آرامش روانی غایب اصلی ساخت و ساز

به باور صاحبنظران، الگوی معماری امروز از شکل بومی و اسلامی خود فاصله گرفته و همین موضوع، مشکلات پنهان و آشکاری را از جمله کم شدن نور طبیعی محل سکونت و مشرف بودن خانه ها و نیز بسیاری از محدودیت ها برای ساکنان خانه ها رقم زده است. بسیاری از مشکلات روحی انسان شهرنشین نشات گرفته از زندگی در این گونه بناها است.

تأکید قرآن بر اینکه خانه و بیت محل سکونت است و این سکونت پیش از آنکه مفهومی فیزیکی داشته باشد در خود دارای معنای متافیزیکی به معنای سکونت و آرامش روح و روان است، ایجاب می کند، قالب ها و فرم های مسکن در جامعه اسلامی در جهت تحقق این معانی شکل بگیرند.

معماران مسلمان در ساخت خانه ها(البته در آن هنگام که وسعت زمین ها اجازه کاربرد وسیع و قابل تحقق معانی و خصایل را می داد) سعی در اجرای صورت ها و قالب هایی داشتند که در تحقق مفهوم حقیقی سکونت(چه معنای فیزیکی وچه متافیزیکی) بیشترین کارآمدی را داشته باشند. اصطلاحاتی چون «حریم» بیانگر حرمت ذاتی داخل خانه از یک سو و حرام بودن دید و نگاه اغیار از دیگر سو بود.

پس حفظ حریم خانه به گونه ای که ساکنان آن از دید بیگانگان مصون باشند و درعین حال احساس امن روانی کنند، جزو الزامات ذاتی ساخت خانه ها بود. این روزها عواملی صوری و ظاهری چون رفاه، راحتی صرف و از همه مهمتر، اصل حداکثری گنجایش، به مهمترین عوامل ساخت وسازهای شهری بدل شده است.

استاد دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی درباره سبک معماری ایرانی اسلامی و تاثیر آن بر روان شهروندان به خبرنگار اجتماعی ایرنا می گوید: وی‍ژگی های اصلی معماری ایرانی – اسلامی منطبق با ماهیت نیازهای انسانی در ابعاد آیین، فرهنگ و اقلیم است.

«رقیه ودایع خیری» می افزاید: در این سبک از معماری، افراد تصویر مطلوب و زیبایی از شهر دارند که این امر سبب ایجاد آرامش در آنان می شود. وی معماری بنای شهرهای مانند اصفهان و کاشان را از جمله سبک معماری ها ایرانی اسلامی دانسته و ادامه می دهد: حتی مردمی که در اصفهان و کاشان زندگی نمی کنند، در مسافرت و گذر به این دو شهر احساس معنا و هویت پیدا می کنند.

این استاد دانشگاه آزاد اسلامی، معنا و هویت را از جلوه های معماری ایرانی اسلامی بیان کرده و می گوید: در ساخت شهرهایی جدید، هیچ توجهی به هویت ساکنان آنجا نمی شود. ودایع خیری می گوید: نه تنها در معمار اسلامی بلکه در معماری ها پیش از ورود اسلام به ایران، «حریم در بناها» جایگاه خاصی داشته اما اکنون در بناهای کنونی این رویکرد مشاهده نمی شود.

این کارشناس فضاهای شهری، یکی از نتایج وجود حریم در خانه ها را ظهور امنیت روانی برای ساکنان آن عنوان کرده و می افزاید: وجود امنیت روانی یکی از مولفه های اصلی سبک زندگی ایرانی – اسلامی است. وی ضمن انتقاد از وضعیت کنونی معماری در شهر تهران و نیز تاکید بر تغییر شیوه معماری در شهرهای بزرگ بوی‍ژه تهران به معماری ایرانی – اسلامی ادامه می دهد: نمی توان افراد را به ساخت این نوع معماری ملزم کرد اما می توان آنان را از مزایای معماری سبک ایرانی – اسلامی آگاه ساخت.

ودایع خیری می افزاید: اگر مردم بدانند در بناهایی که به سبک ایرانی – اسلامی ساخته می شود، آرامش روانی بیشتری را کسب می کنند بطور قطع به ساخت خانه هایی به این سبک علاقه مند می شوند. سخن آخر آنکه، شاید نتوان در این میان ایرادی به ذائقه مردم و معماران و بساز وبفروش ها گرفت که چرا خانه ها و بناهای تهران در این بی هویتی می سوزند، اما این پرسش از مسوولان شهری مطرح است که آیا این ناهمگونی بناها و ساختمان ها روح آنان را به درد نمی آورد؟

مسوولان شهری می توانند خارج از رویکردهای دستورالعلمی و بخشنامه ای، با آگاه ساختن مردم به مزایای سبک معماری ایرانی – اسلامی، سلیقه آنها را برای گرایش به این سبک تغییر داده و آنها را به ریشه های عمیق فرهنگی و پشتوانه های غنی هنری خود بیش از پیش آشنا سازند.

بدون شک شهری با سازه ها و معماری اصیل و خالی از برج های که جز بخشش روحیه عصبیت ارمغانی ندارند، در تلطیف روان شهروندان همانند هنگام تماشای یکی از تابلوهای ارزشمند استاد فرشچیان، نقش ماندگاری ایفا می کند.