آمایش سرزمین در فرانسه

معرفی کلی کشور فرانسه
فرانسه بزرگترین کشور اروپای غربی به حساب می آید. مساحت فرانسه بدون در نظر گرفتن مناطق ماوراء دریا (گویان، گوادلوپ، مارتینیک و رئونیون) ۵۵۱۶۷۰ کیلومتر مربع میباشد(کمتر از یک سوم مساحت ایران). سرزمین فرانسه رویهم رفته سرزمین حاصلخیزی است. زمینهای قابل کشت فرانسه ۳۳ درصد مساحت کشور و زمینهای زیر کشت آبی آن ۱۶۳۰۰۰۰۰ هکتار است. حدود ۲۷ درصد سرزمین فرانسه پوشیده از جنگل است. فرانسه از کشورهای ثروتمند جهان است. سرانه تولید ناخالص داخلی ِآن در سال ۲۰۰۰ به ۲۴۴۰۰ دلار میرسید. جمعیت فرانسه در سال ۲۰۰۹ بدون در نظر گرفتن جمعیت سرزمینهای ماوراء دریا ۶۲۹۰۰۰۰۰ نفر بوده و تراکم نسبی آن ۱۱۴ نفر در کیلومتر مربع است. نرخ رشد جمعیت در فرانسه در سال ۲۰۰۸ ، ۰٫۶ % بود.
تقسیمات کشوری فرانسه:
فرانسه متروپلی به ۲۲ منطقه یا استان، ۹۶ دپارتمان یا شهرستان و ۳۶۵۵۳ کمون یا بخش تقسیم میشود(شمار این مناطق با در نظر گرفتن سرزمینهای ماوراء دریا به ترتیب عبارتند از ۲۶ منطقه، ۱۰۰ دپارتمان و ۳۶۶۶۶ کمون). این تقسیمات منطقه ای در سال ۱۹۶۴ با هدف جلوگیری از پراکندگی در برنامه ریزی و عمران ایجاد شده است. در زمینه روستایی هم کوشش شده که کمونها در حدود ۱۹۵۰۰ واحد همکاری متشکل شوند. ساختارهای همکاری با عنوان اتحادیه های شهربی و آژانس شهرسازی برای شهرها نیز پیش بینی شده اند.
پیدایش آمایش سرزمین در فرانسه:
در سال ۱۹۴۷ در فرانسه کتابی با عنوان پاریس و بیابان فرانسه به قلم شخصی به نام گراویه انتشار یافت که در پیدایش دیدگاه آمایش سرزمین بسیار مؤثر افتاد. گراویه در کتاب خود بخوبی تمرکز فعالیتها در پاریس و رها شدن بخش بزرگی از سرزمین فرانسه را نمایان میساخت*. اندیشه های گراویه در دستگاه دولتی فرانسه بویژه نزد بالاترین مقامات وزارت بازسازی و شهرسازی وقت گوش شنوایی یافت و آمایش سرزمین شعار دولتی شد.
در سال ۱۹۴۹ عنوان مدیریت شهرسازی این وزارتخانه به مدیریت آمایش سرزمین تغییر کرد*.
در سال ۱۹۵۰ وزیر بازسازی کلودیوس پتی گزارشی را با عنوان برنامه ملی آمایش سرزمین تقدیم هیئت دولت کرد. در همان سال صندوق ملی آمایش سرزمین تأسیس شد که این صندوق در تأمین هزینه ایجاد نواحی صنعتی مشارکت داشت. اما رفته رفته آمایش سرزمین حساب خود را از شهرسازی جدا کرد و ابزارهای ویژه خود را بدست آورد.
پیشرفتهای مهم در زمینه آمایش سرزمین:
پیشرفت مهم در زمینه آمایش سرزمین از برنامه دوم توسعه اقتصادی (۱۹۵۴-۱۹۵۷) آغاز شد که برای نخستین بار آمایش سرزمین هر چند کمرنگ راهی به برنامه یافت. از هدفهای برنامه دوم احیای وضع اقتصادی مناطق به نحوی بود که هر منطقه بتواند با حاصل کار خود ادامه حیات دهد.
پیشرفت مهمتر از سال ۱۹۵۵ به بعد به دست آمد. در این سال طی تصویب نامه هایی اقدامات زیر انجام پذیرفت:
– ایجاد و گسترش بناهای صنعتی در منطقه پاریس موکول به موافقت قبلی گشت.
– برنامه ریزی منطقه ای مسجل شد.
– وزارت دارایی اجازه یافت تا از طریق تضمین وام یا کمک بهره از وامهای تبدیل(بهسازی) و تمرکز زدایی و هر عملی که در جهت توسعه اقتصادی منطقه است حمایت کند.
– صندوق توسعه اقتصادی و اجتماعی تأسیس شد*.
– شرکتهای توسعه منطقه ای تأسیس شدند*.
– امکان تمرکز زدایی تشکیلات دولتی میسر شد*.
از سال ۱۹۵۹ عادت بر این شد که نخست وزیر برای بحث در مورد پیامدهای منطقه ای اقدامات جلساتی را با وزرایی که کارشان در ارتباط با آمایش سرزمین بود برگزار کند.
از سال ۱۹۶۰ به بعد با تأسیس کمیته بین وزارتخانه ای ciadt برای اقدامهای منطقه ای و آمایش سرزمین این عادت رسمیت یافت.
داتار:
از نظر اداری مهمترین رویداد در تاریخ آمایش سرزمین فرانسه تأسیس نمایندگی دولت برای آمایش سرزمین و اقدام های منطقه ای (داتار) در سال ۱۹۶۳ بود. با تأسیس داتار تحولی نوین در آمایش سرزمین فرانسه رخ داد و این سازمان در صف نخست همه جبهه های آمایش سرزمین قرار گرفت.
در حال حاضر مطالعات آمایش سرزمین کشور فرانسه در قالب این تشکیلات به انجام میرسد.
جایگاه داتار در نظام دولتی فرانسه:
هنگامی که داتار در سال ۱۹۶۳ تأسیس شد مستقیما زیر نظر نخست وزیر بود. این وضع تا سال ۱۹۶۷ ادامه داشت. از آن سال به بعد به دلیل تغییر دولتها وابستگی این سازمان به تشکیلات دولتی در حدود ۱۵ بار دستخوش تغییر شد. این امر نشان میدهد که آمایش سرزمین هرگز نتوانسته جای مشخصی را در نظام حکومتی فرانسه بیابد و همواره در تغییر دولتها موضوع کشمکش و چانه زنی میان افراد و گروه های گوناگون بوده است. برای رفع مشکل سرگردانی آمایش سرزمین دو پیشنهاد عنوان شده است.
– پیشنهاد نخست بازگشت به وضع سال ۱۹۶۷ و قرار دادن داتار زیر نظر نخست وزیر است*.
– پیشنهاد دوم که از سوی کمیسیون مجلس سنای فرانسه در سال ۱۹۹۵عنوان شده، ایجاد وزارتخانه ی قوی و بزرگ برای آمایش سرزمین است*.
وظایف داتار:
چهار وظیفه اصلی داتار عبارتند از:
۱) طراحی یعنی طراحی سیاستهای مشخص اصلاحی
۲) هماهنگی یعنی ایجاد انسجام میان فعالیتهای هم وزارتخانه ها و هم مقامات سرزمینی(منطقه ای) که با برنامه تمرکز زدایی قویتر هم شده اند
۳) غوررسی به معنای بررسی تجربه ها هم در فرانسه و هم در خارج کشور و اطلاع رسانی و هدایت بازیگران اقتصادی عمومی و خصوصی
۴) آینده نگری به معنای ترسیم تصویر آینده سرزمین
مروری بر اقدامات داتار از بدو تأسیس تا کنون:
مهمترین اقدامات داتار بطور خلاصه عبارتند از:
– انتخاب ۸ متروپل تعدیل کننده در سال ۱۹۶۳ با هدف تعدیل گسترش شهر پاریس و تقویت ارتباطات میان شهری و حمایت از نواحی روستایی آسیب پذیر.
– شروع سیاستهای احداث شهرهای جدید از سال ۱۹۷۰ به بعد.
– اجرای برنامه های آمایش روستایی از سال ۱۹۷۰٫
– سیاستگذاری در خصوص شهرهای با مقیاس متوسط از سال ۱۹۷۳٫
– تأسیس کنسرواتوار نواحی ساحلی کشور در سال ۱۹۷۵٫
– اجرای قانون تمرکز زدایی بر پایه اصل عدم تابعیت اجتماعات سرزمینی از یکدیگر از سال ۱۹۸۲٫
*
سایر تشکیلات آمایش سرزمین در فرانسه:
در فرانسه سازمانهای متعددی در سطوح مختلف ملی، منطقه ای و محلی در آمایش سرزمین دخالت دارند که در زیر فقط به تشکیلات اصلی و نسبتا پایدار آمایش سرزمین(جدا از روسای قوای کشور، مجالس، داتار و شوراهای کشور) اشاره می کنیم:
– کمیته بین وزارتخانه ای آمایش و توسعه سرزمین (ciadt)
این کمیته به ریاست نخست وزیر و مشارکت وزرای مرتبط با امر آمایش سرزمین کشور، مقامهای محلی، اقتصادی، کشاورزی، بودجه، ترابری، محیط زیست و بخشها و سرزمینهای ماورا دریاها تشکیل میشود. این کمیته از سال ۱۹۹۵ فعالیت خود را آغاز کرد و جایگزین کمیته ای موسوم به کمیته دائمی برای اقدامات منطقه ای و آمایش سرزمین (ciat) شده است. وظیفه اصلی این کمیته رسیدگی به مسائل کلی منطقه ای آمایش سرزمین به منظور آماده سازی تصمیمات دولت در حوزه های تخصصی است. در پایان هر اجلاس وزرای ذیربط مسئول اجرای تصمیم های کمیته می شوند.
– کمیساریای برنامه
این سازمان در سال ۱۹۴۶ تأسیس شده است. وظیفه آن بررسی مفهوم آمایش سرزمین و گنجاندن نتایج این بررسی در برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی میباشد.
– شورای اقتصادی اجتماعی فرانسه
وظیفه اصلی این سازمان آمایش سرزمین نیست اما همواره نظراتی را درباره آمایش سرزمین ابراز کرده است. با این حال نقش آن بویژه پس از تأسیس شوراهای اقتصادی و اجتماعی مناطق بسیار کمرنگ شده است.
– شورای ملی آمایش و توسعه سرزمین(ciat)
وظیفه این شورا اظهار نظر و پیشنهاد در زمینه های گوناگون مانند اجرای سیاستهای آمایش سرزمین توسط دولت، تهیه طرح های ملی و بخشی و رهنمودهای منطقه ای آمایش سرزمین است.
تحول دیدگاه آمایش سرزمین در فرانسه:
در فرانسه در چهارچوب فعالیتهای دولت، برنامه ریزی به معنای برنامه ریزی توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی است. آمایش سرزمین در فرانسه در وهله ی نخست نوعی سیاست دولت مرکزی برای اصلاح ناهم ترازی های اقتصادی سرزمین کشور است. به بیان دیگر برنامه آمایش سرزمین در آغاز کار تنها در تمرکززدایی صنعتی خلاصه میشد اما در اواخر دهه ۱۹۶۰ فعالیت آمایش بخشهای خدمات، ادارات دولتی، پژوهش و آموزش را نیز در بر گرفت. در این دهه سیاست شهری آمایش با تعریف سیاست توسعه ی متروپل های تعادل، شهرهای متوسط، شهرهای کوچک و حوزه نفوذ آنها قوام یافت. در این دوران دیگر برنامه های آمایش سرزمین عبارت بودند از: بازرگانی و صنایع دستی بویژه در مناطق روستایی، سیاست ترابری شامل راهها، آزادراهها، راههای هوایی و ریلی، مخابرات، آمایش مناطق کوهستانی، حفاظت سواحل دریاها و پارکهای طبیعی، برنامه های بزرگ عمرانی منطقه ای(صنعت جهانگردی) و همچنین سیاست گذاری در زمینه انفورماتیک. در قوانین تمرکززدایی سالهای ۱۹۸۱ به بعد قالب اصلی آمایش سرزمین شناخته شده است. اما این صلاحیت نیز بیشتر در جهت حمایت از توسعه اقتصادی آنهاست.
افول آمایش سرزمین در فرانسه از سالهای بعد از ۱۹۷۵ یعنی سالهای بحران اقتصادی آغاز شد. در این سالها آمایش سرزمین جای خود را به سیاست ایجاد اشتغال یا درست تر سیاست حمایت از اشتغال در نواحی آسیب پذیر و ایجاد فرصتهای شغلی در نواحی آسیب دیده داد و ویژگیهای آمایش سرزمین به بوته فراموشی سپرده شد. از دیگر عوامل افول آمایش سرزمین میتوان به عوامل زیر اشاره کرد:
– عامل ایدئولوژیکی: در این سالها نقش دولت در سراسر جهان زیر سؤال رفته بود
آمایش سرزمین و طرح های کالبدی:
نکاتی که در مورد آمایش سرزمین فرانسه گفته شد، بیشتر تکیه بر فعالیتهایی بود که به برنامه ریزیهای کالبدی/فضایی نزدیکتر بود. این مطالعات نشان میدهد که آمایش سرزمین در فرانسه برخلاف بیشتر کشورهای اروپایی در امتداد برنامه ها و طرح های شهری، دست کم به معنای متعارف نیست. برای مثال در نشریه انجمن بین المللی برنامه ریزان شهری و منطقه ای، فرانسه فاقد برنامه ریزی کالبدی/فضایی در سطح ملی معرفی شده و در هر حال مسئول برنامه ریزیهای شهری در سطح ملی نه داتار بلکه وزارت تجهیزات(ساختمانهای دولتی)، ترابری و مسکن معرفی شده است. در این نشریه تنها راهبردهای ملی برای شهرسازی محلی شبکه ی زیرساختهای مهم ترابری و طرح های بزرگ عمومی ذکر شده است.

از وبلاگ یکتای من.