فرمال شهر : شهر آینده

نظریه پرداز:هادی منافزاده

مقدمه :
فیلیپ جانسون : (( هیچ جامعه ی جدیدی بدون ساختمان های جدید معنی ندارد…)).
گسترش تکنولوژی بشری از یک سو و قدم نهادن بشر در برهه ای جدید بنام عصر دیجیتال و فناوری ، تصویری نو در برابر انسان امروزی می گشاید. انسانی که سه انقلاب بزگ کشاورزی ، صنعتی و اطلاعاتی و ارتباطی را پشت سر نهاده و هم اکنون در عصری بنام ” سوپر مدرن” زندگی می کند؛ عصری که آن را مولد نامکان می نامند.
انسان معاصر انسانی است معطوف به سرگشتگی بحران هویتی! . به عبارتی دیگر شاید بتوان گفت ما امروز همه و در همه زمان ها و همه مکان ها در عین حال در نامکان ها و نا زمان هایی نسبی زندگی می کنیم، بدون آنکه این شیوه زندگی لزوما به ابهام و گمگشتگی و بحران هویتی منجر شود اما شکی نیست که این درکی کاملا جدید نسبت به فضا و زمان و رفتارهای منطبق با آنها را می طلبد که در اکثریت ما هنوز وجود ندارد.
بی شک شناخت مشکلات انسان این زمان در درجه ی اول و ارائه ی راهکارهای مناسب در درجه دوم در گرو شناخت صحیح مفهوم مکان ، نا مکان و وضعیت جهان حاضر و به تبع آن شناخت جهان آینده دارد.
در این بین معماری نیز همانند سایر رشته ها در گیر و دار فناوری جدید بوده و در این راستا می خواهد از تمامی علوم موجود در جهت بسط توسعه ی خویش استفاده نماید
در یک نگاه می توان گفت : معماری یک رسانه است – آینه ای است تمام نما از وضعیت اجتماعی ، اقتصادی و… ما – و نظریه ی فرمال شهر برداشتی است منطقی از این رسانه ی جهانی است! راهکاری که از تحلیل جوامع امروزه نشات می گیرد و در گذر زمان مفهومی تازه تر می یابد. مفهومی که نمودی آشکار از جوامع پیش روی ماست.

کلمات کلیدی: فرمال شهر– شهرهای آینده- سوپر مدرنیته- نئوفولدینگ- نامکانها

قبل از معرفی نظریه ی “فرمال شهر” بهتر است ابتدا به معرفی جامعه ی جدیدی بپردازیم که امروزه خواسته یا نا خواسته بسوی آن سوق یافته ایم.

*سوپر مدرنیته و نا مکانها:
برای درک بهتر مفهوم ، قبل از توصیف وضعیت جهان و معرفی نظریه فرمال شهر ، بهتر است ابتدا به مثال زیر توجه نمائیم:
پی یر دوپن پیش از آن که سوار ماشینش شود ، رفت کمی پول از دستگاه خود پرداز بگیرد. کارت خود را در دستگاه گذاشت. دستگاه کارت او را قبول کرد و به او اجازه داد ۱۸۰۰ فرانک برداشت نمایید. او دکمه ی ۱۸۰۰ را فشار داد. دستگاه از او خواست لحظه ای تامل کند و سپس به او یاد آوری کرد کارتش را بردارد.، مبلغ درخواستی را تحویلش داد و در حالی که پی یر اسکناس ها را در کیفش می گذاشت از وی تشکر کرد: (( از مراجعه تان سپاسگزاریم)).
سپس سوار ماشینش شد و به منظور خرید وسایل مورد نیاز به فروشگاه زنجیره ای رفت و بدون اینکه بر خوردی با کسی داشته باشد به انتخاب و جمع آوری وسایل مورد نیاز پرداخت و در آخر بسوی در خروجی رهسپار شد. وسایل و مواد را روی میز تحویلدار گذلشت و بعد از چند دقیقه تکه کاغذی از لای دستگاه بیرون آمد: (( از خریدتان ممنونیم…مبلغ قابل پرداخت : ۹۰۰ فرانک )) .
او مبلغ مورد نظر را به تحویلدار پرداخت نمود و بدون هیچ حرف و چونه ای از فروشگاه خارج شد…
مثال فوق تصویری کوچک از وضعیت جوامع امروزی را نشان می دهد. دنیایی که فناوری دیجیتال آن را بسوی دنیای فرا مدرن رهنمود می سازد و عدم وجود ” هویت ” و ” تعلق” آن را به مکانی بنام ” نامکان” تبدیل نموده است و شاید بتوان به جرات اذعان کرد که در آینده همین نامکانها به جوامع بشری سمت و سو خواهند داد. پس لازم است تدابیری اندیشیده شود.

پشت سر گذاشتن فضا:
جهانی شدن در معنای جدید آن رابطه انسانها را با زمان و مکان بطور کامل دگرگون کرده و این دگرگونی بسیار فراتر از دگرگونی های مشابهی بود که پس از دو انقلاب کشاورزی و صنعتی اتفاق افتاد چرا که در آن دو انقلاب ما بیشتر با جابجایی فضایی و زمانی و کارکردهای منتسب به آنها سرو کار داشتیم ، در حالی که در انقلاب سوم ، نه فقط مفاهیم فضا و زمان تخریب و به صورتی جدید، پویا و غیر قابل تثبیت نه در شکل و نه در محتوا ، بلکه رابطه ی میان این دو با یکدیگر نیز دچار دگرگونی عظیمی می شود که از آن دو ، نه دو مفهوم قابل درک به تنهایی بلکه در نهایت مفهومی وارد می سازد:
یک فضا- زمان که ذهنیت کنشگر اجتماعی در هر آن با تفسیر خود به آن معنا داده و یا از آن معنا زدایی می کند.

مفهوم مکان ، نامکان و جامعه ی سوپر مدرن:
اگر یک مکان را بتوان به مثابه (( جایگاهی)) هویت بخش ، رابطه ساز و تاریخی تعریف کرد ، فضایی که نتواند در هیچ یک از این موارد هویتی ، رابطه ای یا تاریخی تعریف شود ، یک نامکان است.
فرضیه ای که در اینجا از آن دفاع می شود آن است که فرا مدرنیته تولید کننده نامکانها است . یعنی فضاهایی که خود به خود مکان های انسان شناختی نیستند و بر خلاف مدرنیته ی بودلری نمی توانند در جاهای قدیمی قرار بگیرند.
جهانی که انسانها در کلینیک به دنیا می آید و در بیمارستان از دنیا می رود، جایی که نقاط گذار و اشتغال موقت بصورت لوکس گرایانه یا غیر انسانی افزایش می یابند.
تراژدی فرا مدرنیته نیز در هویتی که باید در یک ((فضای انسان شناختی )) یا شاید ساده تر باشد بگوییم یک فضای فرهنگی ساخته شود ، بصورت کامل شکل نمی گیرد زیرا در یک فضای غیر فرهنگی قرار می گیرد.
پس از نمایش چشم انداز کلی از جوامع امروزی به معرفی و بیان نظریه ” فرمال شهر” می پردازیم.
با مقدمه ی فوق میتوان گفت تکنولوژی و فن آوری دیجیتال مهمترین عوامل شکل دهنده ی یک فرمال شهر اند.عناصری که در چند دهه ی اخیر بر معماری و شهر سازی ما سایه افکنده و همانند انقلاب صنعتی چند قرن اخیر خواسته یا نا خواسته معماری و شهر سازی ما را در بر خواهد گرفت. فرمال شهر لوگویی است شفاف از یک شهر الکترونیک است. شهری که مهمترین جذابیت آن تصاویر و تبلیغات دیجیتالی شرکتها و مراکز تجاری است.

معماری و شهرسازی:
شهر سوپر مدرنیته شهری است که بیش از هر چیز در سیطره ی تکنولوژی و عنصر دیجیتال قرار دارد. شهری که کاربرانش بیش از هر چیز در معرض هجوم تصاویر و تبلیغات شرکتها و مراکز تجاری و … قرار دارند.
شهری که ساکنان آن در ارتباطات خود تنها ولی شبیه دیگران اند.
خصوصیت برجسته ی فرمال شهر آن است که هر چه را که تاریخ مصرفش گذشته است به سادگی کنار می گذارد و هر چه که امکان رشد دارد بجای آن می نهد.
فرمال شهر شهر ی است با نمای دیجیتال است. شهری خودکفا!
بناهای این شهر بیش از هر زمانی مدرن اند – از نظر شیوه و زمان ساخت – .
محلات این شهر از حالت کشیدگی افقی خارج شده و به مثابه یک آپارتمان چند طبقه حالت عمودی یافته اند.
زیر بنای ساختمانهای این محلات در حدود ۳۰ -۴۰ متر مربع است و در معماری آن ، طراحی داخلی و پایبندی به ابعاد و اندازه های انسانی پیش از پیش حرف اول را خواهد زد.
به دلیل شکل جدید محلات امنیت این محلات افزایش یافته است. فضای زیرین این محلات پارکینگ است. بدین ترتیب در هر نقطه ای از شهر میتوان به پارکینگ دسترسی داشت.در تراز زیر همکف خیابانی برای دسترسی به پارکینگ و عبور و مرور سریع وسایل نقلیه ی شخصی و سبک پیش بینی شده است.بر بالای این خیابان و در تراز اصلی و در مقابل محلات فرم گون، خیابانی برای عبور و مرور وسایل حمل و نقل عمومی پیش بینی شده است. در قسمت پشتی محلات معابری ۵ متری برای عبور و مرور و استراحت عابرین و محلهایی برای پوشش گیاهی اندیشیده شده است. بدین گونه محل عبور و مرور وسایل نقلیه از محل عبور عابرین تفکیک شده است.
در زیر فضای عابرین نیز ایستگاه های مترو جای گرفته اند.
فرم کلی محلات الهام گرفته شده از حیاط مرکزی خانه های ایران است. در قسمت مرکزی این محلات و در طبقه ی همکف بوستان و آب نماهایی برای ساکنین طراحی شده است و در قسمتهای مختلف آسانسورهایی برای انتقال ساکنین از تراز های پارکینگ و هم کف به طبقات بالای محلات تعبه شده است.بدین گونه شهر در دل فضایی پوشیده از درخت و گیاه فرو رفته است.
دور تا دور بوستان فضای فروشگاهی قرار گرفته است. نمای این محلات از سلولهای خورشیدی و یا پوسته های هوشمندی است که قابلیت نمایش تبلیغات و تصاویر دیجیتالی را دارد بدین گونه نمای ساختمان علاوه بر تامین انرژی ساکنین، منظره ای فرح بخش و متنوع را در پیش چشم ساکنین قرار می دهد و بدین گونه یکنواختی حاصل از یکدستی فرمی محلات شکسته می شود.
معبر عمومی و مشار محلات نیز از پوسته های هوشمند تشکیل شده است. پوسته هایی که در برابر انسان تغیر شکل و رنگ می دهند.
شیوه آموزش در این شهر برخلاف شهرهای پیین است به گونه ای که فرد در دوران ابتدایی با قرار گیری در یک محیط اجتماعی کوچک و قبول مسئولیت – طبق آنچه که بعدا بطور مفضل در طرح مدرسه بدان خواهیم پرداخت – با رشته هاآشنا شده و بدین ترتیب به ضرورت یادگیری دروسی نظیر ریاضی پی برده و خود خواهان یادگیری این دروس خواهند شد.
علاوه بر آن در سطح شهر و تمامی منازل دسترسی به خطوط اطلاعاتی و اینترنتی به صورت رایگان صورت خواهد گرفت.
در بین محلات نیز توربین هایی جهت تامین انرژی به چشم می خورد.
مراکز صنعتی و آلاینده نیز در اطراف شهر و در خلاف باد ورودی به شهر قرار گرفته اند.

هویت:
هویت اصلی فرمال شهر به بی هویتی آن است.فرمال شهر شهر نا مکانهاست. شهری است که در آن خانه تنها محلی است برای استراحت و خواب! و در این بین فضای شهری تنها مامنی است که فرد بیشترین وقت خویش را در آن سپری خواهد کرد.
از نگاه یک مسافر شاید بتوان گفت: هویت فرمال شهر به عناصر دیجیتالی آن است.
عصر فرمال شهر اوج زندگی است. حرکت مردم در کنار طبیعت و تکنولوژی شکوهی به این شهر می دهد که شاید نتوان نظیر آن را در سایر شهر ها یافت.

فرمال شهر، شهر خود کفا:
فرمال شهر شهری است که هیچ گونه وابستگی از نظر آب آشامیدنی، فاضلاب، گاز مصرفی، برق شهری و صنعتی، و همچنین دیگر امکانات شهری به مناطق اطراف نداشته و کل امکانات و منابع خود را به صورت مستقل تآمین می کند؛ به عبارت دیگر شهری خودکفا !
سیستمهای معرفی شده جهت تأمین انرژی در” فرمال شهر” عبارتند از:
تأمین الکتریسیته از انرژی خورشیدی ، انرژی باد ، فعل انفعالات شیمیایی گیاهان و جلبکها، و انرژی حاصل از بازیافت فضولات شهری و صنعتی.
– تأمین انرژی حرارتی از انرژی خورشیدی و منابع ژئوترمال (انرژی زمین گرمایی).
– تأمین آب جهت مصارف شهری و صنعتی از آب باران و بازیافت فاضلاب و آبهای روان. لازم به ذکر است که این منبع جهت مصرف آب غیر شرب پیشنهاد گردیده است.
در یک نگاه می توان ” فرمال شهر”را به عنوان مجموعه ای از طراحی شهرسازی، معماری و تکنولوژی یاد کرد؛ که در بر دارنده راه حل های بسیاری در زمینه بهره وری در تولید و مصرف انرژی ، مدیریت بازیافت، و به حداقل رساندن دی اکسید کربن و آلاینده های محیط زیست می باشد
از جمله این راه حل ها، استفاده از بامهای سبز یا “گرین روف” در تمامی ساختمانهای این مجموعه جهت جلوگیری از اتلاف انرژی حرارتی (گرمایش و سرمایش) است. علاوه براین، همانطور که پیشتر در مقدمه ذکر شد جهت تأمین انرژی، روشهایی چون نصب توربینهای بادی و سلولهای ذخیره کننده انرژی خورشیدی (پی وی پنل) برروی بام ساختمانها، حاشیه خیابانها، حاشیه ساحل و مناطق جنگلی و همچنین تکنیکهای گوناگون جهت تولید و ذخیره سازی انرژی از فضولات صنعتی، مسکونی و شهری در پروژه مذکور مد نظرقرار گرفته شده اند.
بسط تکنولوژی و فناوری در این شهر به گونه ای است که کاربران فقط برای مواردی خاص مجبورند از خانه بیرون روند. دسترسی به آخرین اخبار و اطلاعات مختلف دارویی، پزشکی ، اجتماعی و … در کمتر از ۱ ثانیه و انجام امور زندگی روزمره در ۲۴ ساعت شبانه روز و تنها با یک تماس یا چند کلیک امتیازی است که فرمال شهر را در زمره ی اولین شهر های الکترونیک قرار خواهد داد.

اجتماع:
افزایش فناوری ارتباطی دربسیاری از جوامع کنونی به جای نزدیکی افراد، سبب دوری افراد از یکدیگر گردیده است. و این مشکلی است که بزودی گریبان گیر تمامی شهرهای جهان خواهد شد علاوه بر آن تمایلات جسمانی و فشارهای اجتماعی عواملی هستند که منجر به هجوم های مستمری از تمام جهات به فرد شده و به (( خود )) او شکل می دهد. اینجاست که فرد جهت تعادل و کنترل تغیرات بی وقفه و متلاطم زندگی مجبور به نقاب زدن می شود. این نقاب از سرکوب اجتماعی خواهشها و خواسته ها ساخته شده تا برای فرد امکان اجرای نقش در نمایشی پایدار و نسبتا مستمر د مقابل دیگران را فراهم نماید. بدین ترتیب فرد با بکارگیری به موقع نقاب با استفاده از روشهای مدیریتی صحنه نمایش تاثیر گذاری خود را در تعاملات رو در رو محکم و پایدار می کند.
با این وجود فرمال شهر میخواهد ضمن تغییر در شکل محلات و همچنین ایجاد فضاهای شهری مناسب افراد جامعه را پیش از پیش به هم نزدیک نماید و با درخواست هویتی از فرد ـ کارت اعتباری و…- ، هویت واقعی او را به وی گوشزد نماید.

فرهنگ:
آیزمن: معماری امروز ما باید منعکس کننده ی شرایط ذهنی و زیستی ما باشد و آنچه که در معماری امروز ما مورد غفلت قرار گرفته بخشی از زندگی ماست.
در حقیقت،فرهنگ ساخته ای از فعالیت های انسانی است، سیستمی از فعالیت های پیچیده و در هم تنیده ، یک الگوی عملکردی ممتد، بدین سبب محسوس و نادیدنی است . فرهنگ دارای مولفه های فیزیکی و نمودهایی هست که تمامی این موارد قطعاتی هستند که الگوی کلی زندگی را به وجود می آورند . آنها اجزای درون فرهنگ هستند نه تصویر آن.
یکی از ویژگیهای اصلی هر فرهنگی ، چگونگی تقسیم جامعه به عرصه های عمودی و خصوصی است. از قدیمی ترین سکونتگاهها تا کلانشهرهای کنونی ، این تقسیم بندی در فضای شهری قابل مشاهده است، که ارتباطات اجتماعی را هم منعکس کرده و هم شکل می دهد. اما این تقسیمی ساده و صرفا متضاد نیست و طیف وسیعی را در بر می گیرد که دامنه ای از خصوصی ترین تا عمومی ترین عرصه های جامعه و فضاهای شهری دارد. با پیچیدگی زندگی در شهرهای معاصر ، این عرصه ها و ارتباط متقابلشان با یکدیگر پیچیدگی به مراتب بیشتری یافته اند.
در این بین ایده ی فرمال شهر می تواند ضمن شکل دهی مناسب فضاهای عمومی و خصوصی شهری، پاشخ گویی رابطه ی فرد با جامعه باشد.
در یک بیان فرمال شهر می خواهد ضمن به وجود آوردن بستری مناسب برای افراد جامعه، به حق تنها بودن آنان احترام بگذارد و در کنار آن به افراد این امکان را بدهد که در یک عرصه خصوصی کوچک دوستانه در دل فضای عمومی به کسب تجربه و آموزش از محیط اطراف و دیگران بپردازد.
در این اثنا فضاهای عمومی می توانند ابزاری برای کشاندن مردم به گرد هم و تحمل بیشتر یکدیگر و در نتیجه سبب تقویت پیوند اجتماعی شود، چیزی که جوامع امروزی پیش از پیش بدان نیاز مندند.

فضاهای عمومی و جذب سرمایه:
شاید از دید طراحی شهری بتوان عمده هدف فرمال شهر را خلق فضاهای عمومی شهری دانست. فضا هایی برای گسترش پیوند اجتماعی و حتی ایجاد رقابت اقتصادی، دانست. فضای عمومی می تواند ابزاری برای بازار یابی باشد.مکانها در دنیای اقتصاد به منظور جذب هر چه بیشتر سرمایه سیال با یکدیگر در رقابتند و لذا به ایجاد محیطهای امن و جذاب برای سرمایه گذاران و کارکنانشان نیازمندند.بنابراین بازگشت زیبایی به شهر بعنوان نشانه ای برای بازگشت سرمایه ی بیشتر است.

نئو فولدینگ، هندسه ی حاکم بر عناصر شهری فرمال شهر:
همان گونه که قبلا اشاره شد هندسه ی شهری دنیای جدید ، هندسه ای است بنام ” نئو فولدینگ” که در ذیل بطور خلاصه به آن می پردازیم:
نئو فولدینگ معماری نا مکانهایی است که سرانجام مکانها را در سیطره خویش قرار خواهند داد. مکانهایی که زمانی مفاهیمی با ارزش در دل خود جای داده بودند و در دنیای فرا مدرن مفاهیمی جدید یافته اند و در این بین جامعه همانند صفحه ای است که افراد آن به مثابه نوشته های روی آن صفحه اند که مدام در حال تغییر اند و نئو فولدینگ همان مکان قرار گیری،جنس و… این صفحه است.
نئو فولدینگ دغدغه ی معماری انسانهایی است که در بستر زمان ، در یک نامکان متولد میشوند، آموزش میبینند و… و سرانجام نیز در یکی از این نا مکانها می میرند!
نئو فولدینگ معماری ارگانیکی است که طبیعت، تکنولوژی و انسان از مفاهیم تشکیل دهنده ی آن محسوب میشوند.مفاهیمی که در گذر زمان ، در مکانی نو رنگی جدید به خود می گیرند.
نئو فولدینگ معماری پست مدرنیته است که نمادهای بارز آن جامعه و تکنولوژی است.
نئو فولدینگ معماری فولدینگی است که انسان دوران سوپر مدرنیته را در میان فولد های خویش به آغوش می کشد و…
نئو فولدینگ بحثی است در جهت خلاف فولدینگ و واژه مکان به شکل امروزی آن …
فولدینگ ریشه در گیاهی بنام “ریزوم” دارد؛ گیاهی که تداعی کننده ی اندیشه ی افقی است.فولدینگ در پی از بین بردن مبناهای فکری تمدن غرب و بالاخص منطق و اندیشه ی ریاضی گونه مدرن است. فولدینگ مغایر با عمود گرایی؛ طبقه بندی و هر نوع سلسله مراتب است.
در این میان نئو فولدینگ متشکل از فولدهایی است که میتواند بسته به نظر طراح؛ طرح؛ سایت و … بصورتی عمودی یا افقی و یا بصورت آمیخته توسعه یابد.
لایه های افقی نئو فولدینگ می توانند بستری برای طبیعت، جایگاهی برای توقف و حرکت انسان و همچنین مکانی برای تکنولوژی روز باشند.در عوض لایه یا لایه های عمودی می توانند برای شاخص نودن عنصری متضاد با عناصر موجود در لایه های افقی بالا روند یا جایی برای قرار گیری تابلوهای تبلیغاتی دیجیتال- ساعتهای کامپیوتری و یا صفحات ال سی دی باشند.

مبانی نظری و فکری هندسه نئو فولدینگ:
۱٫بکار گیری منطقی فولد ها در جهتهای مختلف عمودی و افقی و… و عدم تاکید بر افق گرایی مطلق!!
۲٫دیدگاه پوزیتیویسم و خوشبینی به علم و فناوری دیجیتال
۳٫توجه به آینده و طراحی معماری متناسب با فرهنگ زمان
۴٫انعطاف پذیری و تاکیید بر فرم ضعیف
۵٫آشفتگی و پیچیدگی
۶٫پایداری و تجدید پذیری
۷٫احترام به کاربر، سایت و انسان بعنوان نمادهای جدای ناپذیر در نئو فولدینگ
۸٫استفاده از رنگهای روشن نظیر سفید در بدنه ی بنا ها
۹٫توسعه و کشیدگی طبیعت و تکنولوژی بر روی فولدهای طراحی شده
۱۰٫طراحی مکانهایی مناسب بر رو یا زیر فولدها برای حرکت کردن، نشستن و…
۱۱٫ صلب بودن و عدم انتقال احساس تعلق به کاربر و در عین حال دارا بودن تعامل سازنده با رفتار او.
۱۲٫کاهش برخورد انسان با انسان به کمترین حد ممکن بوسیله عناصر دیجیتال و فناوری
۱۳٫استفاده از عناصر عصر دیجیتال بمنظور تبلیغات و…
۱۴٫نمایش انسان بعنوان روح معماری زمان
۱۵٫تعامل و در صورت نیاز تقابل بین گروه های کاربران
۱۶٫ تلفیق سازه و معماری و نمایش سازه بعنوان عناصر تشکیل دهنده ی معماری
۱۷٫توجه به سایت و تعیین دسترسی های متاسب ویژه برای سواره ها و پیاده ها
۱۸٫ نمایش فراوانی زمان، فضا و ارائه تصویر و متنی از خود انسان بعنوان شاخصه های دوران سوپر مدرنیته.
۱۹٫توجه به اقلیم بعنوان یکی از مهمترین اصول خلق فضا
۲۰٫نمایش سیالیت و انتقال حس پویایی و حرکت
۲۱٫نمایش آمیختگی فضا و زمان

منابع:
*. سوپر مدرنیته و نامکانها- مارک اژه