تعریف دقیق از معماری ایرانی اسلامی

نایب‌رئیس گروه تخصصی معماری نظام مهندسی قم گفت: تعریف دقیقی از معماری اصیل وجود نداشته و ‌وقتی می‌گوییم معماری ایرانی – اسلامی صرفا یکسری طاق و قوس مساجد در ذهن ما شکل می‌گیرد.

معماری امروز ایران دچار نوعی سردرگمی و خودباختگی فرهنگی شده‌ است. شهرسازی کشور به جای بی‌نیازی از پیروی‌های ناآگاهانه و سطحی از معماری سایر ملل، به دور باطلی از اشاعه‌ فرهنگ‌های بیگانه در سیمای شهری دچار شده‌ و دست‌مایه‌ قرن‌ها تجربه‌ پیشینیان این مرز و بوم در عرصه‌ معماری را به دست فراموشی سپرده شده است.

در این میان شهر قم که نماد مذهب در کشور و مرکز تشیع جهان است از نبود معماری ایرانی – اسلامی رنج می‌برد و برای حل این مشکل در مرحله اول باید این موضوع آسیب شناسی شود، در همین راستا گفت‌وگویی با جلال قربانی نایب رئیس گروه تخصصی معماری نظام مهندسی قم داشته‌ایم.

سوال: چرا معماری اسلامی-ایرانی در شهر قم که مرکز تشیع جهان و شهر مذهبی ایران محسوب می‌شود هنوز عملیاتی نشده است؟

این موضوع را از دو منظر تئوری و عملی می‌توان بررسی کرد، در بحث تئوری نشست‌ها و سمینارهایی در سال‌های اخیر برگزار شده است اما در بحث عملی کاری صورت نگرفته که یکی از دلایل مهم آن عدم سیاست گذاری کلان در این زمینه است. بودجه دولتی به این موضوع اختصاص داده شده ولی یک ساختمان شاخص و حداقل نمونه‌ای از نمای اسلامی-ایرانی که مردم بتوانند از آن به عنوان الگو استفاده کرده یا اقتباس کنند، در شهر وجود ندارد.

سوال: یعنی بناهای شهر و جامعه ما مطابق با معماری اسلامی نیست؟

دقیقا، علاوه بر این تعریف مشخصی هم در این زمینه وجود ندارد و هنوز بین اساتید دانشگاه اختلافات زیادی بر روی این موضوع وجود دارد. متاسفانه تعریف دقیقی از معماری اصیل وجود نداشته و ‌وقتی می گوییم معماری ایرانی- اسلامی صرفا یکسری طاق و قوس مساجد در ذهن ما شکل می‌گیرد، از طرفی برخی ضوابط شهرداری‌ها نیز اجازه پیاده سازی طرح‌ها را به طراح نمی‌دهد. با این حال بزرگترین مشکل، مطرح نشدن این موضوع بصورت کلان است که هنوز در مرحله تئوری باقی مانده و هیچ الگویی عملی برای آن وجود ندارد که بگوییم این یک الگوی ایرانی – اسلامی است و می‌توان در جاهای مختلف شهر به عنوان یک الگو استفاده کرد.

سوال: کارگروه یا گروه تحقیقاتی در این زمینه تشکیل نشده است که وارد جزئیات شده و طرح جامعی تهیه کند؟

در دو سال اخیر چندین سمینار در شهرهای مختلف از جمله قم برگزار شد اما همه آنها در زمینه تئوریک بوده است، ‌بحث تئوری این مسئله در پیشبرد اهداف تاثیر چندانی نداشته و فقط مقدمه‌ای برای شروع است در حالی که ما نیاز به عملیاتی شدن معماری ایرانی-اسلامی به بطن شهر داریم که آغاز این کار نیز باید با پروژه دولتی باشد.

سوال: مسئولین چندی پیش اعلام کردند برای شروع این طرح به صورت عملیاتی در حاشیه بلوار پیامبر اعظم از بناهای ایرانی – اسلامی استفاده خواهد شد.

این طرح به عنوان یک جداره بوده در صورتی که فضا مهم است، اگر بخواهیم فقط بر روی جداره کار کنیم طرح صد درصد با مشکل روبه‌رو شده و شکست خواهد خورد. برای مثال طرح نواب تهران یک طرح به ظاهر زیبا بر روی نقشه بود که الگوی معماری اسلامی را نیز در خود داشت ولی طرح شکست خورد برای اینکه فقط کار بر روی جداره موضوع را حل نمی‌کند. باید تعریف ما از فضای شهری، ایرانی – اسلامی باشد یعنی ‌فضای اداری، آموزشی،‌ مسکونی و… با این نوع معماری آمیخته شود.

سوال: ایراد اصلی محقق نشدن این طرح کجاست؟

ایراد اصلی نبود سیاست گذاری است، این موضوع در تک تک نقاط شهر باید فرق داشته باشد، یعنی قید شود که در این منطقه یا خیابان باید از چه الگویی استفاده شود که متاسفانه تا به امروز تعریفی برای این موضوع وجود نداشته است و شهرداری برای افراد زمانی که مجوز ساخت می‌گیرند تعیین نکرده که مجاز به استفاده از چه الگوهایی است.

سوال: آیا با خلأ قانونی در این زمینه روبه‌رو هستیم؟

بله،‌ مثلا شهری مثل یزد برای مناطق مختلف تعاریف خاصی داشته و حتی شهرداری بافت قدیم یزد دارد، اما در قم هنوز این تعاریف ه بوجود نیامده است. بحث دیگری که وجود دارد استفاده از این نوع معماری در پروژه‌ها و بناهای بزرگ است؛ در ساختمان استانداری که در حال حاضر ساخته می‌شود نماد و داخل آن القا می‌کند که این ساختمان اسلامی و ایرانی است.

سوال: تمایل افراد به فرهنگ غربی و حتی استفاده از نوع معماری آنها چقدر در این موضوع موثر بوده است؟

اینکه فرهنگ مردم به سمتی رفته که بناهای غربی را می‌پسندند به خاطر این است که ما در فیلم‌ها، رسانه‌ها و … الگوی مناسبی برای آنها در این زمینه معرفی نکرده‌ایم و بعد انتظار داریم که مردم به سمت استفاده از این بناها روی بیاورند از طرفی در بین مردم جا افتاده که ساخت بناهای ایرانی – اسلامی هزینه بالاتری را نسبت به بناهای موجود دارد در حالیکه تفاوت چندانی وجود ندارد.