کاربرد gis در مکان‌یابی ایستگاه های آتش‌نشانی

مکان‌یابی ایستگاه های آتش‌نشانی برای تامین ایمنی شهرها، پیشگیری و مقابله با هرگونه حادثه و آتش سوزی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. زیرا ایستگاه های آتش‌نشانی در صورتی می توانند خدمات رسانی خود را به موقع و مطمئن انجام دهند که در مکانهای مناسب مستقر باشند و بتوانند در کمترین زمان و بدون مواجه شدن با موانع و محدودیت های محیط شهری خود را به محل حادثه برسانند.
یکی از ابزارهای موثر در بهینه سازی مکان استقرار ایستگاه های آتش‌نشانیGIS می باشد. زیرا GIS می تواند با تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات نقش موثری را در انتخاب مکانهای بهینه ارایه کند:

الف: فاکتورهای مورد نیاز در مکان‌یابی ایستگاه های آتش نشانی
۱- جمعیت
تراکم جمعیت از مهمترین عوامل تاثیر گذار در نحوه استقرار ایستگاه های آتش‌نشانی است. احتمال وقوع حریق و حادثه در مناطقی از شهر که دارای تراکم جمعیت بالاتری است، بیش از مناطق با تراکم جمعیت کم تر است. استانداردهای جهانی برای هر ۵۰۰۰۰ نفر جمعیت یک ایستگاه آتش‌نشانی را پیش بینی کرده اند. بنابراین در تحلیل ها مناطق با جمعیت بالاتر از اهمیت و وزن بیشتری برخوردارند.

۲- مساحت و شعاع پوشش
مساحت مناطق مختلف شهری و شعاع عمل ایستگاه های آتش‌نشانی در برنامه ریزی استقرار ایستگاه ها از عوامل عمده به حساب می آید. استانداردهای جهانی شعاع ۵ کیلومتر را برای هر ایستگاه پیش بینی می کنند و از طرف دیگر زمان رسیدن به مکان آتش سوزی را ۳ الی ۵ دقیقه در نظر گرفته اند که این زمان خود شامل زمان آمادگی برای اعزام، زمان طی مسیر، زمان استقرار و شروع عملیات است.

۳- شبکه ارتباطی
در چگونگی استقرار ایستگاه های آتش‌نشانی کیفیت و حجم شبکه های ارتباطی، تراکم وسایل نقلیه، عرض خیابانها و معابر، یکطرفه بودن خیابانها، شیب خیابان، وجود سرعت گیرها و. .. بسیار موثر است. زیرا کیفیت شبکه و تراکم آن سرعت متوسط رفت و آمد وسایل نقلیه را تعیین کرده و با مشخص شدن سرعت متوسط، شعاع عملیاتی هر ایستگاه محاسبه می شود. محل مناسب معمولا در محل تلاقی چند خیابان و در نقاطی تعیین می شود که حجم ترافیک مانع یا کند کننده حرکت خودروها و اکیپ آتش‌نشانی نشود. خیابانهای یکطرفه یا خیابانهایی که وسایل نقلیه سنگین و کندرو از آنها عبور می کنند، از عوامل کند کننده حرکت خودروهای آتش‌نشانی است.

۴- کاربری اراضی:
از لحاظ برنامه ریزی شهری کاربری هایی که در حوزه نفوذ یکدیگر قرار می گیرند باید از نظر سنخیت و همخوانی فعالیت با یکدیگر منطبق باشند و باعث مزاحمت و مانع انجام فعالیت های یکدیگر نشوند. همچنین کاربری های مختلف آسیب پذیری های متفاوتی در مقابل آتش سوزی دارند. به طوری که نواحی تجاری، صنعتی و انبارها به علت وجود مواد اشتعال زا بیش از انواع کاربری ها در خطر آتش سوزی قرار دارند. بر این اساس لزوم ایجاد ایستگاه های آتش نشانی و امداد رسانی در این گونه مناطق و همچنین هسته مرکزی شهرها که دارای بافت ارگانیک و فشرده است ضروری است.
کاربری های موثر در مکان یابی ایستگاه های آتش‌نشانی به سه دسته کلی تقسیم بندی می شوند:
الف: کاربری های سازگار: مراکز تجاری، مسکونی، پمپ بنزین، انبارهای سوختی
ب: کاربری های نیمه سازگار: مدارس و آموزشگاهها
ج: کاربری های غیرسازگار: ایستگاه های اتوبوس درون شهری و پایانه مسافربری برون شهری، مراکز مذهبی و مراکز درمانی و بهداشتی

۵- پتانسیل خطر:
بررسی پتانسیل و ریسک خطر در مناطق مختلف شهری بر اساس بررسی میزان تعداد و تکرار حوادث در مناطق مختلف به مشخص شدن نقاط آسیب پذیر در حوادث آتش سوزی و مکانهای با پتانسیل بالای خطر منجر خواهد شد. مکان ایستگاه ها باید به سمت چنین مناطقی کشش بیشتری داشته باشد.

ب: اطلاعات و داده های مورد نیاز در مکان‌یابی ایستگاه های آتش نشانی
۱- نقشه کاربری شهری برای ایجاد لایه های خیابان ها و معابر اصلی، بلوکهای ساختمانی، مراکز مذهبی، درمانی و آموزشی
۲- نقشه توپوگرافی منطقه برای تهیه TIN منطقه و مشخص کردن شیب منطقه
۳- عکس های هوایی شهر به منظور ایجاد دید سه بعدی از شهر و شناسایی قابلیت ها و محدودیت های شهر برای ایجاد ایستگاه های آتش نشانی
۴- اطلاعات توصیفی مربوط به میزان ترافیک خیابان ها، سرعت متوسط وسایل نقلیه در خیابان های مختلف، وجود چهارراهها و چراغ های راهنما، مدت زمان طی یک مسیر، اطلاعات مربوط به تراکم جمعیت، نام خیابان، نوع خیابان از نظر ماهیت (بزرگراه، خیابان اصلی، فرعی یا کوچه) یکطرفه یا دوطرفه بودن مسیر حرکت در خیابان
۵- تلفیق نقشه ها و لایه های مورد نیاز برای انتخاب بهترین مکان
پس از تهیه نقشه ها و لایه های مورد نیاز برای انتخاب مکان بهینه لازم است تا این نقشه ها و لایه ها را بر اساس یکی از مدل های تلفیق (مدل‌ منطق‌ بولین‌، مدل‌ همپوشانی‌ شاخص‌، مدل‌ منطق‌ فازی) با یکدیگر تلفیق کرد. بهتر است نقشه خروجی حاصل از تلفیق نقشه ها و لایه ها به گونه ای تهیه شود که مقدار هر پیکسل آن نشان دهنده میزان سازگاری مکان مربوطه برای احداث ایستگاه آتش‌نشانی با در نظر گرفتن تمامی فاکتور های موثر باشد.
به این منظور باید اقدام به تهیه نقشه های سازگاری، ناسازگاری و ریسک پذیری کرد. مراحل فوق به صورت زیر اجرا می شود:
الف: تهیه نقشه مناطق سازگار
با استفاده از معیارهای ذکر شده برای مناطق سازگار و تعین وزن برای هر یک از این معیارها می توان نقشه مناطق سازگار را براساس میزان سازگاری آنها ایجاد کرد.
ب: تهیه نقشه مناطق ناسازگار
چون تنها با استفاده از نقشه سازگاری نمی توان قضاوت درستی از مناطق بهینه ارایه داد، باید نقشه مناطق ناسازگار نیز براساس معیارهای مشخص شده وزن دهی و تهیه شود و با نقشه مناطق سازگار تلفیق شود.
ج: تهیه نقشه مناطق ریسک پذیر
بعد از تعیین معیارهای ریسک پذیری و مشخص کردن وزن و تلفیق آنها در محیط GIS نقشه مناطق ریسک پذیر نیز تهیه می شود.

د: تلفیق نهایی و مشخص کردن مناطق بهینه برای استقرار ایستگاه های آتش‌نشانی
پس از آماده شدن نقشه های ذکر شده آنها را با یکدیگر تلفیق می کنیم. ابتدا نقشه مناطق سازگار را با نقشه مناطق ریسک پذیر تلفیق می کنیم و نتیجه آن را در نقشه مجزا ذخیره می کنیم. سپس با ادغام این نقشه با نقشه ناسازگاری مناطق بهینه برای ایجاد ایستگاه های آتش‌نشانی مشخص می شود.