مهندسی ارزش در طرح‌های شهری

دکتر اصغر نصیری:
چندی پیش شهردار تهران پیشنهاد کرد از یگانه روش عادلانه تحت عنوان «مهندسی ارزش» در سطح بین‌المللی استفاده شود.

این سخن در شرایطی بیان شد که قانون برنامه چهارم توسعه کشور نیز بر لزوم استفاده شهرداری‌ها از جمله تهران از فناوری مهندسی ارزش تاکید کرده است.

حجم زیاد منابع مورد نیاز طرح‌ها و ضرورت ارتقای کیفیت ارائه خدمات و افزایش رضایت شهروندان و در عین حال کاهش هزینه‌های طراحی و اجرای آنها، ضرورت استفاده از رویکرد مهندسی ارزش را در راستای نیل به اهداف بهینه خدماتی ایجاب می‌کند.

شهرداری تهران همه ساله از جانب طرح‌های نیمه تمام مبالغ بسیار هنگفتی متضرر می‌شود و عمده این خسران به دلیل عدم تخصیص بهنگام و بجای بودجه و همچنین هزینه‌های نامتناسب با کارکردهای پروژه‌ها است. در صورتی که بتوان با اعمال روش‌هایی همچون مهندسی ارزش، هزینه انجام پروژه‌های عمرانی را به حداقل رساند، کمک بزرگی به اتمام پروژه‌ها و بهره‌برداری سریع‌تر و موثرتر از آنها خواهد شد.

تجربه جهانی نشان می‌دهد که هر واحد هزینه برای مهندسی ارزش، ۱۵ تا ۳۵ واحد صرفه‌جویی در پی دارد. از آنجا که در تهران طرح‌های بزرگ و متنوعی در حال اجرا بوده و اعتبارات زیادی را به خود اختصاص می‌دهند، استفاده از مهندسی ارزش در مراحل مختلف طرح‌ها ضروری است.

مهندسی ارزش یکی از روش‌های علمی مورد توجه کشورهای پیشرفته صنعتی در سالهای اخیر است. این روش که شروعش به نیمه دوم قرن بیستم برمی‌گردد و در مراحل گوناگون یک پروژه کاربرد دارد و عامل اصلی برای افزایش کیفیت به شمار می‌رود.

مهندسی ارزش ویژگی‌هایی چون افزایش کیفیت روند پروژه‌ها، سرویس‌دهی هر چه بیشتر به مشتریان پروژه، کاهش زمان انجام پروژه‌ها و کاهش هزینه‌ها در پروژه‌ها (تا ۱۵ درصد) دارد. اگر چه ممکن است باعث افزایش قیمت اولیه بشود، اما مهندسان پروژه‌ها، مشاوران و کارفرمایان ترجیح می‌دهند کار با کیفیت پیش برود.

 حتی اگر قیمت اولیه افزایش یابد امروز در اکثر کشورهای جهان، قانونی به تصویب رسیده است که «هر پروژه که انجام می‌شود باید مهندسی ارزش شود». مثلاً پروژه‌های ساختمانی بیشتر از سایر پروژه‌ها باید تحت نظارت V.E قرار گیرند. پروژه‌های راه‌آهن یا راه و ترابری اگر تا ۲۵ میلیون دلار باشند، نیازی ندارند اما بیشتر از این رقم باید تحت نظارت مهندسی ارزش باشند.

این علم از ابتدا تا پایان سه مرحله را پشت‌سر می‌گذارد. نخست؛ مرحله قبل از بررسی، دوم؛ مرحله گردهمایی افراد گروه‌ به منظور تبادل اندیشه و رفع مشکلات و سوم؛ مرحله‌ای که در اختیار کارفرما قرار دارد. در این مرحله تمامی ایده‌های مهندسان پروژه با کارفرما در میان گذاشته می‌شود تا به اجرا درآیند.

در مرحله قبل از بررسی پروژه، اطلاعات لازم و مفید باید تهیه شود، این اطلاعات لازم است تجزیه و تحلیل شوند و براساس این کار ایده‌های نو و جدید حاصل می‌شوند، از میان این ایده‌ها، آنهایی که مناسب‌ترند و بر کیفیت پروژه می‌افزایند برگزیده می‌شوند. در مرحله بعد ایده‌های برگزیده شده گسترش و تعریف می‌شوند و در نهایت به کارفرما ارائه می‌شود. چنانچه کارفرما با ایده‌های نهایی موافق باشد عملیات اجرایی آغاز می‌شوند.

همان‌طور که گفته شد مرحله اول مهندسی ارزش مرحله قبل از بررسی است. این مرحله بسیار مهم است که رهبر یا مدیر تیم با متدولوژی کار، آشنایی کامل داشته باشد زیرا اوست که باید با کارفرما وارد صحبت شود و اطلاعات اولیه پروژه را مثلا اگر پروژه درباره راه و ترابری است، تهیه کند.

 مسئول تیم باید نقشه‌ها را از کارفرما تحویل بگیرد و مورد مطالعه دقیق قرار دهد، سپس افراد تیم را مشخص و تخصص‌های لازم را برای انجام پروژه، تعیین کند که البته تعیین نوع تخصص‌ها به نوع پروژه بستگی دارد. او باید از نظر مالی، اطلاعات لازم برای تعیین هزینه‌های پروژه را داشته باشد.

 این روند به مدیر تیم کمک می‌کند تا رده‌بندی بخش‌های مختلف پروژه را بیشتر مورد مطالعه قرار دهد. مثلا در مرحله بازدید از پروژه و برداشتن عکس و فیلم در مراحل مختلف انجام پروژه و در نهایت تهیه اطلاعات لازم و مفید، موفق‌تر باشد.

در مرحله بعد، اطلاعات کار و کارکردها، تجزیه و تحلیل می‌شوند و گروه از کارکردها تعاریف جدیدی ارائه می‌دهند. مثلاً تعریف می‌کنند که وظایف یک پل در این پروژه چیست؟ در مرحله تجزیه و تحلیل پروژه، گروه گردهم آمده و به تبادل افکار و تجارب خود می‌پردازند.

 افراد گروه یکدیگر را یاری می‌کنند تا هر فرد به راحتی و بدون نگرانی از ارائه ایده خود، اظهار نظر کند به عبارتی نوعی توفان مغزی رخ می‌دهد و از میان ایده‌های ارائه شده، آنهایی که بسیار ایده‌آل‌تر و کاربردی‌تر هستند انتخاب می‌شوند. در این مرحله است که به افراد تیم مسئولیت‌هایی داده می‌شود، یکی مهندس مشاور می‌شود، یکی USER و دیگری مشتری پروژه. این افراد روی ایده‌های برگزیده شده نظر می‌دهند و آنها را غربال می‌کننند تا ایده‌های نه‌چندان خوب کنار برود. پس از انتخاب ایده‌های ناب، کار طراحی و قیمت‌گذاری آغاز و آن با طرح اولیه تطابق داده می‌شود تا ایده‌های ناب توسعه یابد.

در مرحله یا فاز توسعه ایده‌های ناب، ایده‌ها توسط افراد متخصص از نظر تکنیکی بررسی شده، قیمت‌گذاری می‌شوند و زمان اجرای آنها را مورد مطالعه قرار می‌دهند. تجربه نشان داده است که پروژه‌ها به هیچ وجه نمی‌توانند یکسان باشند مثلاً نمی‌توان برای اجرای پروژه B از پروژه انجام شده A کپی‌برداری و آن را اجرا کرد. بنابراین لازم است که رئیس تیم و تمامی افراد مسئول در پروژه‌ها بتوانند خود را با هر نوع پروژه با شرایط گوناگون انطباق دهند و انعطاف‌پذیری بسیار بالایی داشته باشند.

با نزدیک شدن به پایان پروژه، نتایج کار تحقیق پروژه با کارفرما در میان گذاشته می‌شود که مهندس مشاور نیز نتایج را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در این مرحله گزارش کامل اما اولیه نیز تهیه می‌شود و به کارفرما و مهندس مشاور ارائه می‌شود تا با فراغت کامل مورد مطالعه و اظهارنظر قرار دهند و اگر موافق به ادامه و پایان پروژه بودند، عملیات اجرایی پروژه آغاز و به پایان برسد.

 این شیوه به ما کمک می‌کند تا کارهای خود را از نظر اجرایی با کیفیت بسیار بالایی انجام و به پایان برسانیم و این هم به نفع تیم پروژه و هم کارفرما و مهندس مشاور است. در ضمن دوباره‌کاری در کارها رخ نمی‌دهد. پس زمان کاهش می‌یابد، هزینه‌ها بسیار پایین می‌رود، نیروی انسانی شاهد توفیق در انجام کار پروژه خواهد بود و انگیزه‌های آنها افزون می‌شود و مهمتر اینکه کار با کیفیت بسیار مطلوبی ادامه و پایان می‌یابد و این از ویژگی‌ یا خصوصیات با ارزش اجرای یک پروژه است.

امروزه بیشتر از ۳۰ کشور در جهان باSAVE INTRNATIONAL که فرآیند جهانی شده است رابطه نزدیکی دارند و پروژه‌های خود را براساس این علم که همان مهندسی ارزش است به اجرا درمی‌آورند که از میان آنها ژاپن تنها کشوری است که مهندسی ارزش را در سرلوحه کار خود قرار داده است. زیرا آنها به خوبی منابع کیفیتی کار با این روش علمی را شناخته‌اند.