خلق مراکز شهری جدید

یک مرکز شهری سنتی، هسته فعالیت شهری و مجزاکننده قسمت‌ها و محله‌های مختلف از یکدیگر است؛ عده‌ای از افراد در مرکز به کار مشغول هستند و بسیاری دیگر در نزدیکی این محدوده زندگی می‌کنند و برای استفاده از خدمات دولتی،‌ اداری،‌ خرید و… به این محل مراجعه می‌کنند. حتی بسیاری از گردهمایی‌ها و مراسم مختلف اجتماعی در این محدوده برگزار می‌شوند و در واقع می‌شود از آن به «محلی برای رفتن به آن» برای امور مختلف یاد کرد.
مطلب نگران کننده‌ای که اخیرا حتی توسط خود شهروندان نیز مطرح می‌شود «کمبود حس مکان»، «کمبود حس یکپارچگی» و نیاز برای ایجاد یک «کانون مرکزی مشترک» برای رسیدن به انسجام عملکردی و فضایی و رهایی از آشفتگی و نابسامانی موجود در این محدوده‌ها است. بسیاری از جوامع شهری راه حل را در خلق مراکز شهری جدید، به منظور دمیدن روح زندگی و حس مکان در جامعه‌شان، دیده‌اند. تاثیرات صنعتی و تکنولوژیکی مانند مراکز خرید، فروشگاه‌ها و تاثیرات طراحی شهری،‌ منجر به تمایل روز افزون به داشتن نوع جدیدی از زندگی عمومی‌ در عرصه شهری شامل فضاهای پیاده، جمع و جور و در عین حال متنوع و سرشار از شور و زندگی شده‌اند. در واقع نوعی نیاز به شرایطی برای ایجاد یکپارچگی و حس مکان، احساس می‌شود که در آن ارتباطات بین کاربری‌ها نه از طریق فضاهای پارک ماشین و تجهیزات فیزیکی، بلکه از طریق خود مردم تعریف شوند.
گرچه برنامه‌های فیزیکی زیادی برای ایجاد «حس مکان» در این محدوده‌ها وجود دارند اما باید واقعیت شرایط اقتصادی محل را برای رسیدن به پیشرفت مد نظر، مورد تحلیل قرار داد، زیرا در نهایت موفقیت یک مرکز شهری جدید وابسته به زیر بنای اقتصادی آن است.
دستیابی به ترکیب صحیح کاربری‌ها و تراکم
ترکیب سنجیده کاربری‌ها و تراکم یکی از مباحث مهم و مورد توجه در این زمینه است؛
کاربری تک منظوره نمی‌تواند جوابگوی یک مرکز شهری جدید باشد. به عنوان مثال مرکزی که صرفا در زمینه کاربری‌های اداری فعالیت کند، نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای مردم و خرید و فروش آنها برای ادامه زندگی باشد. ترکیبی از کاربری‌ها و فعالیت‌ها برای جذب افراد متنوع و مختلف لازم است تا فضا فعال، پویا و قابل حیاط باشد.
• کاربری تجاری
مانند بازار‌های قدیمی، مراکز تجاری بخش مهمی‌ از موفقیت‌های یک مرکز شهری را تشکیل می‌دهند و در واقع نوعی نقش پشتیبانی و حمایتی دارند.
• نهادها و ارگانهای شهری و مدنی
همانطور که بازار‌ها به طور سنتی مراکزی برای گردهمایی‌ها نیز بوده‌اند،‌ امروزه موسسات فرهنگی و مدنی این نقش را بر عهده دارند. کتابخانه‌ها و موزه‌ها به مراکز شهری اضافه می‌شوند و به ایجاد حس تعامل در جامعه کمک می‌کنند. سایر فضاهای عمومی‌ مانند پارک‌ها و میدان‌ها نیز باید به دقت مورد توجه و طراحی قرارگیرند.
• کاربری مسکونی
بخش مسکونی از اجزاء اصلی تشکیل‌دهنده مرکزشهری است که یا در خود آن قرار گرفته است یا در کنار آن. بنابراین باید تهیه انواع مختلف محل‌های سکونتی را برای اقشار مختلف در نظرگرفت.
این سه بخش کلی با بخش‌های فرعی و زیر ساخت‌های مربوط به خود، تشکیل‌دهنده مراکز شهری امروزی هستند.
خلق حس مکان
یک مرکز شهری موفق باید کانون معاشرت و تعاملات اجتماعی، تجارت و همچنین فعالیت‌های فرهنگی باشد، نه صرفا ترکیب کاربری‌های غیر مرتبط و گسسته. یک راه برای ایجاد مرکز شهری زنده و پویا گره‌زدن نهاد‌هایی مانند کتابخانه و موزه و… با فعالیت‌های مدرن تجاری است و خرید به عنوان یک سیستم فعال شهری در تلفیق با سایر کاربری‌ها باعث ایجاد ارتباطات عملکردی قوی تری با حضور مردم می‌شود. به‌عنوان مثال امروزه در دنیا کتابخانه‌هایی طراحی می‌شوند که به صورت چند منظوره دارای محل خرید،‌ باشگاه ورزشی،‌ سالن اجتماعات و… نیز هستند، یعنی علاوه بر این که مراکز شهری دارای کاربری‌های چند منظوره هستند، هر کدام از اجزاء آنها نیز به نوبه خود می‌توانند دارای فعالیت‌های چند منظوره باشند.
برای ایجاد حس مکان در داخل مراکز شهری باید به نکات زیر توجه کرد:
• مشخص کردن ویژگی‌های شاخص هر جامعه مانند تاریخ و ارزش‌های موجود در آن.
• ایجاد ورودی‌هایی برای مرکز شهری که به صورت سمبولیک نشان‌دهنده ویژگی و کیفیت آن جامعه هستند.
• انتخاب یک سایت مناسب برای ارائه خدمات به تمام جامعه. این مطلب زمانی که قرار باشد ساختمان‌های اداری و دولتی در آن قرار گیرند از اهمیت بیشتری برخوردار است.
• استفاده از المان‌های هنری و جذاب که قابل تغییر باشند مانند مجسمه و آب و….
• برگزاری مراسم مختلف اجتماعی و مذهبی در مرکز شهری.
• تلاش برای برقراری تعادل میان اصول زیبایی شناختی و عملکردی.
• تشویق مردم به مراقبت از مکان و اجازه به حضور آنها در خلق و مراقبت از آن.
دسترسی‌ها،‌ ترافیک و محل پارک
اگر بیشتر کالاها و خدمات، هم برای دسترسی با اتومبیل و هم برای افراد پیاده سهل‌الوصول هستند، تراکم زیاد زمین منجر به کاهش نیاز به حمل و نقل عمومی‌ می‌شود. با این وجود اگرچه توسعه مسیر‌ها با در نظر گرفتن مقیاس پیاده، یک هدف مهم به شمار می‌رود، نیاز به مسیر سواره و مدیریت ترافیک و محل پارک وجود خواهدداشت. چند روش برای برخورد با دسترسی‌ها، ترافیک و محل پارک عبارتند از:
• طراحی مرکز شهری به عنوان یک هدف چند منظوره با سیستم حمل و نقل چند وجهی.
• ایجاد سهولت در درک علائم مربوط به مسیرها و عدم پیچیدگی در دسترسی‌ها.
• باریک کردن خیابان در محل عبور عابر پیاده.
• طراحی پارکینگ در پشت ساختمان‌ها.
• تقسیم‌کردن محدوده‌های پارک خیلی بزرگ به محل‌های پارک منفرد کوچک پراکنده در داخل مرکز شهری.
• اضافه‌کردن نماهای متناسب با ساختارهای معماری همجوار به ساختار پارکینگ‌ها.
• طراحی سرعت گیر بین خیابان و محدوده پارک.
طراحی فضا‌هایی برای مردم
اگرچه هدف جامعه پرورش دادن پتانسیل‌های شهری، خلق حس مکان یا توسعه پیشرفت‌های اقتصادی است، ولی در این میان مردم عامل اصلی و مهم به شمار می‌آیند. همچنین انجام تدارکات لازم برای عابران پیاده عامل مهمی ‌در موفقیت تجاری به حساب می‌آید. در ایجاد شرایط مناسب برای عابران و تشویق آنها به حرکت در فضا باید نکات زیر را در نظر گرفت:
• ایجاد خیابانهای باریک‌تر.
• طراحی پیاده‌رو‌های فراخ‌تر.
• استفاده از سرپناه‌ها و طراحی پیاده‌رو‌های سرپوشیده.
• در نظرگرفتن مقیاس انسانی و رعایت ارتفاع متعادل برای ساختمان‌ها.
• حذف کردن «فضا‌های مرده». محدوده‌های خالی و نماهای نامناسب، حرکت سیال عابران در مسیر را مختل می‌کنند.
• ایجاد دسترسی به محدوده‌های مجاور.
• ایجاد سیرکولاسیون ساده، منطقی و قابل فهم برای عابران و موتورسوارن.
• تدارک خدمات غذایی مانند رستوران یا کافه روباز با طراحی محل نشستن در هوای آزاد و محدوده‌های خلوت و دنج.
• طراحی مبلمان مناسب برای فعالیت‌های مورد نظر.
در نتیجه در یک مرکز شهری موفق، میدان‌ها، پارک‌ها، مسیرهای پیاده و مسیر‌های دوچرخه، مرکز را به بقیه قسمت‌ها متصل می‌کنند و اساس این اتصال،‌ راه‌رفتن، نشستن، صحبت کردن، خرید و سایر فعالیت‌های مردم است.
به این ترتیب مراکز شهری در حال تبدیل شدن به آلترناتیو رایج در توسعه شهری و ایجاد یک کانون مرکزی برای جامعه هستند. حیاط طولانی مفهوم «مرکز شهری» وابسته به توانایی جوامع و توسعه‌دهندگان شهری در همکاری با هم برای ایجاد یک مرکز شامل نیازهای فیزیکی طرح و در عین حال نشان‌دهنده واقعیت‌های اقتصادی رویاروی بخش خصوصی است تا با در نظر گرفتن واقعیت‌ها،‌ طرح‌های قابل اجرا و منطقی ارائه شوند و در این صورت نتیجه حاصل برای حل مشکلات امروزی شهر‌ها مثمرثمر خواهد بود.

الهام علوی‌زاده

منبع: آرونا