انواع راهها

انواع راهها

تعریف راه و خیابان در آئین نامه طراحی راههای شهری ـ بخش مبانی (وزارت مسکن وشهرسازی، ۱۳۷۴) چنین آمده است :‌ « مجموعه‌ای است که برای عبور وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه و پیاده ساخته میشود. به راه در داخل آبادانیها، خیابان نیز اطلاق میشود، مگر در مورد راههایی که عملکرد برون شهری دارند ولی از داخل این مناطق میگذرند (راههای شریانی درجه ۱) که اطلاق خیابان به آنها معمول نیست.»
از نظر نحوه تعیین مشخصات هندسی ، راههای شهری به سه گروه کلی متمایز از یکدیگر طبقه‌بندی میشوند که عمدتاً با توجه به نقش آنها تعریف میشوند :
راههای شریانی درجه ۱ ، شریانی درجه ۲ و خیابانهای محلی .
راههای شهری شش نقش اصلی برعهده دارند که عبارتند از :
فراهم آوردن امکان جابجایی برای وسایل نقلیه موتوری (نقش جابجایی).
فراهم آوردن امکان دسترسی وسایل نقلیه موتوری به بناها و تأسیسات (نقش دسترسی).
ایجاد بستری برای ارتباطات اجتماعی نظیر کار، گردش ، بازی و ملاقات (نقش اجتماعی).
شکل دادن به ساختار معماری (نقش معماری شهری).
تأثیر در آب و هوای محیط اطراف راه (نقش تأثیرات آب و هوایی)
تأثیر در اقتصاد شهر (نقش اقتصادی)
از شش نقش فوق الذکر، سه نقش جابجایی ، دسترسی و اجتماعی ، معیارهای اصلی طبقه‌بندی راههای شهری‌اند به طوری که :
در راههای شریانی درجه ۱ ، جابجایی تنها نقش اصلی است و نقشهای دسترسی و اجتماعی به نفع آنها تنظیم میشوند.
در راههای شریانی درجه ۲ ، نقشهای جابجایی و دسترسی هر دو اصلی است و نقش اجتماعی راه به نفع این دو نقش تنظیم میشود.
در خیابانهای محلی ، هر سه نقش جابجایی ، دسترسی و اجتماعی اصلی‌اند و به آنها توجه یکسان میشود. از آنجا که بطور طبیعی غلبه با وسایل نقلیه موتوری است، رعایت نقش اجتماعی ایجاد میکند که سرعت و حجم ترافیک موتوری به شدت تحت نظر گرفته شود.
با توجه به نقش راهها ، راه شریانی درجه ۱، راهی است که در طراحی و بهره‌برداری از آن به جابجایی وسایل نقلیه موتوری برتری داده شود. برای رعایت این برتری ، دسترسی وسایل نقلیه موتوری و همچنین عبور پیاده‌ها از عرض راه تنظیم میشود. راههای شریانی درجه ۱، ارتباط با شبکه راههای برون شهری را تأمین می کنند. با اعمال درجات مختلفی در کنترل دسترسی ، راههای شریانی درجه ۱ به آزاد راه ، بزرگراه و راه عبوری دسته بندی میشوند :
آزاد راه، راهی است که در تمام طول آن ، ترافیک دو طرف به طور فیزیکی از یکدیگر جداست و جریان ترافیک در آن بدون وقفه (آزاد) است و تقاطع همسطح در آن وجود ندارد.
بزرگراه ، راهی است که ترافیک دو طرف آن به طور فیزیکی از یکدیگر جداست و در طولهای قابل ملاحظه ای از آن میتوان جریان ترافیک را پیوسته فرض کرد. بزرگراه میتواند معدودی تقاطع همسطح داشته باشد، به شرطی که فاصله تقاطع ها از یکدیگر زیاد (بیش از حدود ۵/۲ کیلومتر) باشد.
راه عبوری ادامه راههای برون شهری دو طرفه در داخل شهرهای معمولاً کوچک و متوسط یا روستاهاست ، به شرط آنکه عملکرد عبوری آنها در داخل شهر یا روستا نیز حفظ شود. فاصله تقاطعهای همسطح راه عبوری از یکدیگر کمتر از حدود ۵/۲ کیلومتر نیست.

راه شریانی درجه ۲ ، راهی است که در طراحی و بهره برداری از آن ، به جابجایی و دسترسی وسایل نقلیه موتوری برتری داده میشود. برای رعایت این برتری، حرکت پیاده‌ها از عرض خیابان کنترل میشود. راههای شریانی درجه ۲ دارای عملکرد درون شهری‌اند و شبکه اصلی راههای درون شهری را تشکیل میدهند.
خیابان محلی ، خیابانی است که در طراحی و بهره‌برداری از آن ، نیازهای وسایل نقلیه موتوری ، دوچرخه سوار و پیاده با اهمیت یکسان رعایت میشود. برای رعایت حال پیاده و دوچرخه سوار، سرعت وسایل نقلیه موتوری در این خیابانها، پائین نگه داشته میشود.

شبکه های ارتباطی

شبکه‌های ارتباطی درون شهری سیستمهای متفاوتی را دارا می باشند که از آن میان میتوان به چهار سیستم اصلی شعاعی ، شطرنجی ، حلقوی و ارگانیک اشاره کرد :

سیستم شعاعی

در این نوع سیستم ، خیابانها از یک هسته مرکزی منشعب میشوند و توسعه آن با ادامه دادن خیابانها و یا شعاعهای فرعی دیگری که اضافه میشوند به صورت محدود امکان‌پذیر است. پیوند اجزای شبکه با یکدیگر از طریق هسته مرکزی صورت می گیرد و فرم شهر به صورت ستاره‌ای است. این سیستم از لحاظ ترافیکی معایبی بسیار دارد. به عنوان مثال وسایل نقلیه برای دسترسی از یک خیابان به خیابان دیگر، نخست باید به مرکز مراجعه نمایند و سپس به خیابان مورد نظر دسترسی پیدا کنند. شبکه ارتباطی شهر مقدس مشهد از این نوع است (کتاب سبز، جلد۳).

سیستم شطرنجی

سیستمی است غیرمرکزی که در آن تعداد زیادی گره یا نقطه تقاطع وجود دارد. کلیه نقاط توسط شبکه پوشش داده شده و توسعه شبکه به هر سمت و به طور نامحدود (بصورت نظری) ، امکانپذیر است. در مناطق مرکزی و یا تجاری ، مسیرهای متعددی برای تردد وجود دارد و از خیابانهای مورب برای کوتاه کردن راههای دور و سفرهای طولانی استفاده میشود. هر چند که خیابانهای مورب باعث به وجود آمدن تقاطعهای متراکم و نامتعادل خواهند شد (کتاب سبز، جلد ۳).

این سیستم از محاسن و معایبی برخوردار است. محاسن این سیستم عبارتند از :
ارتباط مستقیم با قسمتهای دورتر شهر.
استفاده بهینه از زمین (فاقد پرت زمین).
ایجاد آب نماها، پارکها، باغها و یا مجسمه‌های یادبود در محل تقاطع خیابانهای مورب که به زیبایی شهر می افزاید.
به دلیل کمی موانع ، عملی‌ترین سیستم محسوب میشود.
عیب اصلی این سیستم وجود تقاطعهای خطرناکی است که در محل اتصال خیابانهای مورب و شطرنجی پدید می آید. علاوه بر این ، تعداد تقاطعها نیز در خیابانهای شطرنجی زیاد است (هایراسکار، ۱۹۸۹)
در شبکه ارتباطی شهرهای ایلام، گنبدکاووس، شهرکرد، فریمان، سلماس، بافت جدید دزفول و محلاتی از تهران (تهران نو، نارمک و تهران پارس) و برخی دیگر از شهرها این سیستم دیده میشود (فرید، ۱۳۶۸)
سیستم حلقوی (رینگ سیستم)
در شهرهایی که شبکه ارتباطی آنها شعاعی است، سعی میشود برای غیرمرکزی کردن شبکه، در قسمتهایی از معابر، شعاعها را به صورت خیابانهای عریض و حلقه‌ای شکل به هم مرتبط سازند. در این سیستم ، حلقه‌ها توسط شعاعهایی قابلیت عملکرد پیدا می‌کنند و تعداد حلقه‌ها میتواند مشخص کننده میزان توسعه شهر باشد (کتاب سبز، جلد ۳).
مزایای این سیستم عبارتند از :
نقش راههای حلقوی، نقشی واسطه‌ای بین جاده‌های مورب و جاده های محلی شهری است.
راههای حلقوی ، ترافیک را در بزرگراههای مختلف پخش میکنند، بنابراین از نظر ترافیکی بسیار مناسب اند.
معایب این سیستم موارد زیر را شامل میشود :
قطعات کوچک زمین به صورت ذوذنقه‌ای شکل می‌گیرند، از این رو بهره برداری نامنظم از زمین، موجب به هدر رفتن مقدار زیادی از اراضی شهری می‌گردد و از لحاظ احداث واحدهای مسکونی مقرون به صرفه نیست (هایراسکار، ۱۹۸۹).
شبکه ارتباطی شهر همدان نمونه بارزی از این سیستم است و شهرهای تبریز و خرمشهر نیز دارای سیستم نیمه شعاعی می باشند (فرید، ۱۳۶۸).

سیستم ارگانیک
سیستم ارگانیک (آشفته) سیستمی است که در طرح و تنظیم آن اندیشه انسانها به کار گرفته نشده است، بلکه تکوین شهر به طور اتفاقی انجام یافته و راهها، خیابانها و کوچه‌های تنگ آن با پیچ و خمهایی در یکدیگر تنیده اند (فرید، ۱۳۶۸).
اطلاق نام « ارگانیک » به این علت است که این طرح به یک تصویر میکروسکوپی، نظیر آن چیزی که ساختمان سلولی بافتهای حیوان یا گیاه را نمایش میدهد، تشبیه میشود. در سیستم ارگانیک خیابانها دارای انحناست و گاه عرض آنها متفاوت و در فواصل مختلف فضاهای باز نامنظم و به شکل ناپیوسته دیده میشود (هایراسکار، ۱۹۸۹). بافت شهرهای شوشتر، رشت و لار و بافت قدیم برخی از شهرهای ایران دارای سیستم ارگانیک است (فرید، ۱۳۶۸).