قلبی از آلودگی هوا نخواهد گرفت!

۲۹ دی ماه لغایت پنجم بهمن‌ ‌به ‌هفته «هوای پاک» نام‌گذاری شده و شعار امسال آن «هوای پاک، مسئولیت اجتماعی و آسمان آبی» است؛ هوای پاکی که به کمک تداوم تولید خودروهای نامرغوب، سوخت با کیفیت‌ پایین و… دست نایافتنی به نظر می‌رسد، زیرا هیچ نظارتی در کار نیست تا مسئولیت‌های از یاد رفته همه‌مان را یادآوری کند.

چند روزی است ‌با شدت گرفتن سرمای هوا در دورترین نقاط کشورمان، مصرف گاز به بالا‌ترین میزان خود رسیده و در برخی شهر‌ها رکورد مصرف زده شده‌، تا جایی که شرکت ملی گاز برای فرار از وضعیت بحرانی، به روال هر ساله در اطلاعیه‌هایی از مشترکان بخواهد که در ‌کاهش مصرف همکاری کنند و به ادارات و دستگاه‌های دولتی برای کاهش مصرف و صرفه‌جویی هشدار داد.

فارغ از این رویکرد همیشگی، این بار ابتکاری کم‌سابقه ـ اگر نگوییم بی‌سابقه ‌ـ در دستور کار مسئولان قرار گرفت؛ پیام‌های‌ ‌‌زیرنویسی که در برنامه‌های تلویزیونی نقش می‌بست و اعلام می‌کرد تولید و مصرف گاز در شرایط سر به سر قرار گرفته و با اندکی افزایش مصرف، تعادل بر هم خورده و به دنبال آن گاز برخی مشترکان قطع خواهد شد.

رویکرد صریح این پیام‌ها به حدی جالب ‌بود که مسئولان به صراحت ‌در آن‌ها گفته بودند ‌با کمبود گاز، مجبور خواهند بود ‌سوخت نیروگاه‌ها را از گاز به مازوت تغییر داده که به دنبال آن، هوا آلوده خواهد شد، چراکه گریزی از این امر ندارند.

از این رویکرد صادقانه که بگذریم، مصرف شدید گاز می‌تواند از دید دیگری هم مورد توجه قرار گیرد؛ آلودگی هوا که عمدتا ناشی از ‌مصرف سوخت در خودرو‌های صنایع سبک و سنگین است، به شکلی مشابه بر اثر سوختن گاز طبیعی نیز حادث می‌شود، ولی کمتر به آن توجه شده، زیرا سهم کمتری در آلودگی هوا دارد و پایش آن هم به مراتب دشوار بوده و چه بسا نشدنی است.

البته شاید بخشی از این آلودگی، بی‌درمان باشد، چراکه برای گرمایش اماکن و منازل راه بهتری ‌نداریم، ولی اگر بدانیم سرانه مصرف گاز در ایران پنج برابر متوسط دنیاست و سرانه مصرف انرژی به ازای هر متر مربع زیربنای ساختمان در کشورمان ۴ تا ۵ برابر سرانه مصرف انرژی در اروپاست، اوضاع متفاوت خواهد شد.

اگر قلب‌ها برای وطن بتپند، قلبی از آلودگی هوا نخواهد گرفت!

این آمار و ارقام نشان می‌دهد که از یک‌ سو ‌هدر رفت انرژی در کشورمان بسیار بالاست و باید اصلاح آن در دستور کار قرار گیرد و از سوی دیگر، ثابت خواهد کرد که هر چه سهم سوختن گاز طبیعی در آلودگی هوا در فصول گرم اندک است، در فصول سرد که مصرف گاز در کشورمان رکوردهای جهانی را جابجا می‌کند، افزایش چند برابری یافته و می‌تواند‌ دقیق‌تر بررسی شود؛ به عبارت بهتر،‌ هم فرصتی را که می‌توانیم از تزریق گاز به صنایع کشور و یا حتی صادرات آن به کشورهای همسایه به دست آوریم، می‌سوزانیم و هم با شدت هر چه تمام‌تر این فرصت را تبدیل به دود کرده و آلودگی هوا را تشدید می‌کنیم تا فرجام امر همه جوره زیان باشد و بس.

اگر از چرایی مصرف بالای گاز و مسائل جانبی آن ـ که خارج از این بحث است ـ بگذریم، جا دارد ‌به مناسبت هفته هوای پاک، به مضرات و زیان‌های فاجعه بار انسانی و اجتماعی مصرف بالای گاز طبیعی در کشورمان بپردازیم؛ جایی که سهم بخش ساختمان از کل گاز تولیدی کشور به ۷۵ تا ۸۰ درصد رسیده و رکورد مصرف ۴۸۵ میلیون متر مکعب در روز را رقم زده است.

دکتر جواد نوفرستی، مدرس دانشگاه صنعت نفت، عضو شورای سیاستگذاری انجمن جامعه ایمن کشور در این باره می‌گوید: مصرف بالای گاز در بخش ساختمان در کشورمان،‌پیامدهای متعددی ‌دارد که بخشی از آن، اقتصادی است و بخش دیگر‌ انسانی و اجتماعی.

بر پایه رکورد مصرفی که مسئولان برای این محصول اعلام کرده‌اند، وضعیت این می‌شود که ۴۸۵ میلیون متر مکعب در بخش ساختمان مصرف می‌شود تا چاره‌ای جز ایجاد محدودیت عرضه گاز به نیروگاه‌ها، صنایع، کارخانجات و… به واسطه کمبود ۱۶۰ میلیون متر مکعب روزانه در شبکه نسبت به نیاز کل بخش‌ها ‌نماند.

کار‌شناس بهینه‌سازی انرژی و ایمنی ساختمان می‌افزاید: در این رهگذار چند اتفاق خواهد افتاد؛ نخست قطع گاز نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، صنایع و کارخانجات بزرگ و مهم‌ و در نتیجه استفاده آن‌ها از سوخت جایگزین یعنی سوخت مایع اعم از «مازوت و گازوئیل» که همگی چند برابر گاز طبیعی آلاینده تولید می‌کنند و در نتیجه آلودگی هوا به شدت افزایش یافته و سلامت و جان همه تهدید می‌شود. اینجاست که آمار متعدد و متفاوتی از مرگ ناشی از آلودگی هوا یا تشدید بیماری و مرگ زودرس به دلیل آلودگی هوا ‌منتشر شده و افزون بر آن، آستانه تحمل افراد کاهش یافته و پرخاشگری و از کوره در رفتن افزایش می‌یابد.

اگر قلب‌ها برای وطن بتپند، قلبی از آلودگی هوا نخواهد گرفت!

وی در ادامه «محدودیت در عرضه سوخت پاک (گاز طبیعی) در جایگاه‌های عرضه CNG و در نتیجه افزایش مصرف بنزین» را از دیگر پیامدهای افزایش مصرف گاز خوانده و می‌گوید: جدای آنکه افزایش سهم CNG به عنوان سوخت پاک در حمل و نقل هم در اهداف ملی مورد توجه قرار گرفته و هم به نفع اقتصاد و محیط زیست است، ‌در سایه مصرف بالای این محصول، نمی‌تواند اجرایی شود، بیکاری صد‌ها و هزاران کارگر فعال در کارخانجات به دلیل کاهش تولید، عارضه دیگری است که به علت قطع گاز و ‌دسترس نبودن سوخت جایگزین و هزینه بسیار بالای آن‌ها پیدا می‌شود.

نوفرستی می‌افزاید: درست است که متهم اول آلودگی هوا، اگزوز وسایل نقلیه است، ولی با پذیرش این واقعیت‌های تلخ‌، باید باور کنیم که بخش ساختمان به علت مصرف بالای گاز و راندمان پایین وسایل و سیستم‌های حرارتی، به ویژه موتورخانه‌ها و بخاری‌ها، سهم به سزایی در آلودگی هوای شهر‌ها از طریق دودکش‌ها داشته و فارغ از این نقش مسقیم، به واسطه کمبود گاز و در نتیجه قطع گاز صنایع، نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها و استفاده آن‌ها از سوخت مازوت و گازوئیل و همچنین افزایش مصرف بنزین به جای CNG در خودرو‌ها، ‌غیر مستقیم نیز در آلودگی هوا مؤثر است.

این استاد دانشگاه در ادامه می‌گوید: از سوی دیگر، جالب توجه است که همزمان با رشد مصرف گاز در بخش خانگی، شاهد رشد مصرف برق نیز هستیم؛ حال آنکه نیروگاه‌های ما با وجود راندمان بسیار پایین، در تنگنای تأمین سوخت پاک یعنی گاز طبیعی برای تولید برق هستند؛ به عبارت بهتر، کاهش مصرف برق، کمک به کاهش مصرف گاز است و ‌تشویق مردم به کاهش مصرف گاز از سوی وزارت نیرو هم نباید عجیب باشد.

بدین ترتیب درخواهیم یافت ‌اگر به دنبال پاک شدن هوا هستیم‌ ـ جدای از سهم مسئولیت مسئولان که باید به آن پرداخته شود ـ بخشی از گره نیز به دست ما باز خواهد شد؛ مایی که می‌توانیم با اندک‌ صرفه‌جویی، بسیار بیشتر از آنچه ‌تصور می‌شود، در پاک شدن هوا سهم داشته باشیم؛ اما شاید مسائل برایمان به درستی روشن نشده تا بیشتری از ما هنوز به مانند گذشته‌های دور بر این باور باشیم که گاز پاک است و به نرخ پرداخت بهای آن، می‌توان هر چقدر دوست داشتیم از آن بهره بگیریم، در حالی که تبعات کمبود این محصول دامن خودمان را می‌گیرد.