرفت شناسی و فلسفه علوم برای خود پایه تئوریک ایجاد کند و صاحب تئوری شود.

● نکته سوم
تا قبل از شکل گیری شوراهای اسلامی شهرها، نظام مدیریت شهری در ایران مشروعیت خود را از حکومت مرکزی کسب می کرده است، نه از مردم. بحران مشروعیت از زمان رضاشاه تا انقلاب اسلامی وجود داشته و بعد از انقلاب هم کم و بیش ادامه یافته است. علت فقدان آن نیز فقدان هر نوع مشروعیت اعم از سنتی و منطقی در نظام اجتماعی ایران برای مدیریت شهری در کشور است. زیرا، شهرداری به شکل و هیئتی که وجود دارد، سابقه سنتی نداشته است. از طرفی بر خلاف سیستم شهری در اروپا، رابطه متقابل و منطقی یی مبتنی بر انتخابات انجمن شهر بین جامعه و مدیریت شهر وجود نداشت. فقدان مشروعیت مدیریت شهری در کشور موجب شد تا اولاً؛ مردم، مدیریت شهری و شهرداری را نپذیرند ؛ ثانیاً؛ ارزیابی مثبتی از شهرداری نداشته باشند؛ ثالثاً؛ شهرداری و اقدامات آن را قلباً مشروع و قانونی ندانند. در چنین وضعیتی، گرایش ها و ارزش های جامعه با گرایش های سازمان مدیریت شهری ناهماهنگ هستند و در تقابل و تعارض با یکدیگر قرار می گیرند. تشکیل شوراهای شهر، با اینکه اولین و مهمترین گام در راه مشروعیت بخشیدن به نظام مدیریت شهری در ایران است، ولی تمام راه نیست. رسیدن به این مقصود مستلزم صبر و حوصله تا نهادینه شدن این نهاد اجتماعی جدید و فراگیر است. (کامروا، مجله آبادی، شماره ۳۲)

● نکته چهارم
ماده ۱۳۷ قانون برنامه پنج ساله چهارم، قصد و هدف حاکمیت را واگذاری آن دسته از وظایفی می داند که جنبه محلی دارد و این کار با توجه به توانایی های شهرداری ها و با تامین منابع اعتباری ذیربط به مدیریت شهر صورت می گیرد. این وظایف در طول برنامه پنج ساله چهارم به تدریج به پیشنهاد وزارت کشور و سازمان مدیریت و برنامه ریزی، در هیات دولت بررسی و تصویب می شود. این ماده قانونی استراتژی مدیریت شهری را در برنامه پنج ساله چهارم تعیین کرده است. خوشبختانه با مطالعات انجام شده توسط مرکز پژوهش شهری و روستایی وزارت کشور با عنوان «امکان سنجی واگذاری وظایف جدید شهرداری ها»، وظایف و اولویت های انتقال وظایف مشخص شده است. ماده مذکور با پشتیبانی این مطالعات تحقق عینی خواهد یافت و مدیریت شهری به سمت مدیریت واحد شهری حرکت خواهد کرد، امری که آمادگی کامل نهادهای مدیریت شهری را می طلبد.

علی نوذرپور ـ رئیس سابق مرکز آموزش و پژوهش شورای عالی استان ها – روزنامه اعتماد