سرای محله، تجلیگاه هویت محلی

رضا ظریفی:
در گذشته‌هایی نه چندان دور، پیش از آنکه شهر جمعیت چند ده میلیونی خود را با این گستره وسیع تجربه کند، تنها چند محله وجود داشتند که شهر در همه آنها خلاصه می‌شد.

این محله‌ها هر کدام هویت خاص خود را داشتند که این هویت در تعاملی دوسویه میان ساکنان آن محله، نام و سابقه محله، شکل گرفته بود.بر همین اساس است که تبصره ۲ ماده ۴ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب ۱۵/۴/۶۲ محله را یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین تقسیمات کشوری معرفی می‌کند که در واقع یکی از واحدهای پایه برنامه‌ریزی در ساخت فضاهای شهری است.

اما هویت محله‌های قدیمی شهر را نمی‌توان آنطور که باید در محله‌های جدید دید. شهر، گسترش یافته و فرهنگ‌های گوناگون ناشی از قومیت‌های مختلف در کنار هم زندگی می‌کنند. باید به فکر چاره بود و با گسترش فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و مشارکت شهروندان، هویت تازه‌ای برای محله‌ها رقم زد. این طرحی است که توسط سرای محله به اجرا گذاشته می‌شود.

محله، رکنی است بین خانواده و شهر؛ فضای جغرافیایی خاصی دارد و هر خانواده نسبت به محل سکونت خود احساس خاصی مانند خانه‌اش دارد. این احساس موجب می‌شود تا هر کدام از ما به هنگام ورود به محدوده محله‌مان، حس آشنایی را تجربه کنیم. در گذشته هر محله نامی داشت که برگرفته از افراد معروف ساکن در آن محل یا برگرفته از موضوعیتی خاص بوده است. نام بسیاری از محله‌های تاریخی تهران چون سنگلج، بازار، عودلاجان و پامنار از گذشته‌های دور آشنای بسیاری از شهروندان تهرانی  بوده است. در دهه‌های اخیر با رشد همه‌جانبه شهر، کارشناسان نگران موضوعی به نام هویت شهر شدند که با گسترش محدوده‌های شهری با چالشی جدی مواجه شده بود؛ از همین رو کارشناسان توصیه کردند که تفکیک شهر به واحدهای کوچک یا همان محله و توسعه امر محله‌محوری می‌تواند به احیای فرهنگ محله‌ای کمک کند.

بر همین اساس است که تشکیل مجموعه‌هایی با عنوان سرای محله در مناطق ۲۲ گانه تهران براساس ضوابط محله‌ای می‌تواند مشارکت مردم در امور فرهنگی و اجتماعی را به همراه داشته باشد. اما برای اجرای این موضوع شهرداری تهران به‌عنوان متولی اصلی اداره شهر، امکانات لازم را برای محقق شدن این امر مهیا می‌کند. در همین ارتباط بود که دکتر محمدهادی ایازی هفته گذشته با حضور در دویست و بیست و یکمین جلسه شورای اسلامی شهر تهران درباره سرای محله صحبت کرد.

او گفت: با تصویب لایحه سرای محله فعالیت فرهنگی و اجتماعی و خدماتی در محله‌ها دچار تحول جدی شده و هزینه سنگینی که هم‌اکنون به شهرداری تحمیل می‌شود از دوش این نهاد برداشته خواهد شد.در حال حاضر ۱۳۲۰ مجموعه فرهنگی ، اجتماعی، هنری ، آموزشی و ورزشی در تهران با مدیریت بخش‌های مختلف شهرداری از جمله معاونت اجتماعی‌ سازمان فرهنگی و هنری، سازمان ورزش و … فعالیت می‌کنند در حالی‌که کارکرد بسیاری از آنها محلی است.

لایحه تشکیل سرای محله با ۸ماده درباره تعاریف، ارکان، تشکیل و فعالیت کارگروه‌های تخصصی زیر نظر شهردار محله، شرایط احراز سمت شهردار محله، انتصاب، وظایف کارگروه‌های تخصصی، بهره‌برداری از امکانات و آیین‌نامه‌های اجرایی به شورای شهر تهران ارائه شده است که در هر بخش نیز به تفصیل درباره وظایف صحبت شده است.

مدیر کیست؟

هدف از راه‌اندازی سرای محله مشارکت شهروندان در امور مربوط به‌خودشان و در نهایت واگذاری تصمیم‌گیری‌های محله به‌خود آنهاست.

این نکته‌ از اهداف اصلی شروع به کار سراهای محله است که در لایحه مربوط نیز به آن اشاره شده است. این سراها توسط هیأت‌های مدیره‌ای اداره خواهند شد که اعضای آن اعضای شورایاری، شهردار محله و مسئولان کارگروه‌های تخصصی هستند. وظیفه آنها نیز برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و نظارت بر امور محله در چارچوب‌های سیاست‌های اجرایی شهرداری است.

اما از دیگر نکات قابل توجه در سراهای محله و حضور شهروندان در این طرح، حضور شهردار محله و کارگروه‌های تخصصی است.

طبق تعریف ارائه شده شهردار محله شخصی است که به پیشنهاد و انتخاب شورایاری از بین اعضا یا خارج از اعضای شورایاری برای ۲سال با حکم شهردار منطقه به‌صورت افتخاری تعیین شده و برای اجرای وظایف محوله فعالیت می‌کند. کارگروه‌های تخصصی نیز افرادی از ساکنان همان محله هستند که برای پیشرفت محله خود در ۶ کارگروه ورزش و تربیت بدنی، فرهنگی و هنری، آموزش و مشارکت‌های شهروندی، اجتماعی و توانمند‌سازی‌، بهداشت و سلامت و مدیریت بحران و ایمنی حضور خواهند داشت. این کارگروه‌ها ۵ تا ۷ عضو خواهند داشت که باید یک نفر از اعضای شورایاری و بقیه از افراد متخصص همان محله باشند. یک نفر هم به‌عنوان مدیر کارگروه توسط شهردار محله انتخاب می‌شود.

شهر بزرگ، شهرداری کوچک

یکی از شیوه‌های مؤثر مدیریتی در دنیای حاضر کوچک شدن دایره مدیریتی یا همان واگذاری وظایف به دیگران است. به‌طور حتم یک مجموعه مدیریتی با دامنه‌ای وسیع نمی‌تواند آن طور که باید در ارائه خدمات یکسان موفق باشد؛ از همین روست که در چند سال اخیر این موضوع در همه نهادها مطرح شده و شهرداری تهران به‌عنوان یکی از پیشگامان این موضوع، طرح ناحیه محوری و محله‌محوری را اجرا کرده تا با جزئی شدن امور، شهروندان خود برای اداره محله‌شان دست به کار شوند.

دکتر محمد هادی ایازی، معاون اجتماعی شهرداری تهران نیز با اشاره به این موضوع و واگذاری زمین‌های چمن و ۲۰۰ خانه سلامت به شورایاری‌ها و برقرار شدن ارتباط مناسب با شهروندان در محله‌ها گفت: اگر مدیریت این مجموعه‌های فرهنگی و اجتماعی به‌خود مردم واگذار شود بسیار تاثیر‌گذار خواهد بود.

معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری به کارکنان مشغول در این مجموعه‌ها نیز اشاره کرده و گفت: ۳ هزار و ۳۲۰ نیروی انسانی در حال حاضر در این مراکز با انواع مختلف قراردادها مشغول به کار هستند که این در دراز مدت برای شهرداری مشکل ساز خواهد شد درصورتی که با تصویب این لایحه، نوع خدمت رسانی این افراد نیز تعیین تکلیف می‌شود.

وی ادامه داد: ۱۵۰ مرکز فرهنگی در محله‌ها وجود دارند که مدیریت آنها می‌تواند به دست شهروندان سپرده شده و به سرای محله تبدیل شوند، نیروهای فرهنگی بازنشسته نیز برای حضور در این سراها وجود دارند.

به ثمر نشستن چنین طرحی و اجرای آن برای محله‌ها نتایجی مثبت به‌دنبال خواهد داشت که برای مشاهده این امر باید به انتظار نشست تا شورای اسلامی شهر تهران در جلسه‌های آتی خود در باره سرای محله تصمیم‌گیری کند؛تصمیمی که به گفته معاون اجتماعی شهرداری تهران درصورت تصویب موجب افزایش مشارکت شهروندان در محله‌ها خواهد شد.

اعضای شورای شهر چه گفتند؟

ارائه طرح سرای‌محله و مدیریت آن موجب شد تا اعضای شورای اسلامی شهر تهران واکنش‌های متفاوتی داشته باشند. تعدادی از اعضا موافق بودند و تعدادی دیگر نظراتی را ارائه دادند که برای اجرای بهتر طرح می‌توان از آنها استفاده کرد.
در ادامه نظر اعضای شورای اسلامی شهر را که در جلسه دویست و بیست و یکم حضور داشتند، می‌خوانید.

مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران: وقتی موضوعی مصوب می‌شود به‌صورت قانون درمی‌آید، عوض شدن شهردار در تغییر آن امکان ندارد.
چمران رئیس شورا ‌ تصریح کرد: مردم در محله‌های مختلف با سلایق مختلف چگونه می‌توانند مدیریت سرای محله را عهده‌دار باشند؟ در حال حاضر شورایاری‌ها نیز با همین مشکل مواجه هستند. شورایاری‌ها آنچه مطابق صنف و درآمدهای خودشان است مطابق آن تصمیم می‌گیرند و همه نیازهای مردم در نظر گرفته نمی‌شود. به عقیده بنده نسبت به مدیریت سرای محله باید با دید کامل‌تری بنگریم، این طرح نیاز به زمان دارد تا مجددا بررسی شود.

رسول خادم، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران: ایجاد سرای محله برای هر محل در تهران جزو وظایف شهرداری است. طبق بررسی‌های کمیسیون فرهنگی و اجتماعی قرار بود مجموعه‌های ستادی و اجرایی مناطق و نواحی به حد ضرورت نیروی انسانی آنها کاهش پیدا کند اما ساختار تشکیلات شهرداری در محله‌ها افزایش یافته است. خادم نسبت به زمان ارائه این طرح اعتراض داشت. او در ادامه گفت: هم‌اکنون زمان مناسبی برای ارائه این طرح نیست چرا که عملکردی از ناحیه محوری در مناطق ندیده‌ایم.
رسول خادم، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورا در ادامه گفت: این لایحه دو بخش است؛ یک بخش سرای‌محله است که یک پروژه محسوب می‌شود، بخش دیگر بحث مدیریت محله است. در این لایحه با سرای‌محله کاری نداریم، سرای محله تا این حد نیاز به، به  درازا کشیدن ندارد ما می‌خواهیم بدانیم عملا بحث مدیریت، حاکم بر کیست؟

معصومه ابتکار، عضو کمیسیون توسعه و عمران شورای اسلامی شهر تهران: سرای محله‌ای که تا الان شکل گرفته موفق بوده است، در حال حاضر نیز شاهد تحول خوبی در محله‌ها هستیم، آنچه در اینجا آمده تداخلی در این مرحله ندارد. بنده معتقدم این طرح نیازمند اصلاحاتی است که باید در کمیسیون‌ها بررسی شود ضمن اینکه ضرورت آن احساس می‌شود.

خسرو دانشجو، سخنگوی شورای شهر: دو نوع نگاه می‌توانیم به مدیریت تهران داشته باشیم، یکی مدیریت از بالا به پائین است که در آن باید تغییرات اساسی ایجاد کنیم و دیگری مدیریت از پایین به بالا‌ست که نیازمند مشارکت مردم در شهر است. به عقیده بنده تا وقتی تکلیف خود را با مدیریت کلان مشخص نکنیم وضعیت این موضوع نیز مشخص نمی‌شود، یک بدنه چاق و فربه با تعداد زیادی کارشناس مشغول کار هستند و یک دفعه می‌گوییم آنها کار خود را انجام دهند ما نیز از پایین مدیریت را انجام می‌دهیم، این دو در کنار یکدیگر نمی‌توانند اجرا شوند چرا که مغایرت‌هایی با یکدیگر دارند.