گسترش پیاده راه‌ها؛ نماد توسعه یافتگی شهرها

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های حضور انسانی در فضاهای شهری که سبب سرزندگی و پویایی این فضا‌ها و نیز افزایش نقش اجتماعی آن‌ها می‌شود، حرکت پیاده است. از سویی دیگر، گرچه فضاهای شهری موارد گوناگونی چون میدان‌ها، ورودی‌ها، حاشیه‌های ساحلی و کناره‌های آب، پله‌ها و… را شامل می‌شوند اما شاید بارز‌ترین عرصه عمومی که می‌تواند به عنوان بستری برای پیاده روی در نظر گرفته شود، مسیر‌ها و به ویژه خیابان‌ها باشند.

در محیط‌های شهری پرتراکم، خیابان‌ها کارکردهای گوناگونی شامل امکان حرکت وسایل نقلیه، پارکینگ خودرو‌ها، بارگیری کالا‌ها، پیاده روی، برخی فعالیتهای اجتماعی، تعامل و استراحت افراد را فراهم می‌کنند. در هر حال، هر خیابانی نمی‌تواند هر عملکردی را بخوبی انجام دهد و می‌تواند بر روی یک یا دو کارکرد اصلی متمرکز گردیده و آن‌ها را در اولویت قرار دهد. در اصل، نوع خیابان، کاربران اولیه آن را تعریف می‌کند که در روندی متقابل شکل طراحی را هدایت می‌کند. به طور کلی، انواع خیابان‌ها را بر مبنای اولویتی که برای هریک از گونه‌های حرکتی و وسایل نقلیه قائل می‌شوند به چهار دسته^۱؛ خیابان عبوری، خیابان اشتراکی، خیابان مخصوص پیاده و مسیر ویژه اتوبوس می‌توان تقسیم بندی کرد.
خیابان های مخصوص پیاده که در کشورهای مختلف واژگان گوناگونی همچون پهنه پیاده، پهنه بدون ماشین، محدوده بدون آمد و شد سواره، پهنه بسته بر ترافیک موتوری، محدوده پیاده، تفرجگاه پیاده و پیاده راه نیز برای تعریف آن‌ها به کار برده می‌شود متکامل‌ترین شکل خیابان‌ها هستند که اولویت اصلی حرکت در آن‌ها به صورت پیاده می‌باشد. برای پیاده راه‌ها تعاریف گوناگونی ذکر گردیده که در ذیل برخی از مهم‌ترین این مفاهیم ارائه شده‌اند:

• پیاده راه‌ها، معابری با بالا‌ترین حد نقش اجتماعی هستند که در آن‌ها تسلط کامل با عابر پیاده بوده و از وسایل نقلیه موتوری تنها به منظور سرویس دهی به زندگی جاری در معبر استفاده می‌شود. پیاده راه‌ها، ابزاری برای فعالیت جمعی بخصوص در ارتباط با اقتصاد شهری، کیفیت محیطی و سلامت اجتماعی‌اند. ^۲
• منطقه مخصوص پیاده، منطقه‌ای است که به منظور برتری دادن به محیط، ورود اتومبیل‌های سواری را به آن ممنوع می‌کنند و ورود سایر وسایل نقلیه موتوری به آن تنظیم می‌شود. ^۳
• راه‌ها، استخوان بندی شهر را تعریف می‌کنند. احجام و ساختمان‌ها فضاهای مثبت هستند و راه‌ها، فضاهای منفی که دسترسی‌ها (ارتباطات و تبادل اطلاعات) را برای شهروندان می‌سر می‌سازند. برای ایجاد شهرهای باروح و زنده، پیش از هر چیز باید راههای پیاده سرشار از فعالیت و حس زندگی ایجاد کرد. این راههای انسانی (در مقیاس انسان)، گونه‌ای از فضاهای عمومی شهری به شمار می‌روند که کاربریهای متنوع، در امتداد آن‌ها چیده می‌شوند. ^۴

بنابراین، آن چنان که از تعاریف ذکر شده مشخص است، پیاده راه‌ها قسمتی از فضاهای شهری هستند که به دلایل ویژه عمدتا به خاطر دارا بودن برخی پتانسیل‌های خاص و در تمام یا بخشی از ساعات شبانه روز کاملا بر روی حرکت سواره بسته شده و بطور کامل به حرکت عابران‌ پیاده اختصاص می‌یابند.

همچنین، تقریبا تمامی صاحبنظران و حرفه مندان بطور مشترک بر این نکته اتفاق نظر دارند که جنبه اجتماعی ایجاد و توسعه پیاده راه‌ها بسیار مهم بوده آنچنانکه می‌توان اصل فلسفه وجودی این فضاهای شهری پیاده مدار را نه صرفا عملکرهای فیزیکی و ارتباطی، تثبیت و تقویت برخی کاربری‌ها و مسائل اقتصادی بلکه گسترش ارتباطات و تعاملات اجتماعی- فرهنگی و ایجاد مقیاس انسانی در عرصه عمومی دانست.

ایجاد پیاده راه‌ها به دلیل ویژگیهای خاص خود (که ناشی از شاخصه‌های حرکت پیاده است) دارای منافع بیشماری است که برحسب مقیاس عملکردی می‌تواند در سطح محله، ناحیه، شهر و یا حتی بین المللی بسیار تاثیرگذار باشد. برخی از مهم‌ترین مزایای ایجاد پیاده راه‌ها عبارتند از:^۵

• حفظ کارکردهای مرکز شهری
• تسهیل دسترسی برای مغازه داران
• کاهش ترافیک در خیابان‌ها و معابر همجوار
• بهبود منظر و ارتقاء سیمای شهری
• کاهش سر و صدا و آلودگی هوا

ایجاد پیاده راه‌ها در شهر‌ها نشانه‌ای بارز از اولویت بخشی به حرکت پیاده‌ها نسبت به سواره‌ها و وسایل نقلیه موتوری است. همچنین، در طراحی پیاده را‌ها به عنوان یک پروژه توسعه شهری باید رویکردی همه جانبه نگر وجود داشته و مجموعه‌ای از متخصصان مختلف اعم از طراحان شهری، معماران منظر، مهندسان ترافیک و… با یکدیگر همکاری و تعامل داشته باشند. از این رو، هرگونه یک بعدی نگری و تقلیل موضوع به مساله‌ای ترافیکی نمی‌تواند به نتایج کاربردی منتهی گردد.

امروزه، کمیت و کیفیت پیاده راه ها به عنوان یکی از مهمترین سنچه های توسعه یافتگی شهرها مطرح گردیده و به عامل رقابت آنها برای جذب گردشگران بیشتر تبدیل شده است. محدوده‌های پیاده هم از آن رو که حرکت سواره را بعنوان اصلی ترین مانع ایجاد مقیاس انسانی در شهر‌ها محدود می‌کنند و هم بدلیل تنوع فعالیت‌ها و دیگر مزایای مترتب بر آن، روز به روز درحال گسترش هستند. پهنه‌های پیاده، درحقیقت به نوعی احیاگر فرهنگ زندگی در شهرهای پیش از انقلاب صنعتی در درون ساختار شهرهای امروزین هستند. یا به عبارت دیگر، در این فضاهای شهری، روح پیاده‌مداری حاکم بر شهرهای سنتی -که مهم‌ترین عامل سرزندگی آن‌ها بوده است- با کالبد و امکانات جدید تلفیق گردیده و عرصه‌هایی خودمانی و پویا پدید می‌آورند.

منبع: پایگاه خبری شهر الکترونیک