روستای تاریخی و دستکند میمند

میمند روستایی صخره‌ای با مردمانی با روح نرم و لطیف، روستایی ‌دستکند با چند هزار سال قدمت یادآور ایامی است که انسانها خدایان خود را در بلندای‌کوهها جستجو میکردند و کوه مظهر صلابت و قدرت و الهه عزم و اراده و ایمان تلقی می‌شد. این بنای دستکند باستانی، بی‌گمان از نخستین سکونتگاه‌های بشری در ایران به شمار می‌رود، دورانی که هنوز ایرانیان مهرپرست بودند و کوهها را مقدس می‌شمردند، اعتقادی که بعدها نیز جلوه تاریخی و مذهبی داشت و همانگونه که حضرت موسی(ع) در کوه طور به عبادت و عبودیت می‌پرداخت و پیامبرگرامی اسلام نیز در غار و کوه حرا به پیامبری مبعوث گردید. به هر تقدیر چند هزار سال پیش از این، انسانهایی با تیشه عشق و همت و حمیت و با اراده و عزمی‌راسخ، فرهادگونه دل سنگ‌ها را شکافتند و یادگاری را به جا گذاشتند که امروزه پس از گذشت سالیان همچنان نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ایرانی به‌شمار می‌رود. هنوز کسی واقف نیست که این مجموعه به دست چه کسانی بوجود آمده و انگیزه این مردمان از احداث چنین بناهایی چه بوده، اما انگیزه مردمان آن زمان بسیار مورد اهمیت قرار دارد، چون در آن زمان و با آن وسایل ابتدایی، آفرینش چنین مجموعه با عظمتی با معماری بی‌نظیر فابل تحسین است. عده‌ای از محققین نیز معتقدند که مهرپرستان از غارهایی که با دست در دل‌کوه کنده‌اند فقط برای عبادت و دفن مردگان استفاده می‌کردند و بعد از مدتی بنا به اضطرار ناشی از‌آب و هوا و یا هر عامل محیطی مؤثر دیگری، این غارها را برای سکونت برگزیده‌اند. آئین مهرپرستی قبل از ظهور آئین‌زرتشت در ایران رواج داشته و تا مدتها پس از ظهور وی نیز ادامه داشته‌است. میمند به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده است و بیشترین تغییر در آن مربوط به چند دهه اخیر می‌باشد. این تمدن در ابتدا برگرفته از آئین‌مهرپرستی و بعد از آن آئین‌زرتشت بوده‌است. در زمان ساسانیان شهربابک به عنوان زادگاه بابک سرسلسله ساسانی مورد توجه خاص آنها بوده‌است. پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران مردم میمند که به آئین‌زرتشتی معتقد بودند به اسلام گرویده و مذهب شیعه را پذیرا گشتند.

میمند در ۳۸ کیلومتری شمال‌شرقی شهرستان شهربابک در عرض ۳۰ درجه و ۱۶ دقیقه و طول ۵۵ درجه و ۲۵ دقیقه قراردارد. ارتفاع آن از سطح دریا ۲۲۴۰ متر و وسعت آن ۴۲۰ کیلومتر‌مربع است. باران سالیانه آن ۱۸۵ میلیمتر است. این روستا بین شهرهای یزد، کرمان و شیراز قرار دارد. میمند در دهستان‌میمند، در شهرستان شهربابک و در استان کرمان واقع شده است.

آنچه مورد اهمیت است و بی‌شک بر نحوه شناخت میمندی اثر گذارده این است که مسکن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و غیره پدید نمی‌آید، یعنی در فضای باز ساخته نمی‌شود، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل میگیرد و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلکه باید توده‌ای را بردارد تا پناهگاه مهیا شود. به همین دلیل برای اتاق، طاقچه در اندازه‌های مختلف کنده شده است که جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و غیرو کنده شده است. به همین دلیل کنار دیوارهای خانه گنجه گذارده نمی‌شود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچه‌ای بوجود می‌آید که اشیاء و لوازم در آنها گذاشته شده و یا در آنها آویزان می‌گردند.کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد یک کیچه است. یک واحد یک ورودی مشترک دارد و در پاگرد ممکن است طویله در یک سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد. همه کیچه‌ها یک ساختار ندارند. هم اندازه و هم تعداد اتاقها متفاوت است و همانگونه که ذکر شد نام هر واحد کیچه ( kiche ) است. جدا کردن اتاق از پستو و یا پوشانیدن برخی از طاقچه ها با پرده‌ای پارچه‌ای صورت می‌گیرد. کلیدون در دیوار کنار درب نصب می‌شود، کلید را در آن قرار می دهند تا زبانه پشت در قرار گیرد. درجه حرارت این اتاقها حدود ۵ درجه متفاوت از بیرون است. در سال ۱۳۸۳در بهمن‌ماه در حالی که در بیرون حرارت ۱۰ درجه سانتیگراد بود، در درون ۱۵ درجه و در خرداد ماه ۱۳۸۴ در حالی که بیرون ۲۴ درجه سانتیگراد بود در درون ۱۸ درجه سانتیگراد بود. ایجاد اجاق و در زبان محلی دیدون ( didon ) در درون اتاقها و سوزاندن هیزم طی سالیان متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنه اتاقها شده و برپا کردن آتش و تهیه غذا در درون اتاقها باعث گردیده تا بدنه داخل اتاقها ایزولاسیون شده و باعث عمر بیشتر اتاقها شود و متأسفانه چون دیگر در خیلی از اتاقها آتش افروخته نمی‌شود باعث شده تا خاک سقفها به آهستگی ریزش پیدا کند. اندازه این اتاقها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت است و یک اتاق ۳*۴ به بلندی ۹۰/۱ تا ۱۰/۲ متر معمولی است و بزرگترین کیچه از ۹۰ متر مربع تجاوز نمی کند. کف پوشها اکثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه به اندازه‌های متفاوت در سایزهای۱۵۰*۱ و ۴۰/۱*۸۰/۱ متر موجود است.

تعداد کیچه ها در خود روستا ۴۰۶ عدد و تعداد اطاق ها ۲۵۶۰ عدد می باشد.

ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می شود. روستای ۳ هزارساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را بخوبی در آن دید. این روستا هفتمین منظر فرهنگی_طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه مرکوری را دریافت کرد.

جایزه ملینا مرکوری جایزه ای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین المللی مانند یونسکو و ایکوموس (شواری حفاظت از بناها و محوطه های تاریخی) به آثاری اهدا می شود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد.

روستای میمند در مهر ماه ۱۳۸۵ به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی گردید.
مدارک برای شرکت در مسابقه بزرگ معماری آقا خان ارسال شده است و در ضمن اقداماتی جهت ثبت جهانی میمند صورت گرفته است.

معانی واژه میمند و اصطلاح آن میمند در لغت و اصطلاح به تعابیر مردمانش و آنچه صاحبنظران در پیرامون آن نقل می‌کنند تعابیر متفاوتی دارد:
ـ عده‌ای معتقدند اصطلاح و لغت میمند، از دو واژه ( می ) و ( مند ) است که (می‌) به معنای شراب و(مند) به معنای مست و مستی می‌باشد. اما تعبیر فلسفی این اصطلاح آن است که چون این روستا در قبل از اسلام حفر شده، مردان این نواحی (می ) می‌نوشیده‌اند و مست می‌شده‌اند و این حفره ها را در اثر مستی می‌کنده‌اند.
ـ عده‌ای دیگر عقیده دارند واژه میمند مأخذ از میمنت و مبارکی بوده است.
ـ عده‌ای نیز بر این باورند که مردمان این نواحی از میمند فارس مهاجرت کرده و چون در این ناحیه اقامت گزیده‌اند، آن را میمند نام نهاده‌اند و باورهای دیگر….

خصوصیات طبیعی
آب و هوای میمند از نوع معتدل کوهستانی است که از ویژگیهای آن زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل است. روستای‌میمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد و این دشت در فاصله شهر بابک و میمند قرار داشته و درگذشته پوشیده از درختان‌پسته و بادام‌وحشی بوده‌است که در حال حاضر محدود به دشتهای اطراف روستای میمند می شود.کمی نزدیکتر به به روستای‌میمند نیز درختان توت و شاه‌توت به وفور یافت می‌شود. دشت میمند همچنین مملو از جانوران بیابانی همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاک‌پشت، خرگوش و… است. به علاوه در کوهستانهای‌میمند نیز حیوانات‌وحشی مختلفی همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهی،کبک و پرندگان شکاری یافت‌می‌شود.
چندین رودخانه فصلی و تعدادی قنات به علاوه چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزی در این منطقه گردیده‌است. کشاورزی در میمند همچون سایر آثارطبیعی جلوه ویژه‌ای به این روستا میدهد. در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود میگیرد. طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای
مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاههای اطراف را به سمت خود کشیده و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا و یا درکنار چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانه میمند میگذرانند.

اقتصاد و فرهنگ و مردم
اقتصاد مردم میمند بر سه محور کشاورزی، دامداری و قالیبافی می‌چرخد که در این میان قالیبافی نقش بسیار مهمی داشته‌است به گونه‌ای که در حال حاضر نیز قالی میمند از بهترین قالیهای‌کرمان بوده و شهرت جهانی دارد. علیرغم ورود تکنولوژی به زندگی روستائیان،مردمان میمند از همان ابزارهای سنتی برای بر آوردن نیاز خود استفاده کرده و کمتر به ابزارهای مدرن روی آورده‌اند.
اهالی روستا مسلمان و شیعهاثنی‌عشری هستند و مسجد و حسینیه میمند علاوه بر وجوه مذهبی مرکز تبادل نظر اهالی می‌باشد.

گیاهان دارویی منطقه میمند
گیاهان همواره در محیط زیست میمند وجود داشته و گیاهان‌دارویی در این منطقه نقش مهمی را ایفا نموده‌اند. آنچه مسلم است، انسان برای رهایی از درد و درمان‌ بیماریها در گذشته و حال بهترین شیوه را، استفاده از داروهای‌گیاهی در نظر داشته‌است و منطقه میمند از این امر مستثنی نیست.

حمام میمند
حمام میمند که مثل خانه‌های آن در دل سنگ کنده شده یکی از عجایب این خانه‌ها است که بصورت حمامهای سنتی دارای خزانه بوده و طبق روایات مردمان آنجا که به خاطر دارند و شواهد موجود مسائل و نکات بهداشتی در آن رعایت می‌شده است. ساختمان این حمام بدین طریق است که: کوچه‌ای آنرا به داخل دالانی وصل می‌کند یعنی اول مانند دیگر حفره‌های آن کوچه کنده شده و این کوچه در انتها به دالانی ختم می شود پس از دالان یعنی در وسط آن دری است که به رختکن حمام متصل می شود این رختکن دارای حوضی در وسط و سه سکو در اطراف می‌باشد. که درب دیگری آنرا به صحن حمام وصل می‌کند در پایین صحن خزانه‌ای کنده شده که در سنگ است و منفذی هلالی شکل آنرا به صحن وصل می‌کند که برای برداشتن آب بوده در وسط خزانه گودالی است که جای قرار دادن دیگی برای گرم کردن آب بوده و در پایین و پشت این چاله دالانی است که درب آن به خارج حمام باز می‌شده که آتش‌خانه و محل بر‌افروختن آتش در زیر حمام قرار داشته. برای گرم کردن حمام منفذی بوده که دود در آن می‌پیچیده و آنرا گرم می‌کرده که پس از گرم شدن گرفته می‌شده است. و اما در طرف راست خزانه حوضی بوده که محل شستن پا و آب کشیدن آن بوده‌است و در طرف چپ حمام بریدگی کوچکی برای نظافت و دارو کشیدن بوده‌است. طریقه حمام کردن به این ترتیب انجام می‌گرفته است که حمامی در جلو خزانه می‌ایستاده و بدن مراجعه‌کنندگان را بوسیله ظرفی با ریختن آب خیس میکرده که پس از چرک کردن و ریختن آب دوباره و تمیز شدن بدن. فرد می‌توانسته برای غسل کردن داخل خزانه برود و پس از انجام غسل از سمت راست یعنی اطاقی که حوض در آن بوده خارج می‌شده و پای خود را آب می‌کشیده است. از نکات عجیب در این حمام آن است که سوراخی در بالای صحن و رختکن می باشد که سنگی مرمر بر روی آن گذاشته‌اند که این سنگ به طرز عجیبی نور را در حمام منعکس می‌کند و در واقع منبع نور حمام می‌باشد. علاوه بر این دیگر منابع روشنایی حمام عبارتند از: روغن گیاهی بنام ( کن تون ) یا کنده خشک پوسیده‌ای که کمتر دود می‌کند. ریشه گیاهی بنام ( جلا ) که نوعی خار بوده و از آن کتیرا به عمل می‌آورند و چراغ‌موشی، که اکنون این حمام برق‌کشی شده است

مدرسه
مدرسه قدیم روستا، به همان شیوه و طرح واحدهای مسکونی ساخته شده‌است، با این تفاوت که عرض و عمق کیچه و مسیر ورود آن بیشتر از واحدهای مسکونی است. به طور کلی هرچه از ابتدای کیچه به عمق آن می‌رویم ابعاد کلاسها گسترده‌تر می‌شود و این، به دلیل افزایش ضخامت بوده‌است. طول کیچه مدرسه که در کوه کنده شده- حدود ۱۸ متر می باشد و عرض آن از ابتدا تا انتها بین ۱۵ الی ۶ متر متغیر است. در مجموع این مدرسه دارای ۵ فضا که از آنها به عنوان کلاس و دفتر استفاده می‌شده است. دوتا از این فضاها در امتداد کیچه و سه تای آنها در سه طرف ایوانی به ارتفاع سه مترکه در انتهای کیچه کنده شده قرار دارد که ابعاد آن ۵/۵ ۵/۵ و دارای دو ورودی می‌باشد. حجاران میمندی این کلاس را در انتهای کیچه ساخته‌اند. زیرا ضخامت سقف به مرور که به عمق می رویم بیشتر می‌شود. در جلوه کیچه مدرسه، حیاط بزرگی قرار دارد که به سنگ خشکه چین محصور شده است. و درون آن درختی بنام (تایی ) وجود دارد.

مسجد
مسجد میمند مولود تغییراتی است که در یک یا چند واحد مسکونی داده شده‌است. این مسجد در حدود ۱۲۰ متر مربع وسعت داردو شکل آن مدور و نامنظم است بعد از عبور از راهرویی به پهنای ۵/۱ متر به صحن مسجد می‌رسیم. سقف مسجد بر روی سه ستون سنگی به ارتفاع دو متر بنا شده‌است. محراب مسجد در سنگ کنده شده و ارتفاع آن در حدود ۱ متر می‌باشد. حجاران میمندی که آثار و نشانه‌های تیشه آنها بر در و دیوارها و سقف مسجد هنوز به خوبی نمایان است. در مسجد طاقچه‌ها، محراب و منبر سنگی ایجاد کرده‌اند. علاوه بر این در طرفین ورودی مسجد  در بدنه دیوار  طاقچه‌هایی مخصوص قرار دادن کفش ایجاد کرده‌اند. کف مسجد فاقد سنگفرش و یا هر پوشش ساختمانی بوده و با قالی‌های دستباف میمندی، کف سنگی آن فرش شده. این مسجد هیچگونه منفذی برای نور‌گیری ندارد و نور آن از طریق در ورودی مسجد تامین می‌شود بنای این مسجد با توجه به اسناد موجود به سال ۱۲۴۰ هجری قمری بر می‌گردد.

حسینیه
حسینیه میمند، در وسط روستا قرار دارد و دارای سه ایوانچه با طاق گهواره‌ای است که در انتهای آنها ورودیهای حسینیه قرار دارند بنای حسینیه از تجمع چند منزل مسکونی صخره‌ای ایجاد شده و تمامی اجزای آن از سنگ تراشیده شده‌اند فضاهای داخلی حسینیه دارای پلانی نا‌منظم بوده و ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد که چهار ستون قطور مستطیل شکل ایستایی آن را حفظ می‌کنند در گذشته یک منبر سنگی چسبیده به زمین و متکی به اولین ستون کنار ورودی حسینیه وجود داشته‌است که اخیرا آنرا تراشیده‌اند و به جای آن منبر چوبی قرار داده‌اند. ارتفاع سقف حسینیه در بعضی از نقاط آن ۸۰/۱ و در نقاط دیگر، ۳۰/۲ متر می‌باشد. حسینیه میمند همچون سایر بناهای صخره‌ای فاقد هرگونه تزیین و اندودی می‌باشد و در آن کتیبه‌ای که اشاره‌ای به تاریخ حسینیه کرده‌باشد وجود ندارد این در‌حالی است که بنای حسینیه مدام در حال تغییر بوده و در دوره‌های مختلف فضاهایی به آن اضافه شده‌است تا مساحت داخلی آن جوابگوی ساکنین باشد.
خدمات رفاهی و گردشگری
مهمانسرا: در محیطی به قدمت تاریخ به شیوه کاملا سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا برای اقامت گردشگران داخلی و خارجی مهیا می باشد.
رستوران سنتی( سفره سرای سنتی ): مبلمان به شیوه کاملا سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا ساخته‌شده‌ و میزهای رستوران از سنگ و پایه چوبی دارد و با غذاهای بومی و سنتی از میهمانان پذیرایی می شود.
در مبحث گردشگری نیز شرکت خصوصی آریان ایساتیس ، برگزارکننده تورهای کوهنوردی و … در میمند می باشد.

منابع و مؤاخذ
طـرح های پیشنهادی خدمات گردشگری روستای دستکند میمند ـ محمد رضا حاجی رحیمی
سرای میمند ـ سهیلا شهشهانی
شهربابک، سرزمین فیروزه ـ زهرا حسینی موسی
منبع: مرکز اطلاعات علمی تخصصی مدیریت شهری