قرائت منظر

(بررسی تطبیقی ساماندهی منظر شهری در بلوک های شرق و غرب اروپا)

گوران عرفانی/ فارغ معماری دانشگاه تهران/ ورودی ۸۳

پیشگفتار
نحوه انجام کار پژوهشی بر اساس تمرکز بر روی بازدید هدفمند و در راستای فرضیه انجام کار پژوهشی صورت گرفته است. در همین راستا فرضیه و اهداف اولیه در جهت کار پژوهشی تعریف گردید. ارائه پروپوزال پیشنهادی جهت انجام کار پژوهشی بر اساس دانسته های اولیه تعریف گردید، بدیهی است در طول انجام کار پروپوزال پیشنهادی دستخوش تغییرات لازم گردید.
در این نوشتار سعی بر این شده است که نظام انجام کار پژوهشی در راستای موضوع به صورتی مدون ارائه گردد به نحوی که بتواند برای خواننده، مطالب قابلیت بهربرداری علمی را به صورتی کاملا ساده و روشن به همراه داشته باشد.

مقدمه
تعامل انسان با محیط در طول تاریخ مراتب پاسخگویی به نیاز ها و انتظارات اوست که محصول آن ، شکل فضایی و کالبدی است که به محیط خود می بخشد. این شکل فضایی به مقتضای مکان و زمان هویت ویژه ای به خود گرفته است که همان منظر آن می باشد. انسان بدوی برای آن که تصور خود از محیط زیستش را بهبود ببخشد آن را با منظره ای تطبیق می داد و تاثیر وی بر محیط اندک بود و تمام عناصر معرف منظر شهر محدود به خانه ها و ساختمان های مذهبی می شد. بنا به تغییر شیوه زندگی و نوع مناسبات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بشر معاصر تصویری برای شهر حادث شد که متاثر از پیچیدگی آن مناسبات بود. این امر به دنبال خود نیاز به کنترل شکل شهرها برای قرائت خوانای منظر آن ها را ملزوم داشته است.
در همین راستا و بر اساس دانسته های ابتدایی یک فرضیه ابتدایی مطرح گردید. در ظاهر این فرضیه کاملا بدیهی می نمود اما با شروع کار، بتدریج زوایای پنهان دیگری که در پس زمینه این فرضیه ساده بر ما روشن گردید. لزوما فرضیه نباید مطالب پیچده ای را بیان کند بلکه اندیشدن به مسائل به ظاهر ساده و رفتن به عمق مطلب می تواند ما را در شناخت ابعاد پنهان موضوع یاری نماید.

فرضیه
تفاوت منظر شهری بلوک های شرق و غرب اروپا متاثر از تفاوت سیاست های (نگاه)منظرین مدیران و کاربران شهر می باشد.
هدف
شناخت اهداف و سیاست های ساماندهی سیما و منظر شهری در بلوک های شرق و غرب اروپا بر اساس قرائت صحیح منظر آن ها و دستیابی به اصول و معیارهای منظرین آن.

فرآیند طیف بندی شهر ها
فرآیند پیشنهادی در جهت قرائت منظر شهرهای مورد بازدید به دو صورت از جز به کل و بالعکس توسط اعضای گروه انجام گرفت. بسته به شهر و اماکن مورد بازدید در کنار دانسته های ذهنی ما فرآیند قرائت منظر دستخوش تغییر می گردید. دانسته های نسبی ما از سیاست ها و اهداف کلان شهر های مورد بازدید غالبا منجر به شکل گیری قرائت از بالا به پایین به عبارتی کل به جزء می گردید اما در مورد سایر شهر ها قرائت به گونه ای دیگر اتفاق می افتاد… در واقع از جزء به کل. البته این امر در اکثر شهرها به صورت ترکیبی و همزمان اتفاق می افتاد همواره ما در تلاش بودیم یافته های ادراکی و حسی از مکان را در کنار دانسته های خود قرار بدهیم و بلعکس. در واقع قرائت توامان از کل به جزء و بلعکس امری بود که همواره در جریان بود، البته میزان این نوع قرائت بسته به شهر و دانسته های ما دستخوش تغییر می گردید.
پس از بازدید میدانی از شهرهای بلوک غرب شامل ونیز، مونیخ، لوگزامبورگ، استراسبورگ، فرانکفورت، برلین … و تحلیل یافته های بدست آمده در راستای فرضیه های مطرح شده، توانستیم به یک طیف بندی از بین شهرهای مذکور دست یابیم.
در این طیف، ونیز از جنس شهرهایی با حداکثر میزان حفظ وزن تاریخی و فرانکفورت شهری از جنس آینده با حداکثر استفاده از مصالح و المانهای مدرن در منظر شهری و شهرهای استراسبورگ و مونیخ در مابین این دو شهر قرار گرفته اند.
با همین رویه سایر شهرهای بلوک شرق نیز در یک دسته بندی از حیث میزان حضور مظاهر مدرنیته در ساختارشهری طبقه بندی گردیدند. میزان مداخله حداکثری در کنار تمایل به بازسازی شهری امری بود که در سیمای شهری ورشو کاملا هویدا بود در واقع می توان منظر شهری امروز ورشو را محصول روند تاریخی این شهر در گذشته بویژه تخریب های ناشی از جنگ جهانی دوم و حضور اندیشه های کمونیست پس از جنگ دانست. اتفاقی که هرگز به این شدت در سیمای شهری سایر شهرهای کمونیست همچون پراگ و بوداپست قابل قرائت نیست. شاید به جرات بتوان گفت پراگ و بوداپست (بویژه در مرکز شهر) بیش از آنکه دارای چهره یک شهر کمونیستی باشند دارای سیمای مشابه سایر شهرهای بلوک غرب می باشند. به نظر می رسد اندیشه کمونیست توان تسلط بر گذشته پر فروغ و غنی این شهر ها را نداشته است در حالی که میزان تخریب بالای شهر ورشو امکان حضور مظاهر اندیشه کمونیستی در سیمای این شهر بوجود آورده است.

تفاوت میزان حضور گرو های مختلف اجتماعی در جلوگر نمودن سیمای شهری امری است که از قرائت سیمای شهر های بلوک شرق نسبت به غرب قابل دسته بندی است. در اندیشه های کمونیست نسبت به اندیشه های غربی مفاهیمی چون فرد، خانواده، ملت، دولت، نهادهای میانی … دارای تعاریف متفاوتی هستند که میزان حضور آنها در سیمای شهری از شدت و ضعف کاملا متفاوتی بر خوردار است البته نباید پارمترهای زمینه ای چون روند تاریخی شکل گیری شهرها و اقلیم …را نادیده گرفت. به طورکلی می توان گفت که تفسیر متفاوت از مفاهیم در نزد اندیشه ها به تفاوت منظر و سیمای محیط های شهری منجر شده است بنحوی که می توان با قرائت صحیح سیمای شهرها به اندیشه های پنهان در پس زمینه این شهر ها پی برد.