یغمای الگوهای معماری روستایی

این وضعیت درحالیست که روستا نشینی یکی از قدیمی ترین شیوه های زندگی اجتماعی است که تاکنون ادامه یافته است و روستاها را باید بعنوان رکن اصلی در ثبات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه تلقی کرد، بنابراین بخش روستایی و رسیدگی به معضلات و مشکلات این بخش از اهمیت خاصی برخوردار است و از طرفی برای رسیدن به توسعه پایدار نیاز به ایجاد تعادل بین ۲ جامعه شهری و روستایی است.

به تاکید کارشناسان، برای رسیدن به چنین تعادلی نیاز به ارائه راهکارهای مناسب در زمینه های مختلف است که بعنوان مثال می توان از راهکارهای در حیطه بافت روستایی، مسکن روستایی، فرهنگ روستایی و… خاطرنشان کرد.

اهالی روستاها بنا بر محدودیت ها و محرومیت هایی که به دلایل مختلف در روستاها وجود دارد، کمبودهای بسیاری را متحمل می شوند که موجب معضلاتی در سطح کلان جامعه می شود، بعنوان نمونه می توان به انواع فقر بویژه فقر فرهنگی مهاجرت و هجوم به شهر که خود می تواند زمینه ساز مشکلات بعدی نیز باشد، اشاره نمود.

البته در برخی از کشورها مخصوصا در جوامع توسعه یافته و مناطق خوش آب و هوا، روستا محل زندگی افراد ثروتمند و بازنشسته شده که کارکرد روستا را نیز تغییر داده ، که این مورد در استان های شمالی کشور نیز بسیار به چشم می خورد و با ساخت ویلاهای شیک که بیشتر توسط افراد غیر بومی در زمین های بکر و زیبای شمال صورت می گیرد بافت روستاها را از حالت طبیعی خود خارج کرده و استفاده از مصالح ساختمانی صنعتی، چهره روستا را از حالت سنتی خارج کرده است.

اما در سال های اخیر طرح هایی جهت توانمندی و بهسازی در روستاها انجام گرفته است که از آن جمله می توان به طرح هادی روستایی اشاره نمود، که به هدایت روستاها در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی تاکید دارد، ولیکن این طرح دارای نکات مثبت و منفی نیز است.

متاسفانه تغییر بافت روستایی که در روستاهای مازندران زیاد به چشم می خورد و دیگر از آن خانه های کاهگلی گذشته خبری نیست و جای آن را خانه هایی با مصالح جدید صنعتی و آپارتمانی پر کرده است. استان مازندران با ۲۴ هزار متر مربع وسعت، بیش از ۳ میلیون نفر جمعیت دارد که حدود نیمی از آنها در مناطق روستایی زندگی می کنند.

ساخت و سازهای روستایی هم بعنوان یکی از ارکان تاثیرگذار در کاهش مهاجرت از روستا به شهر، همواره از دغدغه های مردم و مسئولین این بخش بوده است، به همین منظور برای افزایش نظارت بر این ساخت و سازها و کاهش تخلفات، مواد قانونی در وزارت کشور تصویب شده است که معروف ترین آن کمیسیون ماده ۹۹ دهیاری هاست.

در این قانون به صراحت بر نظارت دستگاههای متولی همچون دهیاری ها، بخشداری ها و همچنین برخورد با متخلفین این حوزه تاکید شده است و اما آیا این قانون بدرستی اجرا و اعمال می شود؟.

به گفته یکی از کارشناسان امور روستایی، برخی مواقع اجرای طرح هادی روستاها را از حالت روستایی خارج می کند که باید به توسعه در ابعاد مختلف توجه داشت و توسعه متوازن را در روستاها اجرا کرد.

مدیرعامل سازمان همیاری و شهرداریهای مازندران در آخرین نشست خود با اصحاب رسانه، تبدیل روستاهای بزرگ به شهر را تهدیدی برای از بین رفتن روستاها عنوان کرد. سید علی حجازی با بیان اینکه تبدیل روستاهای بزرگ به شهرها در واقع بافت روستایی را از بین می برد، گفت: این اقدام مسئولین سیاسی سبب تخریب بافت با ارزش روستاهای استان می گردد.

تغییر سبک زندگی شهر و روستایی

معاون نظارت بر امور زیر بنایی روستاها در استانداری مازندران با بیان اینکه سبک و نوع زندگی در شهرها و بویژه در روستاهای استان تغییر کرده است، گفت: باید بافت قدیمی در روستاها حفظ شود و در این مکان ها برای از بین نرفتن بافت های با ارزش روستایی یکسری قوانینی لحاظ شود.  رضا وفادار سورکی با اشاره به اینکه تغییرات در روستاها نباید به گونه ای باشد که از بافت گذشته خود خارج شود، اظهارداشت: در تغییرات صورت گرفته در استان باید بافت روستا و زمین های کشاورزی را مستثنی و به سود و زیان آن توجه شود.

وی به وجود ۱۷ روستای هدف گردشگری در استان اشاره کرد و افزود: اجرای طرح هادی روستایی در اکثر روستاها توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در حال انجام است که این طرح نیز با کم و کاستی هایی همراه است.

دستبرد به بافت روستایی

مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی مازندران با بیان اینکه اجرای طرح هادی به بافت کالبدی روستاها همچون شبکه معابر و خیابان ها دست می برد، گفت: در اجرای این طرح به مسکن روستایی، معماری و سازه های روستایی تغییری ایجاد نمی شود. مجید هاشمی با اشاره به اینکه با ارائه تسهیلات مسکن روستایی موجب تغییر در سیمای واحدها شده است، اظهارداشت: هرگز بدنبال تغییر سیما و معماری واحدهای روستایی نبودیم.

وی به ۲ مشکل اساسی سازه ای و معماری در روستاها اشاره کرد و افزود: بحث سازه ای یا همان مقاوم سازی در روستاها برای بنیاد مسکن انقلاب اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده، چرا چون این مسئله با جان و مال مردم در برابر زلزله و آسیب های قهری طبیعت در ارتباط بوده است.

ترویج فرهنگ مقاوم سازی روستایی

هاشمی با بیان اینکه ابتدا سعی شده، فرهنگ مقاوم سازی در روستاها ترویج شود، تاکید کرد: در حال حاضر بدنبال حفظ الگوهای معماری و نماهای سنتی با الهام از مصالح سنتی در کشور و استان هستیم.  وی اذعان داشت: قبول داریم همزمان می بایست ۲ مقوله مقاوم سازی و معماری روستایی را دنبال می کردیم، اما بحث مقاوم سازی در روستاها از اهمیت بیشتری برخوردار بوده، ولی خوشبختانه در چند سال اخیر بحث حفظ معماری در بافت با ارزش روستاها توسط بنیاد مسکن به عنوان متولی بهسازی بافت های با ارزش روستایی در دستور کار قرار گرفته است.

احیای بافت با ارزش روستایی

این مقام مسئول به اجرای احیای بافت با ارزش روستاهای کندلوس، جواهرده، دیوا، عالم کلا، یوش و دراسرا اشاره کرد و گفت: با اجرای طرح حفظ معماری سنتی در این روستاها بدنبال احیای آن برای حفظ میراث گذشته و معرفی آن به نسل آینده هستیم.

هاشمی با بیان اینکه بدلیل کمبود منابع اعتباری، اولویت را در بحث مقاوم سازی در روستاها قرار دادیم، تصریح کرد: در حال حاضر اجرای معماری سنتی در روستاها نیز در دستور کار قرار گرفته و در نمای ساختمان ها این امر صورت می گیرد. وی با اشاره به اینکه پیشرفت تکنولوژی و رسوخ تکنیک جدید در ایجاد سرمایش و گرمایش، روستاییان را بسمت الگوهای مدرن سوق داده، افزود: این موارد از دشواری های بنیاد مسکن در حفظ مصالح بومی و معماری سنتی است.

با روند روزافزون تغییر و دگرگونی بافت های سنتی روستایی دیری نخواهد گذشت که از این بافت های اصیل و رویایی، جز یک خاطره و عکس، چیز دیگری باقی نخواهد ماند و حفظ این نمادهای فرهنگی نیازمند تدوین برنامه های هدفمند و جامع است. مازندران بیش از سه هزار روستا دارد.