قانون بلدیه – مصوب ۱۱ خرداد ۱۲۸۶

فصل اول – قواعد کلیه
۱ – مقصود اصلی تأسیس بلدیه حفظ منافع شهرها و ایفای حوائج اهالی شهرنشین است.
۲ – امور راجعه به بلدیه از قرار تفصیل است
(‌اولاً) اداره کردن آن چه اهالی شهر برای اصلاح امور بلدیه به موجب قانون می‌دهند
(‌ثانیاً) اداره کردن اموال منقوله و غیر منقوله و سرمایه‌هایی که متعلق به شهر است
(‌ثالثاً) مراقبت در عدم قحطی آذوقه شهر به وسائل ممکنه
(‌رابعاً) ساختن و پاک نگاهداشتن کوچه‌ها و میدانها و خیابانها از پیاده‌رو و کالسکه‌رو و باغهای عمومی و مجاری میاه و زیر آبها و پلها و معابر و‌غیره و همچنان روشن کردن شهر و تقسیم آبهای شهری و مراقبت در تنقیه قنوات و پاکیزگی حمامها
(‌خامساً) مراقبت در رفع تکدی و تأسیس دارالمساکین و دارالعجزه و مریضخانه‌ها و امثال آن
(‌سادساً) معاونت در اقدامات حفظ‌الصحه و حفظ دواب و حشم و تأسیس دواخانه‌ها و امثال آن
(‌سابعاً) مواظبت در این که معابر شهری موافق نقشه معینی باشد و اقدامات مقتضیه بر ضد حریق و سایر بلیات سماوی و ارضی به عمل آید
(‌ثامناً) بیمه ابنیه متعلق به شهر از حریق
(‌تاسعاً) معاونت در تکثیر معارف و مساعدت در دایر نمودن کتابخانه‌ها و قرائتخانه‌ها و موزه‌ها و حفظ و مرمت مساجد و مدارس و ابنیه عتیقه[bm](‌عاشراً) مساعدت با دولت در ساختن بازارها و نمایشگاه‌ها تجارتی و کلیهْْ مراقبت رواج حرفت و تجارت شهر و دایر نمودن محل تشخیص اسعار‌و معاملات عمومی.
۳ – دایره اقدامات بلدیه مختص به حدود شهر و اراضی متعلقه به شهر است.
۴ – انجمن و اداره بلدیه می‌تواند به اسم شهر بیع و شراء و هر گونه معاملات نماید و به جاهای لازم شکایت کند و در محاکمات عدلیه اقامه دعوا‌نماید و مدعی و مدعی‌علیه واقع شود.
۵ – اراضی کوچه‌ها و میدان‌ها و پیاده‌روها و معابر و رودخانه‌ها و سواحل رودخانه‌ها و زیر آبها و غیره هر چند که متعلق به شهر است محل استفاده‌عموم ناس است.
۶ – وجوهی که اهل شهر برای مصارف بلدیه می‌دهند باید به حکم قانون باشد.
۷ – حاکم شهر باید مراقبت نماید که اقدامات بلدیه مخالف با این نظامنامه نباشد.
۸ – اداره بلدیه حق دارد که مهر معینی به اسم شهر داشته باشد.

‌فصل دوم – ‌در تشکیل انجمن بلدیه
۹ – هیأت بلدیه مرکب است از انجمن بلدیه و اداره و شعب جزو آن.
۱۰ – انجمن بلدیه مرکب است از اعضایی که از محلات شهر به ترتیب ذیل انتخاب می‌شوند.
۱۱ – عده اعضای انجمن بلدیه در شهرهای کوچک شانزده و در شهرهای متوسط بیست و در شهرهای بزرگ سی نفر خواهد بود که با رعایت‌وسعت و جمعیت به محلات شهر تقسیم می‌شوند.
‌شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان
۱۲ – انتخاب‌کنندگان اعضای انجمن بلدیه باید دارای شرایط ذیل باشند
(‌اولاً) تابعیت ایرانیه
(‌ثانیاً) اکمال بیست و یک اقلاً
(‌ثالثاً) دادن مالیات یا داشتن خانه یا مستغل یا اراضی در حدود شهر که در شهرهای بزرگ هزار و در شهرهای متوسط پانصد و در شهرهای کوچک‌سیصد تومان ارزش داشته باشد.
۱۳ – ادارات علمیه و خیریه نیز در صورتی که صاحب چنین مستغلی یا زمینی در شهر باشند حق فرستادن وکیلی برای شرکت در انتخابات دارند‌کذالک شرکتها و اشخاصی که تجارتخانه و حجره معینی دارند حق شرکت در انتخاب را دارند ولو این که صاحب خانه یا مستغل یا اراضی به طوری که‌ذکر شد نباشند.
۱۴ – اگر خانه یا مستغل یا زمینی مابین چند نفر مشترک باشد یکی از شرکاء می‌تواند موافق قرار داد سایر شرکاء در انتخابات حاضر شود.
۱۵ – اشخاص ذیل حق انتخاب ندارند
(‌اولاً) اشخاصی که به واسطه جنحه و جنایتی مجازات قانونی دیده‌اند
(‌ثانیاً) اشخاصی که معروف به ارتکاب قتل و سرقت باشند
(‌ثالثاً) ورشکسته به تقصیر
(‌رابعاً) اشخاصی که از بابت عوارض بلدیه بقایا دارند و بیش از نصف عوارض سالیانه را نپرداخته‌اند
(‌خامساً) طایفه نسوان
(‌سادساً) اشخاص خارج از رشد.
۱۶ – اشخاص ذیل از شرکت در انتخابات به شرط ممنوعند
(‌اولاً) حکام و معاونین آنها در محل حکومت
(‌ثانیاً) عمال نظمیه شهری که در آن انتخابات به عمل می‌آید
(‌ثالثاً) مأمورین نظامی بری و بحری داخل در نظام.
۱۷ – شرایط انتخاب شدن همان شرایط انتخاب کردن است به علاوه باید انتخاب‌شوندگان سواد فارسی کامل داشته و سنشان کمتر از بیست و پنج‌نباشد و داخل در خدمت دولتی نباشند.
۱۸ – اشخاصی که انتخاب می‌شوند باید قبل از وقت یا خودشان داوطلب انتخاب شدن باشند و یا به تکلیف انتخاب‌کنندگان قبول انتخاب شدن را‌نموده باشند.
‌ترتیب انتخاب اعضاء
۱۹ – برای انتخاب اعضاء انجمن نظارتی از معاریف انتخاب‌کنندگان از محلات شهر تشکیل می‌یابد که در تحت نظارت حاکم یا نایب‌الحکومه یا‌معاونشان خواهد بود.
۲۰ – عده اعضای انجمن نظارت مطابق خواهد بود با عده محلات شهر ولی کمتر از شش نفر نخواهد بود.
۲۱ – پس از تشکیل اعضاء انجمن از میان خودشان یک نفر رئیس و یک منشی انتخاب خواهند نمود.
۲۲ – نظم مجلس و حفظ قوانین انتخاب با رئیس و نوشتن صورت مجلس هر اجلاس با منشی خواهد بود.
۲۳ – انجمن نظار فقط مشغول امر انتخاب خواهد بود و دخالت در امر دیگر نخواهد نمود.
۲۴ – انجمن نظار اعلانی مرتب نموده دو هفته قبل از روز انتخاب که جمعه خواهد بود در شهر اشاعه می‌دهد.
۲۵ – اعلان مذکور در ماده فوق مطالب ذیل را دارا خواهد بود.
(‌اول) محل ایام و اوقاتی که انجمن نظار حاضر خواهد بود برای دادن تعرفه به اشخاصی که شرایط انتخاب کردن را دارا هستند
(‌دوم) مواد دوازده تا هیجده این قانون را
(‌سوم) محل روز و مدتی را که انجمن نظار حاضر خواهد بود برای گرفتن اوراق انتخاب از دارندگان تعرفه انتخاب
(‌چهارم) عده اعضایی که باید انتخاب شوند.
۲۶ – محل اجتماع انجمن نظار حتی‌المقدور قسمی انتخاب خواهد شد که در مرکز شهر واقع باشد تا مردم بتوانند به سهولت و آزادی ورود کرده‌تعرفه بگیرند یا روز انتخاب رأی بدهند مثل مساجد و یا مدارس.
۲۷ – تعرفه‌ای که با نمره و تاریخ به مهر اعضای انجمن نظار به انتخاب‌کنندگان داده می‌شود محتوی اسم خود و پدر و سن و شغل و منزل‌انتخاب‌کننده خواهد بود همچنین تعیین روز و محلی را می‌نماید که دارنده تعرفه باید حاضر شده رأی خود را بدهد.
۲۸ – انجمن نظار تعرفه‌هایی را که می‌دهد به ترتیب نمره در کتابچه ثبت خواهد نمود.
۲۹ – در روز انتخاب که فقط یک روز خواهد بود و به وسیله اعلان و تعرفه معین گردیده انجمن نظار از صبح تا شام در محلی که معین شده حاضر‌می‌شود.
۳۰ – در روز انتخاب انجمن اقلاً ده ساعت برای تحصیل آراء حاضر خواهد بود ساعت افتتاح و اختتام مجلس انتخاب قبل از وقت اعلان خواهد‌شد.
۳۱ – پس از انقضای وقتی که معین شده دیگر ورقه انتخاب از کسی قبول نخواهد شد.
۳۲ – دادن رأی باید مخفی باشد و از این جهت دارنده تعرفه باید قبل از دخول به مجلس انتخاب مطابق عده که اعلان شده است اسم یک یا چند نفر‌را که دارای شرایط انتخاب شدن باشند روی کاغذ سفید بی‌نشان نوشته تا کند و با خود داشته باشد.
۳۳ – پس از حضور اعضای انجمن و افتتاح مجلس انتخاب در ساعتی که اعلان شده قبل از شروع به گرفتن اوراق انتخاب رییس انجمن نظار‌جعبه‌ای که برای ضبط اوراق انتخاب است در حضور اعضای انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان باز نموده خالی بودن آن را می‌نماید.
۳۴ – دارندگان تعرفه برای ورود به مجلس انتخاب باید تعرفه و ورقه انتخاب خود را در دست داشته باشند.
۳۵ – اشخاصی که تعرفه ندارند حق دخول و مزاحمت را ندارند.
۳۶ – هر یک از دارندگان تعرفه پس از ورود به مجلس انتخاب در کمال آرامی تعرفه و ورقه انتخاب خود را به رییس خواهد داد.
۳۷ – رییس نمره تعرفه را به صوت بلند می‌گوید تا یکی از اعضاء انجمن نمره را در کتابچه ثبت تعرفه پیدا نموده نشان کند پس از نشان نمره رییس‌تعرفه را به صاحبش رد نموده و ورقه انتخاب او را بدون نگاه کردن در جعبه انتخاب می‌اندازد.
۳۸ – انتخاب‌کنندگان پس از دادن ورقه انتخاب و پس گرفتن تعرفه در صورت تنگی جای و اختلال نظم و ترتیب انتخاب و امر رییس از مجلس‌انتخاب خارج خواهند شد.
۳۹ – رییس از حضور عده‌ای از انتخاب‌کنندگان در مجلس انتخاب مضایقه نخواهد نمود مگر این که موجب تنگی مکان و معطلی و بی‌نظمی امر‌انتخاب بشود در این صورت اطاعت امر رییس واجب است.
۴۰ – دخول در مجلس انتخاب با داشتن حربه ممنوع است.
۴۱ – پس از انقضای وقت مجلس انتخاب یا نشان شدن تمام نمره‌ها در کتابچه ثبت تعرفه رییس ختم انتخاب را به صوت بلند اعلان می‌نماید و پس‌از آن دیگر از کسی ورقه انتخاب قبول نمی‌شود.
۴۲ – پس از اعلام ختم رییس جعبه انتخاب را در حضور اعضای انجمن نظار و حاضرین از انتخاب‌کنندگان خالی نموده امر به استخراج اسامی‌می‌نماید.
۴۳ – کار اول تعیین عده اوراق انتخاب خواهد بود و نتیجه آن به توسط منشی انجمن در صورت مجلس روز انتخاب ثبت می‌شود.
۴۴ – پس از تعیین عده اوراق انتخاب یکی از اعضاء اسامی مرقومه روی اوراق را یک یک به صوت بلند می‌خواند و به یک نفر دیگر از اعضاء‌می‌دهد.
۴۵ – منشی مجلس باید اسامی که خوانده می‌شود در بالای صفحه کاغذی سیاهه نموده هر چند دفعه که یک اسم مکرر می‌شود زیر آن برای شماره‌علامتی بگذارد.
۴۶ – در صورتی که روی اوراق انتخاب بیشتر یا کمتر از عده معینه در اعلان اسامی نوشته باشند نقصی در امر انتخاب حاصل نخواهد شد در‌صورت اول آن عده اسمی که زیاد نوشته شده از آخر ورقه خوانده نخواهد شد.
۴۷ – از اوراق آن چه سفید یا لایقرء باشد یا آن که صحیحاً معرفی انتخاب شده را نکند یا امضای انتخاب‌کننده را داشته باشد یا بیش از یک ورق‌باشد محسوب نخواهد بود ولی عیناً ضمیمه صورت مجلس می‌شود.
۴۸ – بلافاصله پس از استخراج و شماره آراء رییس نتیجه را به صوت بلند اعلان می‌نماید و اوراق انتخاب را پاره و باطل می‌نماید به استثناء آنهایی‌که در ماده فوق ذکر شد که ضمیمه صورت مجلس می‌شود.
۴۹ – انتخاب‌شدگان اشخاصی خواهند بود که اکثریت آراء نسباً به طرف ایشان باشد.
۵۰ – صورت مجلس انتخابات را منشی در دو نسخه تحریر نموده به امضای اعضای انجمن نظار می‌رساند یک نسخه به حاکم یا نایب‌الحکومه داده‌خواهد شد و نسخه دیگر با کتابچه ثبت تعرفه و اوراق مذکور در ماده فوق در نزد یکی از اعضاء که انجمن نظار معین کنند امانت می‌ماند که پس از‌تشکیل به انجمن بلدیه تسلیم نماید.
۵۱ – در صورت تساوی آراء منتخب به حکم قرعه معین می‌شود.
۵۲ – در صورتی که تجدید انتخاب لازم شود جمعه آینده خواهد بود.
۵۳ – اگر از انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان کسی در حین انتخاب شکایت یا ایرادی در امر انتخاب داشته باشد مانع از انجام انتخاب نخواهد شد‌ولی شرح آن شکایت باید در صورت مجلس درج بشود.
۵۴ – شکایات و ایرادات راجع به انتخابات باید در ظرف یک هفته بعد از ختم انتخابات به انجمن نظار اظهار شود تا انجمن رسیدگی نموده حکم‌خود را بدهد و نتیجه را ضمیمه صورت انتخاب نماید.
۵۵ – متشکیان از انتخابات اگر از حکم انجمن نظار راضی نباشند پس از افتتاح انجمن بلدیه شکایات خودشان را در ظرف هفته اول به انجمن بلدیه‌اظهار نمایند حکم انجمن بلدی قطعی خواهد بود.
۵۶ – حق ایرادات و اعتراض بر انتخابات را اشخاصی دارند که حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را داشته باشند انجمن نظار یک هفته بعد از انجام‌انتخابات متفرق خواهد شد.
۵۷ – اسامی انتخاب‌شدگان برای انجمن بلدیه بعد از اتمام انتخابات از طرف حاکم در روزنامه طبع خواهد شد.
۵۸ – در شهرهای بزرگ برای تسهیل امر انتخاب انجمن نظار می‌تواند در هر محله شعبه جداگانه مرکب از شش نفر تشکیل نماید که به ترتیب فوق‌منتخبین آن محله را تعیین کند.
۵۹ – اعمال انجمن نظار و شعب آن از دادن تعرفه و تحصیل آراء در روز انتخاب و غیره باید مقارن یکدیگر باشد و در یک روز اختتام پذیرد.

‌فصل سوم – ‌ترتیب و وظایف انجمن بلدیه
۶۰ – یک هفته پس از انجام انتخاب اعضاء انجمن بلدیه منعقد گشته مشغول امور راجعه به خود می‌شود.
۶۱ – انجمن بلدیه بعد از تشکیل اگر خللی در امر انتخاب یکی از محلات مشاهده نمایند می‌تواند با اطلاع حکومت امر به تجدید انتخاب در آن‌محله نماید.
۶۲ – انجمن بلدیه مرکب است از اعضایی که به مدت چهار سال به موجب این نظامنامه انتخاب می‌شوند.
۶۳ – اعضای انجمن بلدیه قبل از شروع به اجرای وظایف خود قسم یاد خواهند کرد که با کمال راستی و درستی تکالیف خود را انجام دهند.
۶۴ – اعضای انجمن بلدیه از طرف دولت یا ملت موظف نخواهند بود.
۶۵ – اگر یکی از اعضاء انجمن بلدیه از این شغل استعفا نماید و یا آن که به جهتی از جهات که در ماده ۱۲ این نظامنامه مصرح است از عضویت‌انجمن محروم شود به جای آن عضو دیگری از محل خودش انتخاب خواهد شد.
۶۶ – هیچ کس از اعضای انجمن بلدیه نباید بدون عذر موجه از حضور در اجلاسات انجمن خودداری نماید.
۶۷ – عضو غایب باید رییس انجمن را هر دفعه از جهت غیبت خود مطلع نماید و رییس انجمن اظهار عضو غایب را به اطلاع انجمن برساند.
۶۸ – هر گاه عضوی در انجمن حاضر نشد و به رییس انجمن جهت غیبت خود را اطلاع نداد و یا این که اطلاع داد ولی انجمن به اکثریت دو ثلث‌آراء عذر او را موجه ندانست دفعه اول و دوم رییس او را توبیخ خواهد کرد و در دفعه سوم از حضور در انجمن معاف خواهد بود.
۶۹ – رییس انجمن بلدیه را خود انجمن از میان خود به اکثریت آراء انتخاب خواهد کرد در پایتخت و کرسی‌های ایالت فرمان همایون در استقرار او‌بدین سمت صادر خواهد شد رؤسای انجمن‌های بلدیه شهرهای دیگر بدین سمت به حکم وزیر داخله مستقر خواهند نمود منشی انجمن را نیز خود‌انجمن با رعایت کثرت آراء از اعضاء انتخاب خواهد کرد.
۷۰ – وظایف انجمن بلدیه از این قرار است
(‌اولاً) انتخاب اجزای بلدیه و مستخدمینی که موافق این نظامنامه باید از طرف انجمن انتخاب شوند
(‌ثانیاً) تعیین مقرری برای مستخدمین ادارات بلدیه
(‌ثالثاً) ترتیب تکالیف و وظایف اداره بلدیه و دوائر جزو او و نوشتن دستورالعمل آنها
(‌رابعاً) مداقه در عمل بودجه بلدیه
(‌خامساً) تعیین مقدار فروعات و عوارضی که برای مصارف بلدیه از اهالی شهر به موجب قانون گرفته می‌شود
(‌سادساً) تبدیل عوارض جنسی به نقدی
(‌سابعاً) تعیین این که از چه نوع بقایای شهری که لاوصول مانده باید صرف نظر بشود
(‌ثامناً) ترتیب حفظ و اداره کردن سرمایه‌ها و اموال بلدیه و همچنان نظم و ترتیب تأسیسات خیریه از قبیل مریضخانه و کتابخانه و غیره که به خرج‌شهر دایر شده
(‌تاسعاً) تحصیل اموال غیر منقوله
(‌عاشراً) خرید و فروش اموال غیر منقوله و تعیین قواعد خرید آن چه که برای ترتیب ابنیه و کوچه‌ها موافق نقشه‌ای که ممضی و مقبول شده و لازم‌است
(‌واحد عشراً) تعیین و تعدیل نرخ گوشت و نان و سایر ارزاق و میزان اجرت کالسکه‌های کرایه و تراموای و سایر اسباب حمل و نقل
(‌اثنین عشراً) مداقه در لایحه استقراض شهری و کلیه قراردادهایی که به اسم شهر منعقد خواهد شد
(‌ثالث عشراً) قبول نمودن وجه اعانه به اسم شهر
(‌اربع عشراً) ترتیب قواعدی که برای اجرای مواد سابق‌الذکر لازم خواهد شد
(‌خمس عشراً) ترتیب لوایح تغییر و تکمیل نقشه‌های شهری و ترتیب نقشه‌های جدیده
(‌سادس عشراً) رسیدگی به حساب اداره بلدیه و نظارت و تفتیش اعمال آن اداره و رسیدگی به مواد شکایات که در آن اداره طرح می‌شود
(‌سبع عشراً) مسئول نمودن مستخدمین و عمال بلدیه
(‌ثمانیه عشراً) تقدیم لوایح و عرایض به وزیر داخله به توسط حاکم محل در احتیاجات اهالی شهر و منافع آنها
(‌تسعه عشراً) تعیین مقدار عوارضی که باید از مردم بابت استفاده از راه‌های اطراف شهر و پلها و معابر و سلاخ‌خانه‌ها و لوله‌های مجاری آب‌ها و‌زیرآبها که به خرج شهر ساخته شده است بدهند همچنان تعیین مقدار حق‌الارضی که باید شرکت‌های کشتیرانی و صاحبان کشتی از بابت اسکله‌هایی که‌ساخته شده است بدهند
(‌عشرین) رسیدگی به صحت موازین و مقادیر
(‌احد عشریناً) تعیین محلی برای سپردن و نگاهداری اطفال و مجانین و حیوانات گمشده و طریق ایصال ایشان به اولیای آنها.
۷۱ – انجمن بلدیه در عرض سال معمولاً کمتر از شش و زیادتر از بیست و چهار مرتبه منعقد نمی‌شود مگر به اقتضای حاجت و تصویب خود‌انجمن که فوق‌العاده منعقد تواند شد فهرست اجلاسات خود را انجمن بلدیه در برج حوت برای سال آتیه ترتیب داده اعلان خواهد کرد.
۷۲ – هر دفعه قبل از انعقاد انجمن بلدیه رییس انجمن فهرست اموری که باید مطرح مذاکره و مداقه شود ترتیب داده برای اعضای انجمن بلدیه‌خواهد فرستاد و نسخه‌ای هم برای اطلاع حاکم محل به حکومت ارسال خواهد داشت هر گاه در اجلاس انجمن بلدیه در یک روز فرصت مذاکره در‌تمام امور معینه نشد روزهای بعد به آن امور رسیدگی خواهد شد.
۷۳ – انجمن بلدیه به حکم وزیر داخله در پایتخت و حکام در ولایات فوق‌العاده تشکیل تواند شد ولی باید قبل از وقت فهرست اموری که در‌انجمن مطرح مذاکره خواهد شد به توسط رییس انجمن بلدیه برای اعضاء فرستاده شود.
۷۴ – امور راجعه به انجمن بلدیه به موجب اظهار اشخاص ذیل طرح می‌شود:
(‌اولاً) به تکلیف رییس انجمن بلدیه و اعضای آن
(‌ثانیاً) به موجب اظهار کتبی حاکم محل
(‌ثالثاً) به اظهار اداره بلدیه
(‌رابعاً) به موجب اظهار و شکایت اشخاص متفرقه.
۷۵ – اعضای انجمن در صورتی که بخواهند مطلبی را اظهار نمایند باید کتباً به رییس انجمن اعلان نمایند بعد از این اعلام مسئله را رییس به انجمن‌اظهار می‌دارد و در صورتی که انجمن اظهار مسئله را تصویب نمود اعضاء شروع در مذاکره می‌نمایند.
۷۶ – انجمن بلدیه می‌تواند تسویه اموری را که وقت مخصوص لازم دارد به عهده یکی از اعضا بلدیه محول کند.
۷۷ – رییس انجمن بلدیه حق دارد که برای حضور در مجلس اشخاصی را که اطلاعات آنها باعث پیشرفت و مذاکره و مداقه امور است دعوت نماید.
۷۸ – برای اعتبار قراردادهای انجمن بلدیه اقلاً باید نصف اعضاء حاضر باشند ولی در اجلاساتی که در مواقع بلیات ارضی و سماوی و یا جنگ به‌طور فوق‌العاده تشکیل می‌شود از این قاعده صرف نظر خواهد شد و قرارداد انجمن با حضور هر قدر از اعضاء معتبر خواهد بود.
۷۹ – برای قراردادهای انجمن بلدیه در مواد ذیل باید اقلاً دو ثلث از اعضاء حاضر باشند
(‌اولاً) در باب فروش اموال غیر منقوله متعلق به شهر و خرید اموال غیر منقوله برای شهر
(‌ثانیاً) تعیین قیمت اراضی که برای ساختن ابنیه به اشخاص متفرقه فروخته می‌شود و یا برای تصحیح نقش شهر ابتیاع می‌شود
(‌ثالثاً) استقراضات و ضمانات که از طرف شهر می‌شود
(‌رابعاً) تبدیل عوارض جنسی به نقدی
(‌خامساً) تعیین مسئولیت مستخدمین اداره بلدیه و دوائر جزو آن.
۸۰ – غیر از مواردی که در ماده هفتاد و پنج اشاره شده است سایر امور راجعه به انجمن بلدیه به اکثریت آراء حل و تسویه می‌شود و در صورت‌تساوی آراء رأی رییس دو رأی محسوب می‌شود هیچ عضوی بیش از یک رأی ندارد و رأی خود را نمی‌تواند به دیگری محول کند.
۸۱ – در باب تعیین مستخدمین اداره بلدیه و دوایر جزو آن و مقرری آنها و مسئولیت اجزا و مستخدمین رأی مخفی گرفته می‌شود ولی در سایر امور‌انجمن مختار است رأی مخفی یا علنی بگیرد.
۸۲ – تمام قراردادهای انجمن بلدیه باید در دفتری ثبت شده به امضای رییس انجمن و اعضایی که در مذاکرات شرکت داشته‌اند برسد و صورت‌مجلس را منشی انجمن و منشی اداره بلدیه نیز امضا می‌نماید و ترتیب دفاتر به عهده منشی‌های مزبوره است.
۸۳ – کلیه قراردادهای انجمن بلدیه با منضمات آن باید به توسط رییس انجمن برای حاکم محل فرستاده شود و آن چه که باید در روزنامجات طبع و‌نشر شود با تصویب انجمن برای اطلاع اهالی شهر اعلان و اعلام خواهد شد.
۸۴ – از قراردادهای انجمن آن چه باید به امضای حاکم یا وزیر داخله برسد بعد از امضاء به موقع اجرا گذارده خواهد شد.
۸۵ – از قراردادهای انجمن بلدیه آن چه که باید به امضای حاکم برسد از این قرار است:
(‌اولاً) تعیین قیمت اراضی شهر که باید فروخته یا ابتیاع شود
(‌ثانیاً) استقراضات و ضماناتی که از طرف شهر می‌شود
(‌ثالثاً) تعدیل و تسهیل نرخ نان و گوشت و سایر ارزاق
(‌رابعاً) کرایه کالسکه و درشکه و تراموای و سایر وسایل حمل و نقل
(‌خامساً) تغییر در نقشه شهر و ترتیب نقشه‌های جدیده
(‌سادساً) حقوقی که از سفاین در اسکله‌هایی که به خرج شهر درست شده اخذ می‌شود
(‌سابعاً) کلیه دستورالعمل‌هایی که انجمن بلدیه برای ادارات بلدیه و ادارات خیریه که در اداره شهر است ترتیب می‌دهد.
۸۶ – از قراردادهای انجمن بلدیه آن چه که باید به امضای وزیر داخله برسد از این قرار است:
(‌اولاً) تسعیر عوارض جنسی شهر
(‌ثانیاً) به خرج شهر کوچه‌ها و پیاده‌روها را پاک کردن و نگاهداشتن مستحفظین حریق و تنظیفات بلدیه و ترتیب زیرآب سازی‌ها
(‌ثالثاً) فروش و انتقال اموال غیر منقوله شهر به استثنای اراضی کوچک که در فقره اول ماده ۸۵ تصریح شده
(‌رابعاً) استقراضات و ضمانت‌هایی که از طرف شهر می‌شود
(‌خامساً) تعیین وجوهی که از بابت ساخت راه‌ها و پلهای اطراف شهر و بنای سلاخ‌خانه‌ها و مجاری آبها و غیر داده می‌شود
(‌سادساً) تعیین حق‌الارض و اراضی که در سواحل دریاها و رودخانه‌ها به اشخاص متفرقه و یا شرکتها داده می‌شود که اسکله بنا نمایند و یا برای بار‌گرفتن و یا بار دادن سفاین استعمال کنند
(‌سابعاً) ترتیب دستورالعملهای راجعه به ادارات خیریه و حفظ اموال غیر منقوله شهر در پایتخت و کرسیهای ایالات و ولایات.
۸۷ – هر گاه حاکم قرارداد انجمن بلدیه را تصویب ننمود باید جهت عدم موافقت خود را به انجمن بلدیه اظهار نموده انجمن را متقاعد نماید و در‌صورتی که انجمن متقاعد نشد قرارداد انجمن را حاکم به وزیر داخله تقدیم نماید که موافق ماده (۸۸) اقدام شود.
۸۸ – قراردادهای انجمن بلدیه که باید به تصویب و امضای وزیر داخله برسد به توسط حاکم به وزیر داخله تقدیم خواهد شد وزیر داخله مکلف‌است که با کمال دقت به قرارداد انجمن و اعتراض حاکم در آن باب رسیدگی نماید هر گاه قرارداد انجمن راجع به امری بوده که از تکالیف انجمن بلدیه‌خارج است اعتراض حاکم را تصدیق نموده آن قرارداد را امضاء نمی‌نماید ولی در صورتی که قرارداد انجمن بلدیه خارج از تکالیف و حدود آن نبود ولی‌به جهتی یا ملاحظه مخالف با مصالح عامه یا منافع شهر است وزیر داخله باید مسئله را در مجلس وزراء مذاکره نماید چنانچه مسئله راجع به ازدیاد‌عوارض است در مجلس شورای ملی مطرح شود و اگر محتاج به ایجاد قوانین جدیده باشد در مجلس شورای ملی و سنا مورد مداقه گردد.
۸۹ – هر گاه در انجمن بلدیه اعضاء به قدری که برای اعتبار قرارداد انجمن لازم است حاضر نشدند انجام امور محول به اجلاس دیگر می‌شود و اگر‌در اجلاس ثانی اعضاء باز به قدر لزوم حاضر نشدند اداره بلدیه راپرتهای خود را با راپرتهای دوائر جزو به حاکم محل می‌دهد و هر گاه حاکم با رأی اداره‌بلدیه موافقت ننمود باید به طوری رفتار نماید که در باب قراردادهای انجمن در ماده (۸۷) مقید است.
۹۰ – انجمن بلدیه می‌تواند که قواعد لازمه را در باب تنظیفات کوچه‌ها و دستورالعملهای راجعه به ساختن پشت‌بامها و ناودانها و پاکیزگی مجاری‌میاه و اقدامات حفظ‌الصحه و ضد عفونت و تمیزی میدانها و اقدامات ضد حریق و حفظ و حراست اهالی از مواد محترقه و غیره ترتیب نماید.
۹۱ – کلیه این قواعد و دستورالعملها با رعایت حدود قوانین شرع انور به امضای حاکم رسیده به توسط اداره پلیس به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.

‌فصل چهارم – ‌اداره بلدیه
۹۲ – اداره بلدیه مرکب است از اعضایی که انجمن بلدیه انتخاب کرده است عده اعضای اداره بلدیه چهار نفر خواهد بود.
۹۳ – اداره بلدیه در تحت ریاست رییس انجمن بلدیه خواهد بود و رییس مزبور که موسوم به کلانتر است یک نفر معاون از اعضای اداره بلدیه به‌انتخاب انجمن بلدیه خواهد داشت و معاون مزبور که بدین سمت به حکم وزیر داخله استقرار می‌یابد در موارد غیبت یا مرض کلانتر قایم مقام او‌خواهد بود منشی اداره بلدیه را نیز انجمن بلدیه از میان اعضای اداره بلدیه معین خواهد کرد مدت مأموریت کلانتر و اعضای بلدیه چهار سال است در‌دوره اول بعد از دو سال نصف اعضای بلدیه به حکم قرعه خارج شده به جای آنها اعضای جدید انتخاب می‌شوند و بعد از انقضای هر دو سال آن نصف‌اعضایی که چهار سال مأموریتشان به سر آمده خارج شده و اعضای جدیده انتخاب می‌شوند انتخاب اعضای سابق با اکثریت آراء انجمن بلدیه جایز‌است.
۹۴ – اداره بلدیه مکلف است که موافق این نظامنامه و مطابق دستورالعملهای انجمن بلدیه امور شهر را اداره نماید اداره بلدیه صورت صحیحی از‌کلیه اموال متعلقه به شهر را داشته باشد و امور جاریه شهر را انجام بدهد و پیوسته در صدد فراهم نمودن اصلاح وضع شهر باشد و اطلاعاتی که برای‌انجمن بلدیه لازم می‌شود تحصیل کرده به انجمن مزبور برساند و موافق احکام آن عمل نماید و لوایح جمع و خرج شهر را مرتب کند و مالیات و‌عوارض شهری را وصول نموده بر طبق دستورالعملهای انجمن بلدیه که موافق قوانین خواهد بود خرج نماید و در دیوانخانه‌ها و محاکم عدلیه برای‌امور شهری مدعی و مدعی‌علیه واقع شود و به جاهای لازم شکایت نماید و با اجازه و دستورالعمل انجمن بلدیه به ادارات جزو خود تفتیش و رسیدگی‌نماید و کلیه حساب و راپرت اقدامات خود را با نتیجه تفتیش و رسیدگی به ادارات جزو را به انجمن بلدیه بدهد و راپرتها و حساب‌های مزبوره را به‌طبع رسانده اشاعه دهد.
۹۵ – امور داخلی اداره بلدیه و تقسیم کارها در آن اداره موافق دستورالعمل انجمن بلدیه مرتب خواهد شد امور راجعه به اداره بلدیه به اکثریت آراء‌انجام می‌یابد در صورت تساوی آراء رأی کلانتر اکثریت را معین می‌کند ولی هر گاه کلانتر رأی اکثریت را مضر مصالح عموم و منافع شهر بداند مجاز‌است که رأی اداره بلدیه را موقوف‌الاجرا گذارده مراتب را به انجمن بلدیه اظهار کند.
۹۶ – کلانتر مکلف است که کمال مراقبت را در انتظام امور اداره بلدیه به عمل آورد.
۹۷ – حاکم حق تفتیش و رسیدگی به اداره بلدیه و ادارات جزو آن را دارد هر گاه در اعمال اداره بلدیه چیزی مشاهده کند که خلاف قاعده و‌دستورالعملها باشد حق دارد به اداره بلدیه اخطار نماید و در صورتی که اداره مزبور متنبه نشود مراتب را به انجمن بلدیه اظهار کند و چنانچه انجمن‌بلدیه به اداره بلدیه هم رأی شد مسئله به وزیر داخله تقدیم خواهد شد حکم وزیر داخله برای اداره بلدیه حتمی‌الاجرا است ولی انجمن بلدیه حق دارد‌مادامی که دیوانخانه ادارات تشکیل نشده به کمیسیونی مرکب از اعضای شورای ملی و سنا بعده متساوی شکایت نماید.
۹۸ – ادارات بلدیه می‌توانند عرضحال و مستدعیات خودشان را به توسط حاکم به وزارتخانه‌های لازمه تقدیم نمایند.
۹۹ – برای این که امور شهری خوب اداره شود انجمن بلدیه حق دارد که کمیسیونهای اجرایی تشکیل کرده به هر کدام رشته‌کاری را بسپارد کلیه‌کمیسیونها در تحت نظارت بلدیه بوده موافق دستورالعملهای انجمن بلدیه رفتار خواهند کرد.
۱۰۰ – رؤسای کمیسیونها را اداره بلدیه از میان اعضای خود انتخاب خواهد کرد و اگر اداره بلدیه تصویب نماید که رییس کمیسیون از خارج انتخاب‌شود آن شخص در اداره بلدیه در موقع مذاکره امور راجعه به کمیسیون حاضر و صاحب رأی خواهد بود.
۱۰۱ – هر گاه برای اداره کردن اموال و دارایی شهر اشخاصی لازم شود که اهل خبره و فن باشند اداره بلدیه حق دارد به قدر حاجت این نوع اشخاص‌را از خارج مستخدم نماید عزل و نصب اجزاء اداره بلدیه از قبیل محرر و دفتردار و غیره با کلانتر است.
۱۰۲ – کلانتر و معاون او و اعضای اداره بلدیه و سایر مستخدمین بلدیه از خریدن اموال شهر در موارد فروش آنها ممنوعند.
‌
فصل پنجم – ‌در باب مستخدمین بلدیه
۱۰۳ – هر گاه در انجمن بلدیه شکایتی از کلانتر یا معاون او و یا یکی از مستخدمین اداره بلدیه و دوائر جزو آن مطرح مداقه باشد مستخدمین مزبور‌نمی‌توانند در انجمن حاضر شوند و انجمن بلدیه در این موارد رییس و معاون جدیدی موقتاً انتخاب می‌نماید.
۱۰۴ – کلانتر و معاون او و اعضای اداره بلدیه و منشی آن اداره جزو مستخدمین دولت محسوب خواهند بود. و در ترفیع رتبه و سایر حقوق حکم‌مستخدمین دولتی را خواهند داشت.
۱۰۵ – قواعد انفصال مستخدمین فوق‌الذکر در صورت استعفای آنها قبل از انقضای مدت چهار سال از قرار تفصیل است.
‌انفصال کلانترها در پایتخت و کرسیهای ایالات منوط به اجازه همایونی است انفصال کلانترها در شهرهای متوسط و کوچک و همچنان معاون کلانترها‌مطلقاً به اجازه وزیر داخله است.
۱۰۶ – کلانتر و معاون او و اعضای اداره بلدیه و اجزای دوائر و انجمنهای جزو آن علامتی موافق نقشه و نمونه که به امضای همایونی رسیده‌خواهند داشت و ملبوس معینی به ترتیب مخصوص به آنها داده می‌شود.
۱۰۷ – انتخاب کلانتر و معاون او برای مدت چهار سال است تعیین مدت مأموریت منشی اداره بلدیه منوط به رأی انجمن بلدیه است.
۱۰۸ – مستخدمین اداره بلدیه که از خارج دعوت می‌شوند باید شرایطی را دارا باشند که درباره انتخاب‌کنندگان اعضای انجمن بلدیه مقید است.

*‌پاورقی: این قانون به موجب قانون ۳۰ اردیبهشت ۱۳۰۹ نسخ شده است.

منبع: سامانه قوانین و مقررات