از فرودگاه شهری تا شهر فرودگاهی

در سال‌های اخیر، تجارت‌های جهانی از طریق فرودگاه‌ها تغییرات و پیشرفت‌های بنیادی داشته‌اند به نحوی که امروزه فرودگاه‌های هیثرو لندن، آمستردام و هنگ کنگ بیشتر مراکز خرید هستند تا مکان‌های سنتی ترانزیتی. بیش از یک دهه است که فرودگاه‌های اصلی در حال گذار از یک محیط ساده دارای زیرساخت‌های هوایی برای مسافر و حمل بار، به یک شهر متنوع با یک فرودگاه‌ در مرکز آن همراه با پیشرفت‌های تجاری و فعالیت‌های مردمی می‌باشند. فرودگاه‌هایی با این گونه ساختار شهرهای فرودگاهی نامیده می‌شوند.

به طور کلی تعریف روشن و استانداردی برای شهر فرودگاهی وجود ندارد. این تعریف به شرایط اجتماعی-سیاسی، جغرافیایی و فرهنگی محیطی بستگی دارد که فرودگاه در آن قرار گرفته است. اما در یک نگاه جامع می‌توان شهر فرودگاهی را تغییر و گذار از فرودگاه یک شهر به شهر یک فرودگاه تعریف نمود. یک شهر فرودگاهی شامل تعدادی از عناصری است که یکدیگر را تقویت می‌کنند و از آنجا که شهر فرودگاهی نام دارند، هم به نیازهای حمل و نقلی مسافران پاسخ می‌دهند و هم نیازهای فردی آن‌ها را تأمین می‌کنند.به عبارت دیگر، یک شهر فرودگاهی مانند فرودگاه‌های دیگر دارای خدمات و تسهیلات مرتبط با حمل و نقل هوایی است و علاوه بر این خدمات، همانند یک مرکز شهری، امکانات و تسهیلات شهری نظیر دفا‌تر تجاری و اداری، فروشگاه‌های متنوع تجاری، امکانات تفریحی و سرگرمی و غیره را ارائه می‌دهند.از آنجا که هدف از احداث شهرهای فرودگاهی ترکیبی از اهداف تجاری، شهری و فرودگاهی است، موفقیت شهرهای فرودگاهی با بهره گیری از اصول برنامه ریزی فرودگاه، برنامه ریزی تجاری و برنامه ریزی شهری حاصل می‌شود. به طورکلی، برای ایجاد یک شهر فرودگاهی موفق، راهبردهای زیر در نظر گرفته می‌شود:

• راهبردهای توسعه زیرساخت‌های مرتبط با فرودگاه (باند، سالن ترمینال، پارکینگ و…)
• برنامه ریزی جامع کاربری اراضی اطراف فرودگاه
• برنامه ریزی جامع برای فروشگاه‌های خرد جذاب
• برنامه ریزی و بازاریابی مناسب
• مراکز شهری با کاربری‌های مختلط در اطراف فرودگاه
• مراکز خرید در داخل و خارج فرودگاه
• مراکز تفریحی و سرگرمی خرد در داخل و خارج فرودگاه
• برنامه ریزی شهری
• برنامه ریزی توسعه اقتصادی

عملکرد شهرهای فرودگاهی حاکی از رشد زیرساخت‌های هوایی و تبدیل آن‌ها از فرودگاه‌ محض به مجموعه‌های تجاری دارای عملکرد چندگانه است که هم نیازهای هوایی را مرتفع ساخته و هم دارای پیشرفت تجاری هستند. خرید از دستگاه‌های خودکار، رستوران و کالاهای انحصاری، جاذبه‌های فرهنگی، هتل‌های مجهز، مجموعه‌های تجاری، مراکز همایش و نمایش، سرگرمی، مراکز مهم توزیع، ساخت و مونتاژ، انبار کالاهای فاسد شدنی و خنک برای نگهداری، آذوقه‌رسانی و دیگر خدمات غذایی، ناحیه تجاری آزاد و ناحیه آزاد گمرکی، زمین گلف، مغازه‌های فروش حراج کارخانه‌ها و خدمات انفرادی و خانوادگی، نمونه‌هایی از خدمات شهرهای فرودگاهی است. علاوه بر این، به منظور گسترش عملکردهای بازرگانی و ارائه خدمات به مسافران، در نواحی پیرامونی فرودگاه‌ها خدماتی مثل هتل‌ها، دفا‌تر شرکتی و اداری، مجتمع‌های تجاری، مراکز نمایشگاهی و سالن‌های کنفرانس، مناطق لجستیکی و تجارت آزاد ارائه می‌شود.
فرودگاه‌های آمستردام و هیثرو لندن، اولین شهرهای بزرگ فرودگاهی در دنیا بودند و از نمونه‌های موفق شهرهای فرودگاهی در نقاط مختلف دنیا می‌توان به فرودگاه‌های سئول، هنگ کنگ و پکن درخاور دور، دبی در خاورمیانه، بلگراد در اروپای شرقی، آمستردام و فرانکفورت و دوسلدورف در اروپای غربی و فرودگاه‌های دالاس و لاس وگاس در آمریکا اشاره کرد.
در قاره آسیا بسیاری از شهرهای فرودگاهی در حال احداث و توسعه هستند و در بین آن‌ها تسهیلات خرده فروشی، بیشترین جذابیت را به وجود آورده است. در فرودگاه این چه ئون شهر سئول، تسهیلاتی برای خرید، سرگرمی و برگزاری مراسم‌های فرهنگی و جشن‌های ملی وجود دارد. فضای تجاری این فرودگاه با وسعتی بالغ بر ۷۰۰ هزار فوت مربع، بزرگ‌ترین مرکز خرید داخل فرودگاهی در جهان است که شامل انواع فروشگاه‌های آزاد (free shops)، رستوران‌های زنجیره‌ای و فروشگاه‌های مربوط به اسباب بازی و کتاب و هدیه و سوغاتی است.
فرودگاه بین المللی هنگ کنگ میزبان بیش از ۳۰ فروشگاه لباس است. همچنین، فضای پیرامون این فرودگاه در برگیرنده ساختمان‌هایی است که محل دفا‌تر اداری و شرکت‌های بین المللی می‌باشد. فرودگاه مونیخ دارای بیمارستان کوچک و فرودگاه‌های لاس وگاس و آمستردام دارای موزه و جاذبه‌های فرهنگی هستند. فرودگاه فرانکفورت دارای بزرگ‌ترین کلینیک فرودگاهی جهان با قابلیت پذیرش بیش از ۳۶۰۰۰ بیمار درسال است.
فرودگاه پکن شامل بانک‌های متنوع است و در فرودگاه استکهلم، کلیسای کوچکی ساخته شده است که سالانه بیش از ۴۵۰ مراسم ازدواج در آن برگزار می‌شود و به عنوان آخرین نمونه از فرودگاه‌های موفق می‌توان به شهر فرودگاهی دالاس اشاره کرد که با وسعت بیش از ۱۸هزار آکر، حتی بزرگ‌تر از جزیره منهتن در نیویورک است. محوطه این فرودگاه دو هتل، پنج ناحیه بزرگ اقتصادی و دو زمین گلف دارد و همچنین صد‌ها آکر زمین ذخیره برای توسعه آتی آن در نظرگرفته شده است.
نمونه‌هایی از راهکارهای فرودگاه‌های بزرگ برای بهبود عملکردهای مالی و توسعه اقتصادی عبارتند از:

• پکن به سرعت در حال تبدیل‌شدن به شهر فرودگاهی است و طراحان پلان پیشرفته به‌ دنبال جانمایی عملکردهایی شامل خرید، تفریح و سرگرمی، آموزشی، ورزش و رفاه، تجارت و ساخت و ساز مسکن هستند.
• فرودگاه پاریس یک بخش حقیقی در سال ۲۰۰۳ تأسیس کرده که با هدف پیشرفت فعالیت می‌کند و امور تجاری فرودگاه‌های بین‌المللی را نیز مدیریت می‌کند.
• مدیریت فرودگاه‌ فرانکفورت در بخش خصوصی گسترش تجارت، برای ۳ دهه مشغول بوده است و اجاره‌کننده بخش‌های تجاری فرودگاه‌ است.
• فرودگاه‌ بین‌المللی هنگ‌گنگ با مساحت بیش از یک میلیون مترمربع در پی ایجاد بخش‌های نمایش، ادارات تجاری، هتل و مجموعه‌های تفریحی و سرگرمی نزدیک پایانه مسافری است.
• به عنوان یک هدف مستمر، تجاری‌سازی، پویایی و تحرک، از فاکتورهای اساسی در تجارت خواهند بود. در شهر فرودگاهی دوسلدورف، راهکارهای پویایی و ایجاد جذاب در دو بعد پیشنهاد می‌شوند. اولین مورد، ارتباط با نواحی قدرتمند اقتصادی و دومین مورد دسترسی پرواز‌ها به هر نقطه جهان است.

نتایج حاصل از مطالعات شهرهای فرودگاهی نشان می‌دهد که:

• گذار از فرودگاه‌های شهری به شهرهای فرودگاهی که در واقع نوعی پیشرفت فرودگاه‌های اصلی از یک محیط ساده و دارای زیرساخت‌ها برای مسافر و حمل بار به سمت یک شهر متنوع با یک فرودگاه‌ در مرکز آن، همراه با پیشرفت‌های تجاری و فعالیت‌های مردمی می‌باشند، راهکاری مؤثر برای توسعه اقتصادی فرودگاه‌ها محسوب می‌شود. در واقع فضاهای تجاری خرد در فرودگاه‌ها با جذب مسافران فرصت‌هایی برای کسب درآمد و رونق اقتصادی در فرودگاه پدید می‌آورند.
• شهر فرودگاهی با دارا بودن ترکیبی از خصوصیات شهر و فرودگاه، از یک طرف خدمات مرتبط با فرودگاه (بخش هوانوردی) را ارائه می‌دهند و از طرف دیگر خدمات شهری نظیر فعالیت‌های تجاری خرد، تفریحی، سرگرمی، اقامتی و…. را به عنوان بخش غیر هوانوردی تامین می‌کنند.
• یک شهر فرودگاهی، قطب حمل و نقل بین المللی است و برای مسافرین و محموله طراحی شده است که ویژگی‌های شهری متراکم را دارد و مانند یک مرکز شهری عمل می‌کند و خدمات و تسهیلات غیرمرتبط با حمل و نقل هوایی را ارائه می‌دهد. این فرودگاه‌ها به دلیل حضور مردمانی از کشورهای مختلف، همانند شهرهای جهانی عمل می‌کنند و مکانی برای تداخل کار و تفریح هستند که مخاطبین اصلی آن‌ها، مسافران، بازرگانان و حتی مردم عادی هستند.