خانه ۱۵ متری در تهران!

نصف تهرانی ها غیرتهرانی هستند

از تصویب اولین قانون شهرسازی در سال ۱۳۱۲ (قانون راجع به احداث و توسعه معابر و خیابان ها) تاکنون، قوانین و مقررات متعددی درخصوص شهر و شهرسازی به تصویب رسیده است که برخی از آنها زمینه مناسبی را برای تهیه طرح های شهری فراهم نموده اند. برخی نیز مستقیما به تهیه طرح های شهری مربوط بوده اند و برخی دیگر در جهت اصلاح و رفع نقایص طرح ها (و به تعبیر دیگر بر شهرسازی اندیشیده کشور) مؤثر بوده اند. مهم ترین این قوانین را می توان چنین برشمرد:

در سال ۱۳۱۲، «قانون راجع به احداث و توسعه معابر و خیابان ها» به تصویب رسید و با وجود آنکه در مفاد این قانون بارها تجدید نظر شد و بر توان اجرایی آن افزوده گردید، اما اقدامات اصلی شهرسازی در سال های بعد صورت گرفت.

در سال ۱۳۲۰، «قانون توسعه معابر» به تصویب رسید که درواقع تجدید نظر قانون مصوب سال ۱۳۱۲ بوده و تغییراتی در آن صورت گرفته است.

در سال ۱۳۴۳ «قانون تاسیس وزارت آبادانی و مسکن» تصویب شد که در آن چگونگی تاسیس، حدود وظایف و نحوه عملکرد وزارت آبادانی و مسکن آمده است. به دنبال آن، شورای عالی شهرسازی، تاسیس و نظارت در کار تهیه طرح های جامع شهرهایی را که قرارداد آنها قبلا منعقد شده بود به عهده دبیرخانه این شورا گذاشته شد.

در سال ۱۳۴۵ «اصلاح قانون توسعه معابر» تصویب و چند ماده به قانون شهرداری الحاق گشت. اقداماتی چون تدوین مقررات و ضوابط تهیه برنامه های شهری، تاسیس شورای عالی شهرسازی، تعیین حریم یا محدوده نظارت بر فعالیت ها و ساخت و سازها در شهرها و به طور کلی اقدامات عمده برای تحقق اهداف برنامه ریزی شهری در ایران، از این سال آغاز گردید.

تصویب این قوانین در حالی است که گزارش نشریات از شرایط ساخت وساز در تهران نشان از فقدان یک برنامه ریزی شهری دارد. در یکی از این گزارش ها که در آن سال ها در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید، چنین آمده است: ساختمان خانه های بدون نقشه و بی قواره بزرگ ترین مشکل عبور و مرور و اجرای برنامه های عمران شهری است. محلات قدیمی تهران را نوسازی می کنند، این تحول شهری در بسیاری از نقاط و محلات شهر آغاز شده ولی در مناطقی که بی قواره شهرسازی شده هیچ کاری نمی توان کرد، مگر آنکه شهرداری برای این محلات فکری بکند و طرح تازه ای اجرا سازد.این گزارش با نگاهی به محلات شمال و جنوب شهر با بیان تفاوت های این مناطق ادامه می یابد: همچنان که بسیاری از محلات تهران واقعا زیبا است و شهرهای زیبایی چون طرشت، امیرآباد و باغ صبا به وجود آمده بعضی محلات نیز وضع تاسف آوری دارند، در این مناطق به علت اهمال ماموران ثبت و شهرداری خانه های ۱۵ متری و کوچه های کج و معوج داده شده است. نویسنده گزارش فوق در تشریح این خانه ها چنین می نویسد: در بخش غربی تهران معماران و بّناهای غیرمجاز خانه های کوچک ۱۵ تا ۲۰ متری در کوچه ها ساخته اند. در یک کوچه سه متری ۸۰ خانه به این وسعت ساخته شده است و مردم عیال وار در این قبیل منازل زندگی می کنند.او ادامه می دهد: در خیابان شاهپور، مختاری، تهرانچی و اطراف شهر و جوادیه، کوی خزانه و سید ملک خاتون نیز از این خانه ها فراوان ساخته شده است. جالب آنکه هنوز هم بعضی معماران شهر تهران در محلات وصفنار، هاشم آباد، جی و هاشمی دهکده هایی به نام کوی های تازه به وجود می آوردند. در حالی که شهرداری هم هیچ گونه ممانعتی به عمل نمی آورد و اجازه می دهد از این خانه های کوچک باز هم ساخته شود.

نویسنده گزارش که به نظر می رسد با تحقیق میدانی چنین گزارشی را نوشته باشد پس از بیان چنین نکاتی از نظرات مردم نیز استفاده کرده و می نویسد: مردم محلات عقیده دارند که دادن نقشه ساختمانی در محلات باید بر اساس حداقل مساحت زمینی باشد که می خواهند در آنجا ساختمان سازی کنند. اگر این روش در مورد مساحت ساختمان ها و عرض خیابان ها رعایت شود، تردید نیست که دیگر محلات بی قواره در شهر احداث نمی شود و خیابان های تنگ و تاریکی که بزرگ ترین مشکل امروز مردم و مسوولان امور شهری می باشد به وجود نخواهد آمد.

اگرچه باید این نکته را نیر مد نظر قرار داد که به وجود آمدن این شرایط نیز دلایل بسیاری دارد که یکی از مهم ترین آنها مهاجرت گسترده به شهر تهران و تولد نسل های جدید در این شهربوده است. چنان که آمار نشان می دهد براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۴۵، بالغ بر ۵۴ درصد (۵۳ درصد مردان و ۵/۵۶ درصد زنان) و در سال ۱۳۵۵، حدود ۵۵ درصد ساکنان شهر تهران را متولدین شهرستان تهران تشکیل می دادند. این شرایط حتی با تشکیل تهران بزرگ نیز چندان متفاوت نشد. با شکل گیری محدوده «تهران بزرگ» در سال ۱۳۵۲، شهرهای تجریش که آبادی های اوین، درکه، نیاوران، رستم آباد، قلهک، زرگنده، الهیه، داودیه، ضرابخانه و قسمت شهری ونک را نیز شامل می شد، به همراه شهر ری که در فاصله سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵ کوی سیمان در آن ادغام شده بود، به قسمت هایی از شهر تهران تبدیل شدند و محدوده بسیار فعال تری را برای جذب مهاجران به وجود آوردند.