مونوگرافی محله عباس آباد تهران

تهیه کنندگان : فرحناز ناصری، سارا برازنده ، راشین یادگاری – ۱۳۸۶

حد و مرز محله
محله عباس آباد تهران منطقه بسیار وسیعی از شهرداری منطقه ۷ و ۶ تهران بزرگ را در بر میگیرد که از طرف غرب به خیابان ولیعصر ، از شرق به خیابان شریعتی ، از جنوب به خیابان استاد شهید مرتضی مطهری و از شمال به محدوده بزرگراه رسالت منتهی می شود .

بافت شهری محله
محور خیابان دکتر شریعتی (جاده قدیم شمیران) این منطقه را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده است که تفاوتهای بارزی از نظر کالبد شهری و همچنین اجتماعی در بین آنها به چشم می خورد . ساکنین غربی منطقه به لحاظ موقعیت اقتصادی و اجتماعی در طبقه بالاتری نسبت به شرق قرار دارند و کیفیت بناهای مسکونی آنان تفاوتهای قابل توجهی از نظر مساحت ، مصالح بکار رفته و امکانات رفاهی با بخش شرقی این منطقه دارد .
بخش غربی منطقه ۷ که همجوار منطقه ۶ تهران است در واقع دارای خصوصیات شهری و اجتماعی مشابه منطقه مذکور است و همانند آن محل استقرار شرکتهای تجاری ، بورس ، واحدهای بازرگانی و استقرار سفارتخانه ها است . بخش عمده ای از خیابان شهید بهشتی (عباس آباد) و استاد مطهری در بخش غربی منطقه ۷ بوده و خیابانهای مذکور و خیابان سهروردی در این بخش تفاوت بارزی با سایر خیابانهای منطقه دارند . بافت شهری شرق این منطقه به لحاظ قواعد شهرسازی و معماری دارای بافت شطرنجی و ناهمگونی است که از واحدهای تفکیکی بسیار کوچکی تشکیل شده و نشانه ای از وضعیت نابسامان دوران تشکیل خود یعنی دهه ۲۰ می باشد .
بیمارستانهای ۵۰۴ ارتش ، امام حسین و جرجانی ، سازمان جغرافیایی ارتش ، ستاد مشترک نیروهای مسلح ، فرماندهی نیروی زمینی و دریایی ، پادگانهای قصر ، عشرت آباد ، عباس آباد و حشمتیه و زندان قصر ، وزارت پست و تلگراف و تلفن ، سازمان منطقه ای بهداشت و درمان استان تهران و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از کاربری های دولتی این منطقه میباشند .

تاریخچه پیدایش محله عباس آباد

تاریخچه پیدایش محله عباس آباد به دوره حکومت پهلوی دوم (۱۳۵۷ – ۱۳۲۰) و در جریان اقدامات انجام شده در خصوص ادغام در هسته مرکزی شهر باز میگردد که در زیر اهم این اقدامات انجام شده ارائه گردیده است :

• تهیه پرو‍ژه احداث شهر بین المللی به نام “شهستان پهلوی در اراضی عباس آباد “
• به تبع رشد عمومی شهر تهران (از نظر کالبدی و اجتماعی) توسعه در منطقه هفت نیز از روند دوگانه تبعیت میکند . اراضی حد واسط بین جاده قدیم شمیران و امتداد خیابان روزولت (شهید مفتح) و جاده سوم (بزرگراه مدرس) که تحت گرایش توسعه به سمت شمال هستند، با توجه به مالکیت عمده اراضی در این محدوده (اراضی عباس آباد) که در مالکیت دولتی بود با تفکیکهای درشت دانه به تملک اقشار شهرنشین جدید با رفاه اجتماعی بیشتر درمی آید و اراضی حد واسط بین جاده قدیم شمیران و خیابان دماوند و سبلان که گرایش به سمت شرق تهران دارند با توجه به کاربری های غیر شهری پادگان ، زندان و کاربری های دروازه ای (تعمیرگاههای خودرو) در پیرامون جاده دماوند ، همچنین همجواری با ” مفت آباد ” با تفکیکهای ریزدانه به تملک اقشار شهرنشین جدید (کارکنان ادارات دولتی و کارگران کارخانه ها و صاحبان حرفه های شهری) با گرایش عمده به رفاه اجتماعی پایین تر درمی آید . در نتیجه دو سمت شرقی و غربی جاده قدیم شمیران دارای بافت مسکونی شهری دوگانه میشوند ، البته این دوگانگی به شدت دوگانگی شهری – اجتماعی شمال و جنوب تهران نیست .
• با شروع بهره برداری رسمی از تاسیسات آب تهران در سال ۱۳۳۴ و عدم برنامه و طرحی به منظور حفظ و احیای قنوات واقع در محدوده منطقه ۷ که آب شرب و کشاورزی بخشی از شهر تهران را تامین میکرد عملا موجبات روند زوال قنوات در این محدوده فراهم میشود.
• در نتیجه از دهه چهل نقش منطقه ۷ بعنوان حد واسط دو هسته شهری به منظور انتقال رفت و آمد شهری رو به افزایش می گذارد .
• هسته مرکزی ابتدا به خیابان تخت جمشید (طالقانی) با نقش تجاری – اداری و سپس به ترتیب خیابان کریمخان با نقش تجاری – اداری ، تخت طاووس (شهید مطهری) با نقش تجاری و عباس آباد (شهید بهشتی‌‌‌) با نقش تجاری – اداری امتداد می یابد ودر نتیجه بخش جنوبی و غربی منطقه ۷ به تدریج در هسته مرکزی شهر ادغام میشود .
• بر اساس طرح جامع تهران ۱۳۴۸ ، محدوده ۲۵ ساله شهر تهران (تا ۱۳۷۰) تعیین گردید که در آن ۱۰ قطب شهری ثانویه بطور عمده بر محور شرقی – غربی پیشنهاد شده است . یکی از قطبهای ثانویه دهگانه در اراضی عباس آباد ، محدوده بین منطقه ۳ و۷ در نظر گرفته شد .
• تعیین یکی از قطبهای ثانویه شهر تهران در ۵۵۴ هکتار از اراضی شمال خیابان عباس آباد برای امور اداری – سیاسی و بین المللی .
• خروج پادگانها از شهر تهران (محدوده ۲۵ ساله) که در صورت اجرا دگرگونی بنیادی در منطقه ۷ ایجاد می شود .
• در سال ۱۳۵۰ محمدرضا پهلوی از شهرداری تهران خواست که نحوه شهرسازی در اراضی شمال خیابان عباس آباد را پیش بینی کند و بویژه وزارتخانه ها را که در عهد رضا شاه در قلب شهر قدیم ساخته شده بود و اکنون در تنگنا بودند را به این اراضی منتقل سازد .
• فکر احداث شهر بسیار مدرنی در اراضی عباس آباد بنام ” شهستان پهلوی ” ارائه شد .
• با ساخت وزارت پست و تلگراف و تلفن در اراضی متعلق به بیسیم در قریه سابق قصر (در جوار خیابان قدیم شمیران) در دهه ۵۰ مقدمات شکل گیری یک هسته فراشهری در منطقه ۷ فراهم شد . در سال ۱۳۵۷ منطقه ۷ بطور کامل به یک بافت مسکونی شهری با تاوت اجتماعی و کالبدی در دو قسمت خیابان قدیم شمیران (شریعتی) تبدیل شده بود . این بافت مسکونی در دو قسمت جنوب و غرب بدلیل همجواری با هسته مرکزی شهر تهران و تحت تاثیر آن رنگ و بوی هسته مرکزی شهر را به خود گرفته بود .
• در عمل ، مرز جنوبی منطقه ۷ یکی از محورهای مجموعه شهری تهران تعریف میشود .
• در بخشی از اراضی محدوده طرح شهستان واقع در منطقه ۷ ، مصلای بزرگ تهران و پارک آزادگان طراحی شد و به اجرا درآمد .
• طرح تفصیلی منطقه ۷ در سال ۱۳۷۲ تهیه و ملاک عمل مدیریت شهری قرار گرفت .

وضعیت محله از نظر خدمات عمومی و حمل و نقل شهری
این محله از نظر آب لوله کشی ، برق و گاز شهری از رفاه خوبی برخوردار است و میتوان گفت در زمره اولین محله هایی است که از خدماتی نظیر سیستم گاز شهری و نظایر آن بهره مند گردیده است و از نظر دسترسی به سایر مناطق با استفاده از خدمات حمل و نقل عمومی یکی از بهترین مناطق محسوب میشود . صرفنظر از سیستم تاکسیرانی این محله همانند بسیاری از محله های دیگر دارای دو نوع سیستم حمل و نقل است که شامل حمل و نقل ریلی (مترو) و خطوط اتوبوسرانی می شود .

ایستگاههای مترو موجود در محله

• ایستگاه مصلی واقع در بزرگراه رسالت ، ضلع شمالی مصلای بزرگ امام خمینی
• ایستگاه شهید بهشتی واقع در تقاطع خیابان مفتح شمالی و خیابان شهید بهشتی
• ایستگاه شهید مفتح واقع در تقاطع خیابان مفتح شمالی و خیابان شهید مطهری

باتوجه به وجود دو ایستگاه مترو در طول خیابان مفتح شمالی حدفاصل خیابان شهید بهشتی و خیابان شهید مطهری ، همچنین شروع منطقه طرح ترافیک از ضلع جنوبی خیابان مطهری سبب ایجاد پایانه خطوط اتوبوسرانی در شمال خیابان مفتح گردید که شامل مسیرهای زیر میباشد :

• اختیاریه – پایانه شهید بهشتی
• قیطریه – پایانه شهید بهشتی
• میدان امام خمینی – پایانه شهید بهشتی
• چهارراه ولیعصر – پایانه شهید بهشتی

·میدان امام حسین – پایانه شهید بهشتی

• میدان انقلاب – پایانه شهید بهشتی
• شهید محلاتی – پایانه شهید بهشتی
• ایستگاه اتوبوس خط سیدخندان – میدان امام خمینی و رسالت – بزرگمهر و ….

پارکینگهای عمومی
·اندیشه (طبقاتی) واقع در خیابان سهروردی شمالی تقاطع خیابان شهید قندی
·مقدم واقع در خیابان شریعتی روبروی خیابن ملک
·آهنچی واقع در خیابان شهید قنبرزاده ( ضلع شرقی مصلی)
·پارکینگ همگانی مصلای بزرگ امام خمینی

وزارتخانه ها ، ادارات و سازمانها
با توجه به بافت شهری و موقعیت مناسب از لحاظ جغرافیایی ومرکزیت شهری این محله تقریبا تجاری ، اداری محسوب شده و سازمانها ، وزارتخانه ها و ادارات زیادی را در خود جای داده است که مهمترین آنها عبارتند از :
·وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
·وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
·وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (مرکز مطالعات و تحقیقات)
·استانداری تهران
·فرمانداری تهران
·اداره کل مبارزه با مواد مخدر
·بنیاد حفظ اثار و ارزشهای دفاع مقدس
·اداره نهضت سوادآموزی
·سازمان سروش (وابسته به صدا و سیما)
·سازمان جنگلها و مراتع
·سازمان اوقاف
·سازمان جغرافیایی
·تاکسیرانی
·سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
·سازمان قضایی نیروهای مسلح
·ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی (ساختمان اداری)
·سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران
·سازمان تامین اجتماعی شعبه ۲۷ تهران
·سازمان میادین میوه و تره بار
·سفارتخانه های متعدد نظیر هند

فضای سبز و بوستانها
مهمترین بوستانهای منطقه عبارتند از :
·آهنچی واقع در خیابان شهید بهشتی ، خیابان قنبرزاده ، جنب پارکینگ طبقاتی
·ارکیده واقع در خیابان شهید بهشتی ، خیابان پارسا
·اندیشه ۵ واقع در خیابان شهید بهشتی ، خیابان اندیشه ۵
·برزگر واقع در خیابان دکتر شریعتی ، نرسیده به خیابان معلم
·پارک شهی آوینی واقع در انتهای خیابان شهید مطهری بعد از ترکمنستان
·بوستان افرا واقع در خیابان مفتح شمالی و ….

اماکن و هیئتهای مذهبی
·مصلای بزرگ تهران واقع در خیابان شهید بهشتی روبروی خیابان میرعماد
علیرغم آنکه ساخت این مکان هنوز به اتمام نرسیده است ، لیکن به جهت موقعیت و امکانات عالی محل از نظر ظرفیت بالا و وجود پارکینگ بزرگ و امکانات حمل و نقل عمومی برگزاری مهمترین مراسم مذهبی و نمازهای ایام ا… نظیر نماز عید سعید فطر ، نماز عید سعید قربان و برگزاری نمایشگاه قرآن در ایام ماه مبارک رمضان ، مراسم شبهای قدر و احیا در این محل صورت میگیرد . نکته قابل توجه وجود یک مسجد کوچک (مسجد ولیعصر) در همسایگی مصلاست که تنها در اعات اذان ظهر و مغرب درب آن برای نمازگزاران باز می گردد . این محل به علت قداست خاصش در جریان ساخت مصلی تخریب نگردیده است .
·مسجد خاتم واقع در خیابان شریعتی انتهای خیابان پلیس

هیئتهای مذهبی :
هیئتهای مذهبی صنوف مختلف نظیر هیئت مذهبی استانداری و فرمانداری ، هیئت مذهبی پادگانها و مهمتر از همه هیئت مذهبی خوزستانی های مقیم تهران در اعیاد و مراسم مذهبی نقش قابل توجهی را ایفا می کنند .

امکانات ورزشی :
بزرگترین باشگاههای ورزشی موجود در محله عبارتند از :
·باشگاه پیام واقع در خیابان شریعتی روبروی فرهنگسرای اندیشه
·باشگاه ۵۰۲ ارتش
·باشگاه ۵۰۴ ارتش
·باشگاه بانک سپه واقع در خیابان شهید مطهری بعد از تقاطع خیابان سهروردی
·باشگاه پارسیت واقع در خیابان شهید بهشتی نرسیده به خیابان سهروردی و ….

امکانات بهداشتی و درمانی:
محله عباس آباد از لحاظ امکانات پزشکی و بیمارستانی یکی از بهترین محله های تهران است . برخی از این بیمارستانها عبارتند از :
·بیمارستان ۵۰۲ ارتش
·بیمارستان ۵۰۴ ارتش
·بیمارستان مهراد ( خ مطهری خ میرعماد)
·بیمارستان مادران ( خ بهشتی خ تختی) و ….
همچنین سرتاسر خیابان شهید مطهری تابلوهای فراوان پزشکان و متخصصان ، آنهم زبده ترینشان نشان از امکانات بی نظیر پزشکی در این محله دارد بطوریکه میتوان به مزاح این خیابان را راسته بهترین پزشکان تهران دانست .

امکانات اموزشی و پژوهشی :
دانشگاههای موجود در این محله عبارتند از :
·دانشکده الهیات و معارف اسلامی متعلق به دانشگاه تهران
·دانشکده فرهنگ و هنر
·دانشکده پرستاری
·دانشگاه علوم اجتماعی
با توجه به بافت تقریبا تجاری منطقه ، تعداد مدارس غیر انتفاعی این محله نسبت به محله های مسکونی کمتر می باشد .

امکانات فرهنگی :
۱ .فرهنگسراها :
·فرهنگسرای اندیشه واقع در خیابان شریعتی نرسیده به پل سید خندان
·فرهنگسرای نابینایان واقع در خیابان شریعتی نرسیده به پل سیدخندان بوستان اندیشه
·فرهنگسرای کاج واقع در خیابان شریعتی

۲٫ تالارهای تئاتر :
·تالار تئاتر فرهنگسرای اندیشه واقع در خیابان نیلوفر شهید قندی

۳٫ سینماها :
سینما آزادی که اخیراً تجدید بنا شده. یکی از معروفترین و ممتازترین سینماهای تهران بوده و خواهد بود .