بافت های فرسوده شهری

باتوجه به اینکه شهرسازی کلاسیک تا کنون نتوانسته است بین نقطه نظر های مختلف ارتباط بر قرار کرده و به یک نظریه منسجم دست یابد در هر دوره ای به نظریات جدید و عملکر هایی تک بعدی که گاهی با تناقض و تعارض با نقش انسان و نیازهای او شکل میگیرند مواجه میشویم ، به عنوان مثال تا اواخر دوره قاجاریه شکل غالب شهر ها از الگوهای سنتی رایج ایران صورت میگرفت که با ورود اتومبیل تغییرات شگرفی در بافت و کالبد شهر ها ایجاد شد، فضاهای جدید شهری با ویژگی هایی جدید و منطبق بر ورود اتومبیل و ماشینی شدن در کنار بافتهای سنتی قبل قاجاریه شکل گرفت و شروع به رشد کرد . محلاتی برای رفع نیاز های جدید شهرنشینی کم کم مهاجرتهای داخلی شهر ها شروع شدو افراد مستطیع به بافتهای جدید نقل مکان کردند و ساکنان کم بضاعت در بافتهای قدیمی ساکن شدند.

“بدون هیچ گونه حس تعلق به مکانی که به آن از روی اجبار روی آورده بودند”

وهمین گونه بود که این بافتهای قدیمی در اثر اهمال در نگهداری و زنده سازی آن به مکانهایی برای انجام اعمال خلاف و پاتوقی برای افراد معتاد و بیمار و بعضاً مکانی برای کسب درآمد افراد با اشتغال کاذب تحت عنوان بافتهایی نا کارآمد و مسئله دار از منظر کالبدی ، عملکردی، اجتماعی و … تبدیل شدند.

به طور کلی و خلاصه بافت های فرسوده مراکز شهری روی ۷ مورد زیر تاثیر بسزایی میگذارند:

۱) مسائل جمعیتی و اجتماعی

۲) مسائل کارکردی

۳) مسائل اقتصادی

۴) مسائل ارتباطی و دسترسی

۵) مسائل زیرساختی

۶) مسائل زیست محیطی

۷) مسائل کالبدی

که هر کدام از این موارد هم مسئول خاص خود را با در نظر گرفتن مشارکت گروهی مسئولین شهری و سازمانهای خصوصی و دولتی میطلبد.

از دیگر مواردی که باعث می شود به مسئله بافتهای قدیمی و فرسوده توجه داشت استفاده از مصالح ارزان و قدیمی در اکثریت غالب ساختمانهاست که ایمنی ساکنان را در هنگام بروز سوانح طبیعی زیر سوال می برد.

برای مثال برف سال ۱۳۸۳ استان که در نقاطی که در نقشه ها مشخص شده اند، خسارتهای بسیار زیادی به ساکنان این نواحی وارد کرد بگونه ای که بسیاری ازساکنان کم درامد این مساکن که اکنون به ویرانه ای بیش شبیه نیستند با حصیر و چوب سعی در ابقای منازل خود داشته اند.

ایمن سازی ساختمانها در برابر زلزله برای مثال وجود ساختمانهای بیشتر از ۳ طبقه در بافت قدیم بصورت پراکنده ، مشکل عدم استحکام ساختمانها با توجه به اهمیت جان مردم در زمان وقوع زلزله احتمالی ، نسبت به سایر مشکلات موجود بافتهای فرسوده اولویت کاملاً بالاتری دارد.

این نواحی که نیازمند مداخله هوشمندانه و علمی اند، زمانی محل و کانون ثروت و قدرت شهرها بودند ولی در شرایط کنونی در حیث اجتماعی و جمعیتی از ساکنان بومی خود خالی و از نظر زیر ساخت و خدمات شهر در سطحی ضعیف و با نابسامانی کالبدی همراهند.

همچنین مطالعات گوناگون در نواحی کهن و قدیمی شهر ها در ایران نشان می دهد که نحوه برخورد با این نواحی عمدتاً مبتنی برحفظ و مرمت تک بناهای با ارزش بوده و کمتر به برنامه ریزی های مشخص برای باز زنده سازی و باز گرداندن زندگی اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی این نواحی اندیشیده شده است.

مسئله ای که خیلی وقت است در شهر های آلمان حل شده است. به عنوان مثال با شناسایی مکانهای دارای ارزش در مناطق قدیمی یا فرسوده و اعطای آن به افراد هنرمند یا محبوب مردمی و ایجاد کلاسهای هنری و … در جهت باز زنده سازی این بنا ها.

رشت….

مشکلات شهر رشت از لحاظ نوسازی و مرمت بافتهای فرسوده طبق گفته های مهندس علیزاده معاونت امورعمرانی استانداری گیلان” بیشتر به دلیل جنبه های ملی و فاینانسی ، ناکافی بودن بودجه های تخصیص یافته و مسائلی از این قبیل میباشد…”

یکی از طرحهای پیشنهادی ، استفاده از متخصصان خارجی و ارائه و اجرای طرحها توسط آنان میباشد که در چند دهه اخیر با توجه به فعالیتها و برنامه های شهرداریها ی استانها و بدلیل هزینه بر بودن این مسئله کمتر توجه شده است.

اگر بخواهیم بافت های شهر را براساس استاندارد سازمان نظام مهندسی بررسی نماییم علاوه براینکه بخش اعظمی از بافت ها فرسوده می باشند از نظر استحکام نیز بناها در برابر زلزله بسیار آسیب پذیر می باشند برای ساماندهی بافت های فرسوده باید با مشارکت متخصصان برنامه زمانبندی قابل اجرا و مناسبی را تدوین و اجرا کرد و با مدیریت صحیح و ابزار تشویقی و تسهیلات بانکی مالکین واقع در بافت های فرسوده شهر را مورد حمایت قرار داد .

خیابان سازی ها و خرید زمینها توسط شهرداری با قیمت مناسب از دیگر برنامه هاست ، شناسایی و نگه داری مساکن دارای ارزش معماری تاریخی شهرسازی و جلوگیری از ایجاد رکود در ساختمان با تغییر کاربری و پویا کردن فعالیتها در آن از طریق اجاره واحد ، فعالیتهای فرهنگی و هنری و اشتغال زایی ..

در هر صورت چه متخصصان ایرانی و چه خارجی نیازمند یک زیرساخت سرمایه ای جهت تامین حداقل امکانات و حمایتهای مالی از طرحها برای بهسازی و ادامه فعالیتهای شهری میباشد و در صورت تامین بودن و وجود چنین منبع مالی پاسخگویی با اعطای وام و شهروندان ساکن در اینگونه بافتها و تشویق و حمایت از سوی شهرداری جهت نوسازی ساکن توسط خود افراد و بر طبق اصول و ضوابط طرحهای جامع شهری و با برنامه و مدیریت ، قانون و تشکیلات مناسب، مشارکت مردمی،وام ملی،نوسازی بافت، باز زنده سازی نقاط دارای ارزش تاریخی معماری فرهنگی از طریق اعطای وام توسط دفتر مجری طرح بافتهای فرسوده و شهرداری ها ..حل مشکل خرید املاک ، تعریف پروژه ثبت و …( هر تکه به ارگانی، تقسیم وظایف)میتوان برخی از این مشکلات را حل کرد.

در نهایت شایان ذکر است که به این نکته توجه داشته باشیم که مرمت و بازسازی و باز زنده سازی فضا ، فقط یک کار هنری و احساسی نیست که برای تفنن انجام پذیرد بلکه امری حیاتی در تداوم تاریخی ، پیوستگی فرهنگی و روحی فردی و ملی است که توجه و دلسوزی مسئولین آگاه را می طلبد.