ترکیب هنرمندانه عناصر شهر

بافت هر شهر، خاک، شن، ماسه، سیمان و بتن نیست، بلکه محلی برای زندگی و تجسم رویاهای انسان دیروز و بشر امروز است.

صاحب نظران معتقدند، شهر موجودی زنده است که در محیطی طبیعی به حیات پیچیده اش ادامه می دهد، رشد می کند، بیمار می شود و می میرد.

با تأمل در اجزای درونی بدون این موجود زنده، مجموعه ها و عناصری قابل مشاهده است که یکی از آنها عناصر مربوط به مبلمان شهری است. این عناصر به منظور آسایش و راحتی، ارائه اطلاعات، کنترل حرکت، حفاظت و بهره گیری شهروندان مستقر شده اند. این اشیاء نه فقط نیازهای مادی، بلکه نیازهای روحی و روانی استفاده کنندگان را نیز باید پاسخگو باشند.

هرگونه نارسایی در طرح و اجرای عناصر، نه تنها نقض غرض در عملکرد آن است، بلکه جانمایی غلط و ترکیب نامناسب عناصر با یکدیگر و با محیط نیز می تواند ناهنجاری های زیادی را به بار آورد. لذا لازم است اصول زیبایی شناسی در طراحی و جانمایی رعایت شود.

در حالی که به زحمت می توان زیبایی را تعریف کرد ولی قطعاً ترکیب هنرمندانه عناصر طراحی چون خط، فرم، بافت و رنگ برای ایجاد یک زیبایی در منظره نقش غیرقابل انکاری دارد.

تناسب رابطه نسبی و قیاس بین اجزاء برای ایجاد ارتباط و هماهنگی در کل فضا و عنصری مشترک و فعال است. هر شیئی دارای تناسبات خاص است. این تناسب موزون با ترکیب و ارتباط با اشیاء مجاور، زیبایی را به وجود می آورد، بنابراین در طراحی شهری برای ایجاد زیبایی، عناصر به کار گرفته شده باید با فضای پیرامون متناسب باشد.

رویکردی دوگانه

تناسب بر دو نوع است؛شهودی و هندسی.

تناسب شهودی تناسبی است که در آثار هنرمندان طراحی شهری برای ایجاد آرامش در انسان است که با ایجاد تعمیق و قدرت در دید بصری انسان میسر می شود.

یک اثر هنری در این مقوله با توجه به شرایط محیطی و قوام آن با شرایط فنی و تکنیکی خلق می شود و نخستین شرط طراحی، تناسبات انسانی در ابعاد مختلف است و اما در تناسب هندسی کیفیت نسبت ها مورد نظر است، به طوری که هر جزیی از یک عنصر با خود و مجموعه ای که در آن قرار گرفته باید تناسب داشته باشد. در اینجا نسبت طلایی را می توان مطرح کرد.

با تلفیق تناسب هندسی و شهودی، بهترین آثار هنری خلق شده اند، بنابراین با سنجش تناسب اجزا با خود و محیط اطراف و عناصر مجاورشان و ملحوظ کردن تناسب و کاربرد انسانی، اصول زیبایی شناسی شکل می گیرد.

عناصر مبلمان شهری به طور کلی عبارتنداز:

۱) عناصر تسهیلات گذران اوقات فراغت،

۲) عناصر زیست محیطی و بهداشتی،

۳) عناصر اطلاع رسانی

۴) عناصر تسهیلات ترافیکی،

۵) عناصر تأسیسات و تجهیزات شهری،

۶) سایر عناصر.

هدف از نگارش این سطور، بیان نارسایی های شهری نیست، بلکه نقدی بر عدم تناسب هاست که در شهرهای ایران به چشم می خورد و علیرغم صرف هزینه های سنگین و تلاش های بی دریغ شهرداران و مجریان، متأسفانه، ناهنجاری های زیادی مشاهده می شود که نمونه هایی از آن را می توان ذکر کرد:

نصب مجسمه حیوانات (گوزن و غیره) در رفوژ وسط یک گذرگاه نسبتاً تنگ

ساخت میدان بدون توجه به تناسب دایره وسط با فضا و معابر پیرامون

صدور مجوز و ساخت غول های فولادی و بتنی (آپارتمان) در کوچه های با عرض کم و گم شدن اصول زیبایی شناسی

ایجاد نشانه های شهری بی تناسب با فضا و مفهوم مانند نصب مجسمه طاووس در میدانی به نام بسیج

اجرای معابر و میدان های عجیب الخلقه.

طرح هایی با مجریان کارآمد

امروز در هیچ جای جهان نمی توان شخصی را مخالف برنامه ریزی یافت، طرح های هادی و جامع و تفضیلی، برنامه های شهری هستند که همانند تمام طرح ها، مجریان شایسته خود را می طلبند و در گزارشها، مشاهده کرده ایم که درصد کمی از این برنامه ها اجرا شده اند و این مسئله، البته دلایل متعددی دارد که تنها بخشی مربوط به مجریان است.

اصل اول تفکر و بعد عمل را نباید فراموش کرد، تفکر هم ساز و کار خود را دارد، ابتدا باید شخص تصمیم ساز، تخصص ویژه تصمیم سازی را داشته باشد و با تکنیک های تشخیص هر مشکل و تکنیک های طراحی و توسعه شهری آشنا باشد.

امروزه روش تصمیم سازی، روش جمعی و تیمی است، برای کوتاه شدن سخن این گفتار را با ذکر چند سؤال به پایان می برم:

به راستی افراد تصمیم گیر و مجری باید چه ویژگی هایی داشته باشند؟

مجموعه ای که قرار است تولید شود، برای چه هدفی است و باید چه گروه هایی را منتفع سازد؟ باید با چه فضایی ترکیب شود و کدام مفهوم را ارائه نماید؟

اصولاً جایگاه سازمان نظام مهندسی که به تدریج بافت شهرها زیر نظر مهندسین آن ساخته می شود چه نقشی در تغییر شکل شهرها و اجرای اصول دارد؟

اشاره به این نکته لازم است که یکی از هفت رشته اصلی نظام مهندسی ساختمان، رشته شهرسازی بود و به دلایل مبهم، مهندسین شهرساز، کمترین تأثیر را در اجرا و شکل گیری شهرها دارند.

طراحی مبلمان شهری به ویژه در کلان شهرها برای شهروندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

ساکنان شهرهای بزرگ به دلیل قرارگرفتن در معرض مشکلات ناشی از زندگی در محیط های پراسترس نیازمند استفاده از فضاهای عمومی شهری هستند.

ترافیک، سروصدا وکار در محیط های پرسروصدا سبب می شود تا شهروندان برای رفع خستگی های ذهنی شان به دنبال توقفگاه هایی هر چند کوچک اما آرامش بخش باشند.از سوی دیگر طراحی ساختمان های مسکونی نیز در این شهرها از محیط کافی برای رفع خستگی شهروندان برخوردار نیستند.

کمبودفضای کافی در خانه و متراژهای اندک خانه ها سبب می شود تا نیاز شهروندان را به فضای شهری برای رفع خستگی و رهایی از استرس بیشتر کند، از همین رو طراحی مبلمان شهری در این شهرها از اهمیت بیشتری برخوردار است.

یک دم نشستن در یک ایستگاه اتوبوس و یا کمی استراحت در پارک کوچک محلی چنانچه آرامشی نسبی را برای شهروندان به همراه داشته باشد می توان امیدوار بود تا شرایط بهتری برای شهروندان فراهم شود.

علی اکبر فدایی